Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі

                                                                                                               9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М 

                                                                                            Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі

        2.2. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі

            Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің модельдерін оқыту ұстамдық ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл:

• Күрделі жүйелі дағдарыс жағдайында дербестікті иелену. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің қазіргі моделі Кеңес одағы құлдырағаннан бастап құрыла бастады. Бұрынғы жүйе өзінің тапсырмаларын орындамай қалды, ал жаңасы өзінің мақсаттары мен қызметтерін анықтаған жоқ. Бұл инвестициялық қызметтің құлдырауына ерекше әсерін тигізді. Алтын валюталық резервтер қатысқан жоқ, бұл кездегі жүйенің бақылау функциясы нақты болмады.
• Ақша қаржы жүйесінің қалыптасу процесінің аяқталмауы, тәуелсіздіктің он жылы ішінде оның негізгі жүйелері, құрылымдық элементтері құрылды.  Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі әзірге толыққанды және нақты қалыптасқан болып есептеледі. Сондықтан оны аяқталмаған жүйе ретінде қарау дұрыс болады.
• Қабылданған ақша – қаржы жүйесінің моделінің ашықтылығы. Ол қазіргі әлемдік тенденцияларға, қаржы – экономикалық қатынасының жобаландыру шартында, заңды сәйкес келуі қажет. Сонымен қатар бұл ашық модель елдің Ұлттық мүдделеріне жауап береді. Бұл шарттар әлі құрылған жоқ , нәтижесінде ақша айналысындағы наркодолларлық айналыстың өсуі, көлеңкелі бизнестің қаржыландыру каналдарының жабылмауы, ұлттық экономика жүйесіне зиянын тигізеді.
• Жалпы меншік құрылымындағы коорпоративтік инвесторларды иелену. Халықтың менталитетіне және әлеуметтік – экономикалық ерекшеліктеріне сай елдегі инвестициялаудағы корпоративтік модель қалыптасты. Тұрғындардың нарықтық ой пікірлері толық дамымаған, бағалы қағаздарды инвестициялаудағы білімі қалыптаспаған, ақша құралдарын банкке салу тенденцияларын иеленген.

                                                                                                               9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М

 

                                                                                          Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі 

       

• Бұл процесс нәтижесінде жоғарғы инфляция кезеңінде комерциялық банктердің дамуы, қаржылық делдалдар арасында банктік жүйе монополиясы құрылды. Оның үлесі барлық активтердің 78% - де беріледі.
• Тұрғындардың нақты сектордан қаржылық сектордың бөлінуі.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                                                                               9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М 

                                                                                            Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі

                         Бөлім ІІІ. АҚШ қаржы жүйесінің ерекшеліктері

1. АҚШ- тың қаржы жүйесінің құрылымы

        Қазіргі кездегі мемлекет қаржысының жүйесі төмендегідей көрсеткіштерден тұрады:

• Федерациялардың қаржы жүйесі;
• 50 штаттардың қаржы жүйесі;
• 12,7 мың әкімшілік, шаруашылық кәсіпкерліктердің, мәдени және т.б. аумақтық бөлімшелердің (муниципалитеттердің, таун- шиптердің, ауылдың, мектептердіңі, арнайы округтардың және т.б.) қаржы жүйесі;
• Арнайы қорлардың;

Мұндай  мемлекеттік қаржыны ұйымдастыру жүйесі орталықтандырудың жоқтығын көрсетеді. Бұл- мемлекетті басқарудың әрбір бөлімшесі (федерация, штаттар, аумақтық органдар) өздігінен өз бюджеттерін қалыптастырады және оны бекітеді, салық саясатын қалыптастырады және жүргізеді, қарыздарды басқарады.

         Штаттардың бюджеттері федералды бюджетке кірмейді, яғни одан тәуелсіз, ал аумақтық бюджеттер штаттардың бюджеттерінің қарамағында болмайды.Федералды үкімет қаржы жылын 1- ші қазаннан  бастап, келесі жылдың 30- шы қыркүйегінде аяқтайды, ал  көпшілік штаттардың қаржы жылы 1- ші шілдеден келесі жылдың 30- шы маусымына дейін созылады. Сонымен қатар, штаттардың жартысынан астамы бюджетті екі жылға қалыптастырады. Аумақтық әкімшілік бірліктердің көпшілігінің қаржы жылы календар жылымен сәйкес болады.АҚШ- тың мемлекеттік қаржы жүйесіндегі басты рөлді федерациялардың қаржы жүйесі мен федералды бюджет атқарады.

        Бұл жағдайды бізге соңғы отыз жылда үш деңгейлі бюджеттердің арасында қалыптасқан қаржыларды бөлу және қайта бөлу параметрлері дәлелдейді:

                                                                                                              9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М

                                                                              Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі

бюджеттің жалпы шығындарының 65%- дай федералды  бюджет арқылы өтеді және қалған екі  деңгейлердің 2/1 пропорциясы түрінде  штаттардың және жергілікті басқару  органдарының арасында бөлінетін 35%- дай  үлесі өтеді.

