Қазақстанның ауылшаруашылығы кешенінің даму бағыттары

Жұмысшы кадрларды дайындау мақсатында Бағдарламада 2006-2007 жылдары  Бөкейорда және Қаратөбе аудандарында 2 жаңа кәсіптік мектеп ашу, ауыл шаруашылығы профиліндегі жұмысшы кадрларды дайындайтын кәсіптік мектептерге жаңа ауыл шаруашылығы техникаларын, машиналар мен жабдықтарын сатып алуға қаржы бөлу қарастырылуда.

Бағдарлама шараларында барлық деңгейдегі аграрлық білім беретін мекемелерде оқытудың  мерзімділігі мен агроөнеркәсіптік кешен қажеттілігін ескере отырып, басшы жұмысшыларды, мамандар мен жұмысшы кадрларды кәсіби қайта дайындау көлемін ұлғайту және біліктілігін арттыру қарастырылуда. Жыл сайын 900-ден аз емес кадрлардың біліктілін арттыру жоспарлануда.

 

3.3  Облыстың  агроөнеркәсіптік  кешенін  қажетті  ресурстар мен оларды қаржыландыру  көздері

 

Облыстың агроөнеркәсіптік кешенін тұрақты дамыту және осы  Бағдарламада қарастырылған мақсаттарға жету  тек бағдарлама шараларын белгіленген көлемде қаржыландыру жағдайында ғана мүмкін.  Барлық мүмкін көздерден қаржы тартып алмай, ауыл шаруашылығы мекемелерін ұзақ мерзімді және орташа мерзімді несиелендіру үшін жағдайлар жасап алмай, аграрлық өндіріске ғылыми-негізделген технологиялар мен инновацияларды енгізу мүмкін емес (45 кесте). 

 

45 кесте

Бағдарламаның  іс-шараларын қаржыландыру көлемі

 

