Банк менеджменті

• банк жарғылық капиталының ең аз шамасы;
• I және II деңгейдегі капитал арасындағы арақатынас (негізгі және екінші реттегі);
• тәуекелді ескеріп, безбенделген, I деңгейдегі капиталдың активтерге қатынасы ретінде есептелетін капиталдың жеткіліктілік коэффициенті;
• «левереджа» (тетік) коэффициенті;
• жиынтық капитал мен активтердің өсуі қарқының арақатынасы;
• активтердің сапасы.

      Отандық тәжірибеде банктің меншікті капиталына мыналар кіреді:

• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• әр түрлі қорлар;
• ағымдағы жылдың пайдасы.

     Банктің белсенді операциялары банктің елеулі және белгілі бір бөлігін құрайды.

     Активтерді  басқарудың негізгі принциптеріне  мьшалар жатады:

     - активтер құрылымының мақсатқа сәйкес жөн-жосығын сақтау;

     - белсенді операцияларды әртараптандыру (диверсификациялау);

     - тәуекелділікті бақылау және резервтер құру; 
         -  активтердің табысты болуын қалау.

     Басқару жүйесіндегі коммерциялық банк. Стратегиялық менеджмент коммерциялық банкті басқару мәселелерін қаржы нарығының объектісі ретінде қамтиды.

     Отандық банк жүйесін реформалау процесі  елдің қаржылық секторын дамытуда өзінің жетекші орында екендігін көрсетті. 2003 жылдың 1 қаңтарында Қазақстанда жұмыс істейтін банктердің жалпы саны 38-ге жетті, оның ішінде мемлекеттік - 2.

     2007 жылдың ішінде банктердің жиынтық мемлекеттік капиталы 32%-ға (37,9 млрд теңге) асты және 161,2 млрд теңгені құрады. Банк капиталдануының айтарлықтай өсуі жалпы банк жүйесінің баянды тұрақтылығының артуын айғақтайды. Сонымен бірге, 2008 жылдың 1 қаңтарында 33 банктің жиынтық меншікті капиталы 1 млрд теңгеге тең болды немесе артты. Капиталдандыру мен банктердің ресурстық базасының өсуі жағдайында депозиттердің едәуір түсімі есебінен банк активтерінің ұлғаюы жалғаса береді. 2007 ж. ішінде банктің жиынтық активтері 40,2%-ке өсті және 1145 млрд теңге сомасын құрады.

     Республикада  банк жүйесінің нығаюы мен қаржылық қызмет көрсететін қазақстандық сатушылардың клиеттерінің мүддесін қорғауға мүмкіндік беретін шаралар қабылдануда. Оларға мыналар жатады, мысалы:

• халықтың және зейнетақы қорларының ақшалай салымын 1999 ж. теңгенің құбылмалы бағамын енгізу кезінде құнсызданудан қорғау мақсатымен теңгелік депозиттерді айырбастау (конвертация) (бір валютаны қолданыстағы валюталық бағам бойынша басқасына айырбастау; қағаз ақшаны алтынға айырбастау мүмкіндігі);
• депозитгердің (оның ішінде заттай және талап етілгенге) кепілді міндетті сақтандыру қорының пайда болуы;
• 2006 ж. наурызында «ҚР-ның банк құпиялары мәселелері жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңын қабылдау.

      Коммерциялық  банк  стратегиясын құрудың типтік  схемасына мыналар кіреді:

а) жалпы мақсат;

ә) уақытша ауқым;

б) стратегиялық бағдар:

• банктің болашақтағы рөлі;
• басқару міндеттері;

в) банктің жағдайын талдау:

• банктің жағдайын (статусын) бағалау;
• бэселестік позиция;
• клиенттермен қарым-қатынас;
• каржылық жағдай;

г)іс-әрекеттің жаңа ауқымын игеруде артықшылықтарды 
анықтау:

• жаңа қаржылық қызмет көрсету;
• жаңа қаржылық қүралдар;
• жаңа клиенттер;

ғ) жаңа өндірісті құру жоспарын жасау;

д) нақты каржылық міндеттерді анықтау;

е) банктік әлеуеттің дамуы;

ж) стратегиялық жоспарлау мен жедел жоспарларды үйлестіру;

з) қосарланушы талдау жүргізу.

