Коммерциялық банктердің активті операцияларының маңызы мен мәні

Сурет-8 – Лизингтік шарттардың саны

Осы жасалған лизингтік шарттардың 2004 және 2005 жылғы жалпы құндарын келесі суреттен көре аламыз.

Сурет-9 – Лизингтік шарттардың жалпы құны

Лизингке берілетін құрал-жабдықтардың түрлері бойынша еліміздегі оның сипатын келесі суреттен көре аламыз.

Еліміздегі лизингтің ауылшаруашылығы бойынша үлесінің жоғары болуы негізінен оны мемлекеттік деңгейде қолдаудың нәтижесі болып табылады. Ал коммерциялық лизингтік компанияларды және коммерциялық банктерден берілетін лизингтердің негізгі үлесін (50%) көліктер құрады. Себебі олардың өтімділігі жоғары және тәуекелі аз болып келеді. 

Бағалы қағаздармен операцияларға анализ

Бүгінде ҚР-ның екінші деңгейлі банктері инвестициялық операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігін мемлекеттік бағалы қағаздарға жұмсап отыр. Себебі, мемлекеттік бағалы қағаздарға салынған активтер, біріншіден, өтімді, яғни коммерциялық банктер  бағалы қағаз түріндегі активтерін тез арада қолма-қол ақшаға айналдыра алады. Екіншіден, олардан алатын табыс төмен болғанымен оның тәуекел деңгейі төмен немесе жоқ деп те атасақ болады.

Сонымен қатар бүгінде коммерциялық банктердің активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға да  орналастыруы дамы пкеле жатыр. Жалпы корпоративтік бағалы қағаздарға келесілер жатады:

      Акциялар;

      Облигациялар;

      Депозиттік және жинақ сертификаттары;

      Ипотекалық куәліктер;

      Депозитарлық қолхаттар.

Осылардың ішінде бүгінгі таңда инвестициялық операциялардың негізгі бөлігі акция мен облигация негізінде дамып отырғаны белгілі.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiнiң 2006 жылғы 1 сәуiрiндегi деректерi бойынша мемлекеттiк құнды қағаздардың алғашқы рыногында Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң ноталары (53919 млн. теңге), МЕҚҚАМ-6 (1452 млн.теңге), МЕҚҚАМ-12 (2937 млн.теңге), МЕОҚАМ-84 (997 млн. теңге), МЕОҚАМ-24 (13404 млн.теңге) айналысқа шығарылды және экономика салаларында орналастырылды. Мемлекеттiк мiндеттемелердiң айналысқа шығарылғандарының тиiмдi жылдық кiрiстiлiгi 5,04%, 4,95%, 5,11%, 5,88% және 6,19% болды.

Еліміздегі айналыста жүрген қысқа мерзiмдiк 3 және 6 айлық МЕККАМ-дар айналыстан шығарылды, оларды Қаржы министрлiгi өткен 2005 жылғы желтоқсан айында толық өтедi. Нәтижесiнде бағалы қағаздар айналысының құрылымы 2005 жылдың соңында қысқа мерзiмдi МЕКАМ-дар (айналыс мерзiмi 2 айдан 10 айға дейiн) жалпы көлемiнiң 9,2%-ын, орта мерзiмдi МЕОКАМ-дар (айналыс мерзiмi 2 жылдан 10 жылға дейiн) – 89,6%-ын және орта мерзiмдi МЕИКАМ-дар (айналыс мерзiмi 3 жылдан 7 жылға дейiн) – 1,2%-ын құрады.

Жыл соңындағы қор нарығының акцияларының сыйымдылығы 2 622,4 млн.долл. эквивалентке жеттi, өткен жылдан 577,6 млн.долл.-ға өстi. Корпоративтік бағалы қағаздар рыногында қолданыстағы шығарылымдары бар акционерлік қоғамдар саны 2005 жылғы 1 тамызда 2005 жылғы 1 маусымдағы ұқсас көрсеткішпен салыстырғанда 25-ке азайып 2389 болды. Бүгінде бағалы қағаздар рыногында 62 брокер-дилер, 18 тіркеуші, 11 кастадион банк, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын 10 ұйым және инвестициялық портфельді басқаратын 21 ұйым жұмыс істеп отыр. Тамыз айында 47 акция шығарылымы, 2 облигациялық бағдарлама, жалпы номиналды құны 3,4 млрд. теңге болатын 2 облигация шығарылымы, жалпы көлемі 17 млрд. теңге болатын 5 облигация шығарылымы облигациялық бадарлама аясында тіркелді және 38 акциялар шығарылымының күші жойылды. 1 тамыздағы жағдай бойынша 2619 қолданыстағы акциялар шығарылымы және жиынтық номиналдық құны 554,9 млрд. теңге болатын 138 мемлекеттік емес қолданыстағы облигациялар шығарылымы айналыста болды.

Мемлекеттік емес бағалы қағаздар шығару 2005 жылдың 4-ші кварталында 1144,9 млрд. теңгені құрады, оның 527,2 млрд. теңгесі акциясының үлесіне тиді. Ал облигацияның мемлекеттік емес жалпы көлемі 0,8%-ды (8,9 млрд. теңге) құрап отыр.

Сурет-10 – Экономикалық секторда мемлеакеттік емес бағалы қағаздардың орналасуы

Қазақстан Республикасында рынотық қатынастардың дамуы мен қалыптасуы жобасында жекешелендiру жүргiзуде шаруашылық жүргiзудiң жаңа нысандары пайда болады. Олар: серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар және жеке меншiк компаниялар шеңберi едәуiр кеңейедi. Ал осы нарықтың әрбiр субъектiлерiнiң арасында еркiн қаржы айналымын бағалы қағаздар рыногы жүзеге асырады және басқа экономикалық рыноктармен үнемi тығыз байланыста болады.

Қазақстанның «Ипотекалық компаниясы» 2000 жылы №469 үкімет қаулысымен 20 желтоқсанда құрылды. Қазір бұл ұлттық компания өз қызметін тиімді әрі жылдам дамытуда.

              Қазір бұл компанияның әріптестеріне келесі шаруашылық қызмет етуші субъектілерді жатқызуға болады:

      ААҚ «Альянс Банк»;

      «Астана-Финанс»;

      «АТФ Банк»;

      «БЦК»;

      «БТА – ИПОТЕКА»;

      «Нурбанк» заңды тұлғалары болып табылады.

Еліміздегі мемлекеттік емес бағалы қағаздарды сатудағы басты қатысып отырған алғашқы 10 компанияны келесі 1-ші кестеден көре аламыз.

Кесте 1

2006 жылы биржа рыногындағы  мемлекеттiк бағалы қағаздың басты операторлары