№	Іс – шара	Болжалған шығыстар (млн. теңге)					Қаржыландыру көздері
		2006	2007	2008	2009	2010
1	АӨК субъектілері үшін ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта  өндеу жөнінде ауыл шаруашылығы  техникасы, технологиялық жабдық, арнайы техника, жабдық лизингісін ұйымдастыру	530	540	550	560	570	Республикалық бюджет
		57,2	117,2	124,3	131,1	165,2	Басқа көздерден
2	Кең ауқымды егістік  және жинау техникасын шығару үшін инвестициялар тарту	330					Басқа көздерден
3	Ауылдық кәсіптік мектептер  мен лицейлер үшін қазіргі заманғы  техника және жабдықтар сатып  алу				40	40	Облыстық бюджет
4	Көктемгі далалық және егін жинау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті тауарлы- материалдық құндылықтардың  (ЖЖМ) құнын субсидиялау	150,9	150,9	150,9	150,9	150,9	Республикалық бюджет трансферттер
5	Ауыл шаруашылығы дақылдарының тұқым шаруашылығын дамыту (бірегей  және элиттік тұқымдар)	15,4	15,4	15,4	15,4	15,4	Республикалық бюджет трансферттер
6	Отандық ауыл шаруашылығы  тауар өндірушілеріне сатылған тұқымдардың 1 репродукциясының құнын ішінара арзандату	-	-	-	40,8	43	Облыстық бюджет
7	Өндірілетін ауыл шаруашылығы  дақылдарының өнімділігі мен сапасын көтеруді қолдау (минералды тыңайтқыштарды субсидиялау)	9,0	9,2	9,4	9,8	10	Республикалық бюджет трансферттер
8	Асыл тұқымды мал  шаруашылығын дамытуды қолдау	39,9	40,3	40,7	41,1	41,5	Республикалық бюджет трансферттер
9	Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне су жеткізу жөніндегі қызметтер құнын субсидиялау	23,6	25,2	25,2	30	30	Республикалық бюджет трансферттер
10	Жерлерді агрохимиялық зерттеу жүргізу	9,0	9,0	9,0	9,0	9,0	Республикалық бюджет
11	Ауыл шаруашылығы дақылдарының сорттарын сынау	3,8	3,8	3,8	3,8	3,8	Республикалық бюджет
12	Асыл тұқымды мал  шаруашылығын қолдау (жоғары классты  асыл тұқымды малдарын сатып алуды, ұстауды ұйымдастыру және өндірісті  кеңейтуге өсімтал төлін өсіру)	28,1	29,8	31,6	33,5	35,5	Облыстық бюджет
13	Сүт-тауарлы фермаларын құруға несие бөлу	48,5	98	97	150	200	Облыстық бюджет
14	Мемлекеттік қолдан ұрықтандыру  пункттерінің қызметін ұйымдастыру	-	-	-	26,4	31,7	Облыстық бюджет
15	Жануарлар мен құстардың  ауруларын диагностикалық зерттеулер жөнінде іс- шараларды орындау	21,2	22,2	23,4	24,5	25,7	Республикалық бюджет
16	Ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстарының аса қауіпті ауруларына қарсы күрес жөніндегі эпизотикалық қарсы іс – шараларды орындау	71	74,6	78,2	82,2	86,3	Республикалық бюджет
17	Мемлекеттік мал сою  пункттерін (алаңдарын) ашу	39	39	39	39	39	Республикалық бюджет
18	Мемлекеттік мал қорымдарын ұйымдастыру	45	45	45	45	45	Аудандық бюджет
№	Іс – шара	Болжалған шығыстар (млн. теңге)					Қаржыландыру көздері
		2006	2007	2008	2009	2010
19	Отандық тауар өндірушілеріне арзандатылған тұқым улағыштар мен гербицидтер сатып алуға мемлекеттік қолдау көрсету	2,4	2,4	2,4	2,4	2,4	Республикалық бюджет
20	Аса қауіпті зиянды организмдерге  қарсы күрес жүргізу	192,9	218	215,8	215,8	215,8	Республикалық бюджет
21	Зиянды және аса қауіпті организмдердің дамуы мен таралуына бақылау жүргізу	52,6	62,5	57,5	57,5	57,5	Республикалық бюджет
22	Карантиндік зиянкестердің  өсімдіктер ауруларының және арам шөптердің  таралу ошақтарын табу, оқшауландыру және жою жөнінде іс-шараларды  жүргізу	23,5	24,3	24,3	24,3	24,3	Республикалық бюджет
23	Арнайы қоймалар (қорымдар) салу және тыйым салынған әрі қажетке  жарамсыз пестицидтерді, сондай-ақ пайдаланылған  пестицидтерден босаған құтыларды  көмуді ұйымдастыру	-	-	-	6,0	6,0	Облыстық бюджет
24	Тұқымдық және отырғызылатын материалдың сорттық және егістік сапасының сараптамасын жүргізу	5,2	5,2	5,2	5,2	5,2	Республикалық бюджет
25	Астық қабылдау кәсіпорындарында астық қабылдау кезінде бақылау  сынамаларының сараптамасын ұйымдастыру	-	-	-	4,2	4,2	Облыстық бюджет
26	Халықаралық стандарттар  талаптарына сәйкестігіне карай  өндірісті сертификаттауға бағыттылған  ауыл шаруашылығы өнімін кайта өңдеу  жөніндегі кәсіпорындардың шығыстарын ішінара субсидиялау	3,2	16,0	24,0	24,0	24,0	Республикалық бюджет
27	Коммуналдық ауыл шаруашылық рыногының жарғылық капиталын қалыптастыруға	-	-	-	10	10	Орал қаласы бюджеті
28	«Мал өнімдері корпорациясы»  арқылы дайындау инфрақұрылымын құру жолымен мал шаруашылығы өнімін өндіру, қайта өндеуді және сатуды қолдау	100	100	100	100	100	Республикалық бюджет
29	Картоп – көкөніс  қоймаларын қайта жаңарту	1,5	2,0	3,0	3,0	3,0	Облыстық бюджет
30	«Аграрлық кредиттік  корпорациясы» АҚ-ның жарғылық капиталын  ұлғайту арқылы ауылдық несие  серіктестіктерінің желісін кеңейту  және оларға кредит беру	800	900	950	1000	1050	Республикалық бюджет
31	Ауыл кәсіпкерлігін  қолдау және шағын кредит беру жолымен  ауыл халқының табысын арттыру	60	70	80	90	100	Республикалық бюджет
32	Қайта өңдеу кәсіпорындарының айналымдағы қаражаттын толықтыруға  екінші деңгейдегі банк кредит ресурстарын тарту	250	300	350	400	450	Басқа көздерден
33	Ауыл шаруашылғы тауар өндірушілерін көктемгі - далалық және егін жинау жұмыстарын жүргізуі кезінде негізгі және айналымдағы қаражатты сатып алуға несиелендіру	300	350	400			Республикалық бюджет
34	Агроөнеркәсіп субъекталарын  несиелендіру кезінде сыйақы ставкасын  өтеу	-	-	-	61	61	Облыстық бюджет
35	Жәрмеңке-көрме іс- шараларын  өткізуді ұйымдастыру	-	-	-	2,0	2,0	Облыстық бюджет
36	Ет өңдеу кәсіпорнын құру				370		Басқа көздерден
37	Сүт өндеу зауытын  құру			450			Басқа көздерден
	Жиыны			450	370
	Барлығы	3212,9	3270,0	3905,1	3807,9	3657,4
	с.і  республикалық  бюджет	2452,6	2678,0	2804,2	2484,9	2560,8
	жергілікті бюджет	78,1	129,8	131,6	366,9	426,4
	аудандық және Орал қаласы бюджеттері	45	45	45	55	55
	басқа  көздер	637,2	417,2	924,3	901,1	615,2