      Коммерциялық  банктің несиелік операцияларын  басқаруға мыналар кіреді:

1. несиелік қатынастар технологиясы;
2. несиелік тәуекелділік.

      Коммерциялық  банктің пайдасын басқарудың құрамдас элементтері бұлар:

• банк кірістерін басқару;
• банк пайдасын қалыптастыруды бақылау;
• сандық және сапалық тұрғыдан алғанда банктің табыстылығы мен пайда деңгейін бағалау;
• банктік өнім мен көрсетілетін қызметтің тиімділігін бағалау.

     Коммерциялық  банктің өтеу алатындығы (өтемпаздығы) оның іс-әрекетіне берілетін сапалық сипаттама болып табылады. Ол коммерциялық банктің активтерді ақшалай қаражатқа уақтылы және шығынсыз есебінен салымшылардың қажеттіліктілектерін қанағаттандыруға қабілеттілігін көрсетеді./3.220-222б/

          Банктердің өтімділік және төлемқабілеттілік түсінігі банк қаржылық жағдайын бағалаған кезде жиі синоним ретінде қабылданады. Ал, өтімділік  ( liquidus – лат.) - бұл банктің пассив бойынша тез өткізілетін өз ақшалай міндеттемелерін қамтамасыз ете алу қабілеті.

     Қазіргі заманғы экономикалық әдебиеттерде өтімділік түсінігі, біріншіден, клиенттердің шоттары мен талап еткенге дейінгі депозиттері бойынша ағымды операциялар жүргізу үшін валюталық шоттардан конверсиялар төлеу үшін шетел валюта қажеттіліктерді қанағаттандыруға инвесторлар шотынан бағалы қағаздар сатып алуға мәміле жүргізуге және т.б. қажетті ақша қоры.

     Екінші  жағдай төмен өтімді активтерді (екінші резервтер) жоғары өтімді активтерге (бірінші  резервтер) айналдыруды, банкаралық несие , негізінен займдар түрінде акцияларды сату және бағалы қағаздарды өтеуді қамтамасыз етуші ақша ағымдарымен байланысты. Үшінші бағыт өтімділікті банктің активті операцияларының тәуекел деңгейі бойынша есептелген ағым ретінде түсініледі.

     Банктің қаржылық тұрақтылығын басқаруға әдістемелік  ыңғай өтімділікті басқарудың бірінші кезектегі ақша ағымы мен құралдарының ақшалай қоры және оларды орналастырудағы кірістілікті басқарумен келеді. Сондықтан банктің қаржылық тұрақтылығын басқару төрт теориямен базаланады:

1) Коммерциялық ссудалар теориясы;

2) Қайта орналастыру теориясы;

3) күтілетін кіріс теориясы;

4) пассивтерді басқару теориясы.

    Нарықтық  қатынастарда банктің қаржылық тұрақтылығын басқарудың міндеттемелер мен қаржыландыру көздерінің теңдестігін, ақша қозғалысынндағы  тәуекелдер диверсификациясы және кірістілік өсімі бойынша белгілі бір коэффиценттер қатарын қолдануға жүйелендірілген бағалауды ұсынады.

    Жалпы, банктің қаржылық тұрақтылығы оның капитализация деңгейімен, табыстылық – сыйақының пайыздық ставкасымен  өтімділік – тәуекел деңгейін ескеретін активтер және пассивті операциялар қарым – қатынасының мерзімі мен толымдылығымен анықталады.

    Банктің меншікті капиталы оның активті операцияларын  өсірудің негізі болып табылады. Ол банктің табыстылығы мен қаржылық тұрақтылығына  кепіл беретін  фактілер жиынында үлкен роль ойнайды. Банкпен неғұрлым көбірек пайда алынса, соғұрлым оның капитализация мүмкіндігі, банктің қаржылық тұрақтылығы жоғары болады.

    Сонымен, банк операцияларын жүргізуде жеке шешім қабылдай отырып, банк тәуекелдерді жою бойынша, өтімділік бойынша, кірістілік бойынша шешімдер қабылданды, және сол арқылы пайда өсімін ұлғайтады және  өзінің аралық мақсаты – тұрақты пайда алуды жүзеге асырудың базасы болып қызмет етеді. Осымен тұтастай банктің қаржылық тұрақтығын көтерудің негізгі инструментарийін құрайды.

