Автор работы: Пользователь скрыл имя, 29 Января 2013 в 11:04, лекция
ТАҚЫРЫП. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯ»,
«САЯСИ ЭКОНОМИЯ» ЖӘНЕ «ЭКОНОМИКСТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСТАРЫ»
Дәрістің жоспары:
• экономикалық теория курсының логикасы мен құрылымы;
• нетізгі экономикалық түсініктер;
• балама шығындар, көлбеу өндірістік мүмкіншіліктер;
• экономикалық теорияның әдісі.
Тақырыптың мақсаты:
Тақырып материалымен танысқаннан кейін, сіз мынаны дұрыс түсіндіре аласыз:
Келесі функциясы
Толық жағдайда негізделмеген және ғылыми жағдайда прогноз жасалмаған және оның көп варианттылығын шешу экономикалық практикада валюнтаризм жағдай жасайды және бұл вариантта қоғамның шығынына әкеледі.
Экономикалық теория бсқа ғылымдар сияқты танымның әр түрлі формаларын қолданады, олардың барлығы шаруашылық өмірді зерттеу әдістерінен тұратын ғылыми методологияны құрайды. Ол әдістер жалпы ғылыми және жеке болып бөлінеді.
Жалпы ғылыми әдістер – бұл көне грек философтары негізін салған және кейінгі буын ғалымдары дамытқан диалектика материалистік принциптер бір-біріне тәуелді қайшылықты түрде дамыту және ұдайы қозғалыста болады.
Бұл процестерді зерттеу барысында тарихи және логикалық тәсілдер қолданады.
Тарихи әдіс құбылыстардың пайда болып, дамып және бірінің орнын бірі басқанын тізбекті талдауға жағдай жасайды.
Логикалық (теориялық) тәсіл оны тарихи құбылыстардың тарихи дәлме-дәл даму жолы емес. Ол зерттелініп отырған құбылыстың мәнін ұғыну мен асбтракцилауды, яғни олардың болмысы мен қасиеттерінен жорамал түрде таза зерттеуді көздейді, осының негізінде бұл құбылыс жайында ғылыми түсінік пайда болады, яғни логикалықтүсінік немесе тауар, баға ақша, акция, бәсеке т.б.сияқты экономикалық категориялар қалыптасады. Зерттеудің осындай әдісін ғылыми абстракция деп атайды.
Ғылыми-техникалық жекелеген әдістеріне: байқау, синтездеу мен анализдің көмегімен алынған материалды өңдеу, индукция мен дедукция, заңдар мен категориялар жүйесін құру, оларды тексеру, тәжрибе-сынақтар жүргізу, модельдер құрастыру, олардың математикалық формализациясы және т.б. жатады.
Математикалық модельдер индивидумды көрсетеді. Альферд Маршаллдың көрсетуінше «Экономикалық ғылыми индивидуалдық және қоғамдық қызметтің сол бөлігін негізінен материалдық игіліктің жасалу және пайдалануы зерттейді»
Рейман Барр жазды: «Экономикалық ғылым – бұл ғылым сирек ресурстарды басқару, адамдардың тәртіптік формаларын және оны пайдалану сансыз көп шектелмеген тұтыну қамтамасыз етуде»3
Экономикалық ғылым – бұл білімнің суммасы, қоғамда үстемдік құратын шаруашылық идеологиясының құрамдас базасы және экономикалық ойларды қалыптастырушы.
Қазіргі кезде экономикалық ғылым маңызды әлеуметтік институт экономикалық құбылыстармен процестерді түсіндіріп жән прогноздаушы, экономикалық игілікті пайдалану және жасау тенденциясының заңдылығын қарастырады.
Эколномикалық ғылым құрамдас бөлігі ретінде экономикалық теорияны қосады. Шаруашылық практикасының тәжірибесін талдау арқылы және экономикадағы табиғи процесті реттеу шаруашылық қызметінің сферасы ретінде қоғам мен индивидиумның тұтынуын қанағаттандыру жағдайында.
Түсінікті нәрсені көзқарас тұрғысынан экономикалық ғылымның және экономикалық пәні және зерттеу әдістемесіндегі түсінік ұқсас.
Дүниежүзілік экономистердің көбі экономикалық теорияны әмбебап теориясы деп шектейді, ресурстарды талдау және адамдардың экономикалық проблемаларын анықтау. Оқу сабағы ретінде экономикалық теория (экономика және политэкономия) қосалқы қорды қайта тапсыруға байланысты өндірілетін және өндірілмейтін болып бөлінеді. Сонымен қосалқы қорды толтырудың көлемі мен деңгейінің шектеуі олардың өзара қарым-қатынасымен сипатталады, игілік сирек категория ретінде қарастырылады.
