Экономакалык талдаудын адистери мен тасилдери

4) шегерiмдерге жатқызудың  осы Кодекспен белгiленген нормасынан асып түсетiн жылдық жиынтық табыс алуға байланысты шығыстар;  
      5)Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген нормадан артық төленуге тиiс (төленген) бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер сомасы; 

5-1)кәсіпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын объектiлердi салу, пайдалану мен күтiп-ұстау жөнiндегi шығыстар; 

     5-2)салық төлеушiнің өтеусiз негiзде берген мүлкiнің, орындаған

        жұмыстарының, көрсеткен қызметтерiнің құны.

 

4-кесте. Товарларды ұйымдастырумен  байланысты шығындар есебі

 

№	Операция	ХҚЕС бойынша шоттар корреспонденциясы
		дебет	кредит
1	Товарларды ұйымдастырумен  байланысты шығындар есебі	3350	3120
	*материалдық емес активтердің амортизациясы есептелді	7110	2740
	*негізгі құралдардың тозуы есептелді	7110	2420
	*ұйымдастыру барысында қолданылған товар материалдық құндылықтар есептен шығарылды	7110	1310
	*сақтандыру полисі бойынша шығындар есептен шығарылды	7110	1620,2910
	*еңбекақы,сыйақылар және еңбек демалысы төлемдері есептелінді	7110	3350
	*әлеуметтік салық есептелінді	7110	3150
	*әлеуметтік аударымдар есептелінді	7110	3390,4430
	*негізгі құралдарды ағымдағы жалға алу бойынша шығындар есептен шығарылды	7110	3390,4430, 1620
	*қызметкерлердің қызметтік іс сапарлар шығындары есептелінді	7110	3390,4430, 1250
	*қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесін жыл соңында көрсету үшін 7110 шотын жабу	5510	7110
2	Банктен және басқада ұйымдардан займдар  алынды	1030	3010,3020
	*алынған займдар бойынша сыйақылар  есептелді	7310	3380,4160
	*займдар бойынша қарыздар мен сыйақыларды төлеу	3010,3020,3380, 4160	1010,1030
3	Шаруашылық қызметтер бойынша  есептік кезеңге қаржылық нәтижелер  анықталды
	*есептік кезеңге табыстардың  қортынды сомасы көрсетілді	6020,6030 бөлімшелерінен басқа,6 бөлімнің  шоттары	5510
	* есептік кезеңге  қортынды  сомасы көрсетілді	5510	7 бөлімнің шоттары

 

4-кестенің жалғасы

 

4	Өткен жылға шаруашылық қызметтер  бойынша  қаржылық нәтижелер анықталды
	*табыстар	5510	5520
	*шығындар	5520	5510
5	Күдікті талаптар бойынша резервтердің құрылуы
	*дебиторлық қарыздар инвентаризациясын  жүргізулер нәтижесінде резервтер  құрылды	1290	1210
	*жыл соңындағы есептегі резерв  кезеңдегі шығындарға көшіріледі	7210	1290
	*алдын-ала ҚҚС бойынша есептелген  сома сторно әдісімен алынып  тасталады	1210	3130
	* алдын-ала мойындалған күдікті  талаптар бйынша төлемдер келіп  түсті	1040	1210
	*сторно жазуы	7210	1290

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 ХҚЕС және ҰҚЕС бойынша корпоративтік табыс салығы

3.1 ХҚЕС 12 «Пайдаға салынатын салықтар»

 

    Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты 1973жылы қабылданып содан бері қолданылып келеді. Қазақстан Республикасында 1998 жылы 1 қаңтардан бастап қолданылады. 

       ХҚЕС(International Financial Reporting Standards) (стандарттар және интерпретациялар) құжатты теру, экономикалық шешiмдердiң кәсiпорынның қатынасындағы оған қабылдану үшiн сыртқы қолданушыларға қажеттi қаржы есеп беруiн құрастырудың регламент белгiлейтiн қажеттi ережелерi.Қолдану аясы:мемлекеттік арнайы қаржы ұйымдарында және секюритизм негізінде жұмыс істейтін ұйымдарда қолданылмайды;өндірістік,әкімшілік салаларда қызмет істейтін барлық ұйымдар мен кәсіпорындарда  салықты есептеу кезінде қолданылады.

      Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарының 12 мақсаты пайдаға салынатын салықтарды есепке алу тәртібін анықтаудан тұрады.Пайдаға салынатын салықтарды есептеудегі басты мәселе қазіргі және келешектегі салық салдарын есепке алуда:

1)  ұйым балансында танитын активтердің (міндеттемелердің) баланстық құнының орнын болашақта толтыру (өтеу); және

2)  ұйымның қаржы есептілігінде танитын операциялар және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.

        Активтерді немесе міндеттемелерді танудың өзінен есеп беретін ұйым осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де баланстық құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды қоспағанда, ұйым кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге қалдырылған салық активін) тануын талап етеді.

       Осы Стандарт ұйымның салық операцияларының салдары мен басқа да жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке алуды талап етеді. Сонымен пайда мен залал есептерінде көрсетілген салық операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен басқа да жағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады.

     Осы Стандарт пайдаға салынатын салықтың есебі үшін қолданылуы тиіс. ХҚЕС 12 көзқарасы бойынша пайдаға салынатын салықтың құрамына салық салынатын пайдаға негізделетін барлық ұлттық және шетелдік салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға салынатын салыққа пайданың көзінен ұсталатын, еншілес ұйым, қауымдастырылған ұйым төлейтін немесе есеп беретін ұйымға бөлінген пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде төленетін салық сияқты салықтар кіреді.

АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ  МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ МЕН АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ АКТИВТЕРІН ТАНУ

         Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер  үшін ағымдағы салық төленбеген  сомаға тең міндеттеме ретінде  мойындалуы тиіс. Егер ағымдағы  және алдыңғы кезеңдерге қатысты  төленген сома осы кезеңдер  үшін төленуі тиіс сомадан  асса, онда асып кету мөлшері  актив ретінде танылуы тиіс.

Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге  көшірілуі мүмкін салық шығынымен  байланысты пайда актив ретінде  мойындалуы керек.

  Салық шығыны өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін пайдаланылатын болса, ұйым салық шығыны пайда болған кезеңде пайданы актив ретінде мойындайды, өйткені пайда ұйымға түсуі және осы пайдалар дұрыс бағалануы тиіс.

КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН  САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ  ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ АКТИВТЕРІН ТАНУ

         Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық салудағы уақытша айырмашылықты танулары тиіс, егер тек ол мыналардан пайда болмаса:

1)  гудвиллді алғашқы танумен; немесе

2)  активті немесе міндеттемені тану.

 

БАҒАЛАУ

  Қысқа мерзімді салық міндеттемелері (активтері) ағымдағы және өткен уақытта салық органдарына баланс уақытында қолданылған немесе баланс күнінде шын мәнінде қолданылған салық мөлшерлемелерін (және салық заңнамасын) пайдалана отырып төлеу (олардың есебінен өтеу) көзделген сома мөлшерінде бағалануға  тиіс.

  Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері активті іске асыру немесе міндеттемені өтеу кезеңіне негізінен есепті күні қолданылған салық мөлшерлемелері (және салық заңнамасы) негізінде өлшенуі тиіс.

       Қысқа мерзімді және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері әдетте қолданыстағы салық мөлшерлемелерінің (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді. Алайда кейбір заңдылықтарда үкіметтің салық мөлшерлемелерін (және салық заңнамасын) хабарлауы шын мәнінде нақты қабылданғандай әсер етеді, ол хабарланған соң бірнеше айдан кейін болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда активтер мен міндеттемелер хабарланған салық мөлшерлемесінің (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді.

Әр деңгейдегі салық  салынатын пайдаға түрлі салықтық мөлшерлемелер қолданылса, кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері уақытша айырмашылық қайтарылады деп күтілетін салық салынатын пайдаға (салық шығынына) қолдану көзделген орташа салық мөлшерлемелерінің көмегімен өлшенеді.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтерін бағалау ұйым есептік күнінде өзінің активтерінің немесе міндеттемелерінің баланстық құнын орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтін әдіске байланысты туындайтын салықтың салдарын көрсетуі тиіс.