 

              Бағдарлама шараларын жүзеге асыру үшін жалпы қажетті қаржы 17853,3 млн. теңгені құрайды. Бағдарламаны қаржыландыру құрылымында ең үлкен үлес салмақты республикалық бюджет қаржысы – 12980,5 млн.теңге (72,7%), жергілікті бюджет – 1377,8 млн.теңге (7,7 %), басқа көздер – 3495,0 млн. теңге (19,6 %) алады.

 

 

 

 

 

 

Бағдарлама аясындағы  қаржыландыру құрылымы төмендегідей (6диаграмма).

  

                                                                                                           6 – диаграмма

 

 

 

 

 

 

 

 

        Республикалық бюджет есебінен қаржыландыру

2006-2010 жылдары облыстың  АӨК дамытуға республикалық бюджеттен  тартылатын қаржы-12980,5 млн. теңгені құрайды. Қаржы ресурстары: агроөнеркәсіптік кешенді техникалық қайта жабдықтауға - 2750,0 млн. теңге, өсімдік шаруашылығын тұрақты дамытуға - 322,4 млн. теңге, мал шаруашылығын дамытуға - 203,5 млн. теңге, ветеринарлық қауіпсіздікке - 704,3 млн, теңге, фитосанитарлық қауіпсіздікке - 1478,6 млн. теңге, өнім сапасын бақылауға - 117,2 млн. теңге, ауыл шаруашылығы өнімін өткізу инфрақұрылымын дамытуға - 500 млн. теңге, АӨК қаржылық инфрақұрылымына - 6904,5 млн. теңге бағытталынатын болады.

Жергілікті бюджет есебінен қаржыландыру

2006-2010 жылдары Бағдарламаны  жүзеге асыруға облыстық бюджет  қаржысынан 1377,8 млн. теңге бөлінетін  болады, оның ішінде бірінші репродукциялы  тұқым бағасының бір бөлігін  арзандатуға – 83,8 млн. теңге,  асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдауға – 158,8 млн. теңге, сүт-тауарлы фермаларын ұйымдастыруға – 593,5 млн. теңге, қолдан ұрықтандыруға – 58,1 млн. теңге, кәсіптік мектептердің материалды-техникалық базасын нығайтуға - 80 млн. теңге, АҚК астық қабылдау кезінде бақылау сынамаларын сараптауды ұйымдастыруға – 8,4 млн. теңге, көкөніс қоймаларын қайта жаңартуға -  12,5 млн. теңге несие, көктемгі- далалық және егін жинау жұмыстарын несиелендіру кезінде сыйақы ставкасын өтеуге - 122 млн. теңге, көрме-жәрмеңке шараларын өткізуге -4,0 млн. теңге, арнайы қоймаларды (қорымдарды) салуға және тыйым салынған және жарамсыз пестицидтерді, және олардан босаған құтыларды ұйымдастыруға-12,0 млн. теңге бө лу жоспарлануда.

225 млн. теңге сомасындағы  аудандық бюджет қаржысы мал  қорымдарын ұйымдастыруға, бұдан басқа Орал қаласы бюджетінен - 20 млн. теңге коммуналды ауыл шаруашылығы  рыногын жарғылық қорын ұлғайтуға бағытталынатын болады.

Басқа көздерден  қаржыландыру

2006-2010 жылдары Бағдарлама  шеңберінде басқа көздерден 3495,0 млн. теңге көлемінде несие тарту көзделіп отыр.