      Қазіргі заманғы банктермен ұсынылатын көптеген функциялар мен қызметтер банктерді  басқарумен айналысатын кадрлар  жұмысына өте тиімді ыңғайды талап  етеді. Жалпы, банктер несиелік құралдарды жеткізушілер, төлемдерді жүзеге асыруда, тұрғындардың жинақтарын сақтау үшін делдалдар болып табылады. Бірақ банктің мөлшерлері мен функциялары банктің құрылымындағы және оның жұмысының тиімділігінің жалғыз дитерминанты болып табылады.

                 Ірі және ұсақ банктер ұйымдық құрылымы жағынан  бір – бірінен ерекшеленеді, бірақ олардың ұйымдық құрылымындағы бар өзгешелік көлемінің айырмашылығымен түсініледі.

                 Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында банктердің ірілену процесі жалғасуда, бұны соңғы жылдары орын алып отырған  көптеген ұсақ банктердің қосылуынан көруге болады.

                 Соңғы жылдары  пайда болған тенденцияның мәні, яғни уақыт өте келе банктік мекемелер  өте күрделі ұйымдарға айналуда.

                 Банк өсуімен  қатар көрсетілген қызметтер  тізімі ұлғаюда, және несиелеудің жаңа схемаларын ұсынады. Осы процеспен  бірге басшылыққа банк ресурстарын тиімді бөлуге және бақылауға көмектесетін жаңа бөлімдер мен бөлімшелердің пайда болуы.

                 Бүгін банктік  мекемелерге әсер етуші және маңызды  фактор болып нарықтың технологиялық  және экономикалық параметрлерінің  өзгерісімен бірге банктердің кадрлық құрылымының тиімді және пайдалы қызмет көрсетуі керек қажеттіліктері өзгереді.

                 Әлемде принциптердің, реттеу және өсудің тарауымен негізгі  нарықтарда бәсекелестер санында терең  нарықтық бағдарлы банктік фирмалар жиі кездеседі, яғни тұтынушлардың  қаржылық қызметтерге сұраныстың өзгеруіне сезімтал және басқа банктермен бәсекелестік күреске дайындығы жоғары болып келеді. Бұл тенденция банктер басшылығына меншікті персоналдардың қалыптасуын көп мән беруге мәжбүрлейді.

                 Банктердің  мұндай жаңа қызметі үшін клиенттер қажеттілігін зерттеуге көп уақыт бөлуге қабілетті, өзгермелі сұранысқа сай жаңа қызметтерді өңдеуге және ескілерін жаңғыртатын менеджмерлер мен қызметкерлер қажет.

                 Соңғы жылдары  қаржылық қызмет көрсетуші технологиялар  компьютерленген жүйе мен қолма – қол автоматизация бағытында қаншалықты көбірек араласса, соншалықты банктер компьютерлік дайындығы бар, электронды құрылғыны жақсы білетін мамандарды қажет етеді. Бухгалтерлік есепті автоматизациялау кезінде менеджерлерге ескі операцияларға уақыт шығынын қысқартып және сол арқылы жаңа қызметтерді жоспарлауға және оларды көрсету әдістеріне көп көңіл бөлуге мүмкіндік береді.

                 Қазіргі заманғы  банктік құрылымда (әсіресе ірі  банктерде) психолог қызметімен жиі  қолдантын болған, яғни өз қызметінде ол банктің тұтас бөлімдер қатары мен секторларының жұмысын түзетуге мүмкіндік береді. Әрине, жоғары білімді және білікті кадрлардың өсуі банк ісінің дамуына септігін тигізеді. Сонымен қатар оған (жоғары оқу орныдарының) міндетіне жоғары мамандандырылған банктік менеджерлер мен жұмысшылар даярлау кіретін жоғары оқу орындары санының көп болуы да әсер етеді.

      Қазіргі заманғы банк өз клиенттерінің мүдделері  мен қызмет ететін экономикалық қызметінің арнайы объектісі болып табылады. Осыған байланысты соңғы бес жылда  банкті серіктес ретіндегі идеологияға көбірек сене бастады.

      Банк  пен клиенттің серіктестік қарым  – қатынасы келесідей сипатта  болады:

1. еріктілік;

2. өзара қызығушылық;