Кейбір заңдылықтарда  активтің (міндеттеменің) баланстық  құнын ұйым орнын толтыратын (өтейтін) әдіс мынадай бір немесе екі көрсеткішке  әсер етуі мүмкін:

1) ұйым активтің (міндеттеменің) баланстық құнын орнын толтырған (өтеген) кезде қолданылатын салық мөлшерлемесі; және

2)  активтің (міндеттеменің) салық базасы.

     Мұндай жағдайларда ұйым кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер мен кейінге қалдырылған салықтық активтерді орнын толтыру немесе өтеу әдісіне сәйкес келетін салық мөлшерлемесі мен салық базасының көмегімен бағалайды.

      Мысалы:Өзіндік құны 100 және баланстық құны 80 актив 150 сомаға дейін қайта бағаланады. Салық салу мақсаттары үшін баламалы түзету енгізілмейді. Жинақталған амортизация салық салу мақсаттары үшін 30-ға теңеледі, ал салық мөлшерлемесі 30% болады. Егер актив өзіндік құннан жоғары баға бойынша сатылатын болса, жинақталған салық амортизациясы 30 салық салынатын пайдаға қосылатын болады, бірақ сатудан түсетін, өзіндік құннан жоғары болатын түсімдерге салық салынбайды.

      Активтің салық базасы 70-ке тең, сонымен қатар, салық салынатын уақытша айырмашылық бар - 80. Егер ұйым баланстық құнды активті пайдалану жолымен өтеуді көздейтін болса, ол 150 сомасында салық салынатын пайда алуы тиіс, бұл жағдайда ол амортизация ретінде тек 70-ті ғана шегере алады. Нәтижесінде 24 сомасында (мөлшерлеме 30% кезінде 80) кейінге қалдырылған салық міндеттемесі пайда болады. Егер ұйым баланстық құнды активті 150-ге дереу сату жолымен өтеуді көздейтін болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі былайша есептеледі:

 

	Салық салынатын уақытша айырмашылық	Салық міндеттемесі	Кейінге қалдырылған                                                              салық міндеттемесі
Жинақталған салық  амортизациясы	30	30%	9
Нақты өзіндік құннан тыс түсімдер	50	0	-
Жиынтығы	80	__	9

                       

                              

 

 

ХҚЕС бойынша салықты есептеу тәсілдері

 

      Ұйымның салық бойынша шығындары(ҰСШ):

             ҰСШ=АСШ+КҚСШ

1)Ағымдағы салықтық шығындар(АСШ)

2)Кейінге қалдырылған салықтық шығындар(КҚСШ)

 

Ағымдағы салықтық шығындар(АСШ)

АСШ= СШП х Ағымдағы салық ставкасы

1)Салықты шегергенге дейінгі пайда(СШП)

 

Кейінге қалдырылған  салықтық шығындар(КҚСШ)

КҚСШ = КҚСА+ КҚСМ

1)Кейінге қалдырылған салықтың активтері(КҚСА)

2)Кейінге қалдырылған салықтың міндеттемелері(КҚСМ)

                      

3.2 ҰҚЕС №2 бойынша табыс салығын есептеу

(27.06. 2007. Ұлттық қаржылық есебінің стандарты №2    28.  529-555.)

 

        №2  Ұлттық қаржылық есебінің стандарты  2007жылдың  27маусымында  Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігінің  бұйрығымен қабылданды.

        Қолданылу аясы:

         №2  Ұлттық қаржылық есебінің стандарты  негізгі мақсаты бухгалтерлiк есептiң жүзеге асыруын реттеу және қаржы есеп беруiн құрастыруды анықтау;

       Шағын және орта кәсiпкерлiктер субъектілернің Қазақстан Республиканың «Жеке кәсіпкерлік» туралы  заңымен сәйкес анықтау;