    Федералды органдар жалпы ұлттық деңгейдегі шығындарды басқарады (әскери қажеттіліктер, халықаралық жұмыстар; ұлттық шаруашылықтың белгілі бір секторларына көмек ретінде бағытталған қаражаттар; федералды мемлекеттік аппаратты қамтамассыз ету үшін; мемлекеттік федералды қарызды басқару үшін және т.б.).  Ал штаттар үкіметі мен жергілікті басқару органдарының үлесіне жергілікті шаруашылықтың әлеуметтік қажеттіліктеріне, әкімшілік аппаратқа бағытталған қаражаттармен байланысты жұмсалған мемлекеттік шығындарының көп бөлігі тиді. Енді табыстарға тоқталатын болсақ, оның негізгі бөлігі салық түсімдері арқылы алынады. Оның бір ерекшелігі, федералды бюджетке түсетін табыстардың көп бөлігі тікелей салықтар, штаттардың табыстары- жанама, ал жергілікті басқару органдарының табыстарының көп бөлігі- меншікке салынатын салықтар арқылы алынады.

   АҚШ- та бюджет дотациялар мен шығындар арқылы басқарылады. Ресурстардың қозғалысы бір уақытта төрт каналдар арқылы жүреді:  федералды бюджеттерден штаттардың бюджеттеріне және жергілікті бюджеттеріне қарай; штаттардың бюджеттерінен жергілікті бюджеттерге қарай; жергілікті бюджеттердің арасында болады. Штатардың үкіметтері мен жергілікті үкіметтердің өз табыстарының базасында  федералды дотацияларға деген тәуелділіктің біртіндеп артуы байқалады. Штаттарға (≈23%) және жергілікті басқару органдарына (≈6%) бағытталған федералды көмек нақты бекітілген, жоспарлы түрде ұйымдасқан нысанда көрінеді. АҚШ- та дотациялар мен субсидиялар бір келкі бөлінбейді. Олар арқылы штаттар деңгейінде 500- дей программалар орындалады.

                                                                                                              9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М 

                                                                                                    Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі 

Мұндай  федералды дотацияларға деген үнемі артудағы тәуелділік «федералды көмектің» (штаттар мен жергілікті органдар жалпы табысының ≈29%- ы) штаттар мен жергілікті басқару органдарының қаржы саясатын федерация тұрғысынан тікелей басқару құралына айналды.          
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                             

                                                                                                              9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М

                                                                                                    Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі

Қорытынды 

       Жоғарыда айта кеткенімдей, қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін элементтерінің (қосалқы жүйелердің) тығыз  байланысымен және оның қосалқы жүйелерінің  бірде- бірі өзінше өмір  сүре алмайтандығымен  сипатталады: қаржы, бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін  білдіреді және  осы қатынастар жүйесінің  элементі болып келеді,  екінші жағынан, оның функционалдық  өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты  элементтерден тұратын жүйе болып табылады.   

    Нарықтың қалыптасуында ақша және қаржы- кредит жүйелері де маңызды рөл атқарады. Мұнда айта кететін жәйт, қазіргі жағдайда мемлекеттің экономикамыздың сауықтыру бағытындағы, қаржы- кредит жүйесіндегі жүргізіліп жатқан реформаларының біразы іске асып жатыр. Олар – халық шаруашылығында қолданылатын икемді  салық жүйесін қалыптастыру, экономикаға тиімді әсер ететін несие саясатын жүргізу,  республикада ақша айналымын тұрақтандырып, оны сауықтыру сияқты көптеген шаралар.

     Сонымен қатар, бұл реформалар  мемлекет саласындағы саясат  бағытын өзгертеді. Бұл процесс  екі бағытта жүргізіледі. Бір  жағынан: білім беру, денсаулық  сақтау,  экология сферасында  күрделі мемлекеттік- әлеуметтік бағдарламалар бекітіліп,  жүзеге асырылу мақсатында жұмыс істеліп жатыр. Екінші бағытқа тоқталатын болсақ, нарықтық экономикаға мемлекетіміздің көшуіне байланысты, халықты әлеуметтік қорғау шаралары енгізілуде.   
 
 
 
 

                                                                                                               

                                                                                                              9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М

                                                                                                   Тақырыбы: Мемлекеттік қаржы жүйесі

Қолданылған әдебиеттер тізімі: 

1. В.Д. Мельников, Ильясов К.К. «Финансы». Алматы, 2001ж. «ФинЭк»;
2. В.Д. Мельников. «Государственное финансовое регулирование экономики Казахстана». Алматы. Қаржы- қаражат, 1995ж.;
3. Ильясов К.К., Құлпыбаев С.Қ. «Қаржы» Алматы 2003ж;
4. В.Д. Мельников, Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник.- Алматы: Институт развитие Казахстана, 2001;
5. Финансы. Учебник для вузов.  под ред. М.В. Романовского и др. М.:Перспектива, «Юнити». 2000г;
6. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание  и механизм  использования. –Алматы, Қаржы- қаражат, 1995;
7. Финансы.  Под ред. В.М. Родиновой.-М.: Финансы и статистика, 1993;
8. Корнев А.В. «Особенности организации бюджетного процесса в конгрессе США». США №-12, 47 бет. 1997г;
9. Сбалансированный федеральный бюджет. Конституциональное измерение. США №-9-10, 1997г;
10. Травкина Н.М. «Бюджетная стратегия США». США №10, 25 бет. 1997 г;
11. Травкина Н.М. «Законодательный бюджетный процесс в США: края или диалектическое развитие?» США №12, 1996г;
12. «орысша- қазақша қазіргі кездегі экономикалық терминдердің түсіндірме сөздігі» /Н.Қ. Мамыров/ А: «Экономика»- 1999 ж.
13. Финансово- кредитный энциклопедический словарь/ Колл. Авторов под общ редак. А.Г.Грязновой:- М.: Финансы и статистика 2002

 
 
 

                                                                                                              

                                                                                                               9-234 тобы Мухамбеткалиева С.М