Бұл қаржылардың ішінде техника және технологиялық жабдықтар  сатып алу лизингісі 595 млн.теңгені, қайта өндеу кәсіпорындарының айналымдағы  қаражатты толықтыруға коммерциялық банктер несиелері - 1750 млн.теңгені, ауыл шаруашылығы техникаларын шығару бойынша инновациалық жобаларды жүзеге асыруға инвестиция - 330 млн.теңгені, ет өндеу кәсіпорынның және сүт зауыты құрылысы бойынша инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға несие - 820 млн. теңгені құрайды

 

 

 

 

Қорытынды  және  ұсыныстар 

Жалпы өнімдер көлемі бойынша, республикадағы ауыл шаруашылық кәсіпорыңдары шағын көлемді өндіріспен сипатталады. Нарықтық қатынастарға көшу кезіндегі ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігі қажетті деңгейде емес, сондықтан бұл саланың экономикалық ахуалы үнемі жан-жақты талдауды қажет етеді.

 «Батыр» ЖШС-нің  айналысатын іс- әрекетінің  негізгі  түрлері болып: құрылыстық –  монтаждық жұмыстар, материалдық  – техникалық қамтамасыз ету,  сауда және коммерциялық іс- әрекет, ізденіс – жобалау және эксперттік жұмыстар, құрылыстық материал, бұйым және құрастыру өндірісі, т.б. табылады.

Серіктестіктің жарғылық капиталы 7730 мың теңге. Серіктестіктің жарғылық капиталына салым болып  ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқық т.б табылады. Серіктестіктің мүлкінде қатысушылардың үлесі жарғылық капиталдың 100 пайызын құрайды.

3 – кестеден көрініп  тұрғандай, өндіріске кеткен шығындар  құрылымы мен көлемі жылдан-жылға  төмендеген. Бұл өндірістің құлдырауына  байланысты болып келеді. Егер, шығынның  барлық сомасы 2003 жылы 476113 мың теңгені құраса, ал 2005 жылы ол 408333 мың теңгені құраған. Яғни, оның номенклатурасы бойынша шығын құрамы да өзгерген. Нәтижесі бойынша, материалдық шығын құны төмендесе, еңбекақыға шығындар 2004 жылдан 2005 жылға барғанда аздап жоғарылап, 2003 жылы қайтадан көлемі төмендеп кеткен. Еңбекақы шығынының былай өзгермелі болуы еңбекақы қоры мөлшеріне байланысты.

Мемлекеттік аграрлық азық-түлік  бағдарламасын жүзеге асыру шеңберіндегі мемлекеттік шараларды іске асыру  жобалары жасалды. Қазіргі кезде АӨК өрісінде 2000 астам стандарттар және техникалық жағдайлар қызмет еткенімен, олардың 80% астамы 2005 жылдан бұрын қабылданғандар,

 

3000 нормативтік актілер  қазіргі талаптарға сай емес, олар қайта қарауды талап етеді.

Техникалық сервисті сенімді әрі сапалы ұйымдастыру  үшін мыналар қажет: техникалық құралдар рыногы, қызмет көрсету рыногы, ұсыным мен сұранымға толық тәуелділікті қамту, қызмет көрсету сапасына ұйымдық - экономикалық және құқықтық кепілдік.

Сервистік жұмысты  ауыл шаруашылық кәсіпорындарының өздері немесе арнаулы жөндеу кәсіпорындары және даярлаушы-зауыттарда атқаратын болады.

Өсімдік шаруашылығының үлес салмағы 1994 жылы 65%-дан және 1999 жылы 10% -ға шиеленіскен жағдайға дейін  жетті. Бұндай құрылымдық жылжу 1995 – 1999 жылдары (1995, 1996, 1998, 1999 жж.) жиі құрғақшылық салдарынан болды, мал шаруашылығына қарағанда өсімдік шаруашылығының құлдырауы айтарлықтай жылдам жүрді. Астық өндірісін мемлекеттік қолдау өндіріс көлемі мен өсімдік шаруашылығы үлесін 2003 жылы 48%-ға дейін өсіруге мүмкіндік берді, 2004 жылы ол  43%-ға дейін қысқарды, 2005 жылы төмен өнімділікке байланысты одан әрі 30%-ға дейін төмендеу күтілуде.

Дегенмен, кейбір болжамдар  бойынша, егер тамақ өнеркәсібі ірі  отандық және шетелдік инвестициялар обьектілеріне көкөніс пен жеміс-жидектер өнеркәсіптік түрге арналып, жаңа және модернизацияланған кәсіпорындар тарапынан өңделуге түсуі артатыны анық.

АӨК жүйесінде мәліметте  жинаудың арнаулы сапасы ретінде  стратегиялық маркетингтік талдау жүзеге асырылатын болады.

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.  Назарбаев Н.А.  Стратегия-2030.- М.,1997 г.

2.  Программа развития  сельскохозяйственного производства на 2000-2002 годы. Республиканское совещание работников агропромышленного комплекса (8 февраля 2000 г., г.Астана). // Панорама № 6.- 11 февраля 2000 г.

3.  Айтуганов  Б.   Развитие  агропромышленного   комплекса. –

Транзитная экономика, 1998 г.

4.  Баймухамедова Г.  Сущность, содержание и функции  рынка, средств производства и  услуг в условиях рыночной экономики.// Вестник с-х науки Казахстана № 8.- 2003 г.

5.  Баймуратов  У.Б.  Национальное  экономическая   система.-Алматы: Ғылым, 2000 ж.

6.  Гиззатова А.И.  Дифференцияция регионов Казахстана  по уровню   беспеченности   продовольственными  ресурсами.-М.: НИИЭСХ, 2002 г.

7.   Калиев Г.А.  Законодательное обеспечение развития  АПК в Казахстане. // Вестник с/х  науки Казахстана № 5.- 2003 г.

8.  Сейтбеков Л.С.  Приоритеты научно-технической политики  АПК Казахстана. // Вестник с-х  науки Казахстана №10.-2003 г.

9.  Мадиев Г. Тенденции развития сельхоз формирований. // Вестник с-х науки Казахстана №3.- 2004 г.

10 .Тлеубергенова А. Қазақстан республикасы ауыл шаруашылығы экономикасында қазіргі кезде қалыптасқан проблемалар. Актуальные проблемы экономики Западного Казахстана. АПК и социальная сфера в условиях рынка: Тезисы международной научно-практической конференций. - Орал: ЗКГУ,2001г.

11.Шомкекова Б. Кәсіпкерлікті дамыту мәселелері. // Қаржы-қаражат № 8-9.- 1999 ж.

12.Регионы Казахстана, 2002. Статистический сборник/Под ред. А.А.Смайлова.- Алматы, 2002 г.

1З.Казахстан и его  регионы. // Ежеквартальный журнал  №1.-2003.Г.

14. А.Б. Оспанов. Қазақ ауыл шаруашылығын механикаландыру және электендіру ғылыми-зерттеу институтының еліміздің агроинженерлік ғылымын дамытудағы ролі.// Жаршы 2003 ж №10.

15.Л.С.Сейтпеков Қазақстан  агроөндірістік кешенін ғылыми- техникалық қамтамассыздандырудың  басты бағыттары.// Жаршы 2003 ж №9.

16.А.К.Күрішбаев. Қазақстан  Республикасындағы астық өндірісінің  жай-күйі және проблемалары.//Жаршы  2003 ж №11.

17. А.А. Колашников, М.М. Мүсекенов. Ауыл шаруашылықтың қазіргі жағдайда егін суару ресурстарын үнемдеу. // Жаршы 2004 ж. № 8

18. А. Мұқашев. Ауыл  шаруашылығы өндірісінің экономикалық  тиімділігін арттырудың ілімдік  негіздері.2003 ж. №5.

19. Н. Я. Коваленко. Экономика сельского хозяйства. Курс лекций  Москва 1998 г.

20. Казахстан и его регионы.// Ежеквартальный журнал № 1-2003 г

21. М. Н. Малыш. // Аграрная экономика. Учебник. Санк-Петербург 2002 г.

22. Н. А. Попов. Экономика сельского хозяйства. Учебник. Москва 1999 г.

23. Қ. Е. Құбаев, Ж. О. Ихданов, А. Ш. Кәрібай. Аграрлық сектор экономикасы мемлекеттік реттеу мәселелері. (Оқу құралы) Алматы «Экономика» 1997 ж.

24. Ескараев. О. К. « Агропромышленная интеграция: проблемы, перестройка». Алматы, « Кайнар», 1998 г.

25. Еспаев. С. С. «Углубление аграрной реформы: проблемы, пути и механизм реализаций», КазГосИНТИ Алматы 1995 г.

26. Қ. Р. Президентінің  Жарлығы, заң күші бар «Жер  туаралы» // Егемен Қазақстан, 11 қаңтар 1996 ж.

27. Медеубеков Қ. Ұ.  «Қазақстан агроөнеркәсібі: экономикасын ұйымдастыру және басқару». Қайнар, Алматы, 1990 ж.