Қолда бар игілік сол кездегі тұтынуды қанағаттандыруға жетпеуі мүмкін толық көлемінде, ол әр кезде орын алады. Егер елестетсек, аз ғана игілікпен тұтынуды толық қамтамасыз етсек, нақты анық болады, экономикалық субъектілердің бір мезгілде болатын тұтыну сол қаржымен толық қанағаттандырса да, молықтырылған тұтыну, негізінен жетіспеушілік болып қалуы. Мынадай салыстырмалы тұтынудың шектеулі игілігі, жетіспеушілік игілік категориясын құрайды.
Көп жақты тұтынудың шектеулі қаржыда оларды қанағат ету шындығында барлығын толық қанағаттандыру мүмкін болмайды, шындығында толық мөлшерде емес. демек, әрбір экономикалық қимыл нақты жағдайды анықтайды. Қанағаттандыру үшін белгілі бір мезгілде таңдау керек:
- мүмкіншіліктің
бір, не бірнеше болу
- Тұтынудың относильдік және уақытша қанағаттандыру осы дәуір шеңберінде болмай қалмайтын өз кезеңінде қайта бастау, ұлғаю, күрделену, тереңдеу жағдайлары әруақытта тұрақты жағдайға айналады. Басқа жағынан біздің қаржы тұтынуды толық қамтамасыз етуге (ресурстар мен технология) практикалық шектелген. Шектеу әртүрлі жағдайда болуы мүмкін.
Ең алдымен
игіліктің сан жағынан
Түйін
1. Экономика
– материалдық және
2. Экономикалық
теорияның пәні – ол адамдар
қажеттілігін қанағаттандыру
3. Макроэкономика
табыстың өсуін, бағаның өзгерм
4. Микроэкономика – үй шаруашылықтары мен фирмалардың шешімдерді қалай қабылдаулары туралы, сондай-ақ осы экономикалық агенттердің өзара қалай әрекеттесуі туралы ғылым.
5. Экономикалық
теория ғылыми категориялар
6. Талдау – біртұтас бүтіннің бөлшектерін жекелеп қарау.
7. Синтез –
қаралатын біртұтас бүтін
8. Индукция
– фактылардан бастап
9. Дедукция
– жалпыдан нақтылы
10. Салыстыру
– қаралатын құбылыстардың
11. Аналогия (үйлестік)
– бір немесе қасиеттерді
12. «Әртүрлі
тең жағдайдағы» долбар
13. Экономикалық-математикалық
үлгілеу - әртүрлі экономикалық
құбылыстарды математикалық
Қайталауға арналған сұрақтар
Ш. Өз білімін бақылауға арналған тестілер
1. Экономикалық заңдар дегеніміз:
а) әлеуеттік-саяси қатынастардың экономикалық нормативтері
б) экономикалық
құбылыстардың субъективті-
бейнесі;
в) объективті, тұрақты қайталанып отыратын экономикалық
құбылыстардың
себеп-салдарлы байланысының
(үлгісі);
г) ғылыми зерттеудің ерекше әдістері.
2. Ғылыми методологияның мәні:
а) қоғам дамуын тарихи-логикалық бірлікте талдау;
б) адамның қоғамдағы рөлін айқындау;
в) ғылыми жүйелерді жасау;
г) жеке ғалымдар ілімі.
2 ТАҚЫРЫП. КАПИТАЛДЫҢ АУЫСПАЛЫ АЙНАЛЫМЫ МЕН АЙНАЛЫСЫ
Дәрістің жоспары:
Тақырыптың мақсаттары:
Тақырып материалымен танысқаннан кейін, сіз мынаны дұрыс түсіндіре аласыз:
Қоғамның мақсаты: шектеулі ресурстарды қолданып, игіліктерді өндіру. Бұл тақырыпта ресурстарды пайдалану мен олардың қозғалысын талдап, қорытынды жасаймыз.
Кез келген елдің ұлттық
шаруашылығы бір жағынан
Жеке ұдайы өндіріс - тауар өндіру және табыс алу мақсатында шектеулі факторлардың өндірістік бірігуінің үздіксіз қайталанатын процесі.
І сатысы П сатысы Ш сатысы
ҚЖ
А - Т . . . Ө . . . Т1 - А1
ЖҚ
А - ақша қаражаты; Ө - өндіріс процесі;
Т (ҚЖ) - өндіріс құралдары; Т1 - дайын өнім;
Т (ЖК) - жұмыс күші; А1 - сатылған өнімнен
Ұдайы өндірістің бастапқы кезеңі капиталдың ауыспалы айналымынан басталады. Капиталдың ауыспалы факторларының үш сатысының әрқайсысы белгілі бір функцияны атқарады:
Сонымен бірге кәсіпкерлік іс-әрекет тауарлы өндіріс сферасында система ретінде қарастырылады.
1. (АЖК, содан
кейін өндірістік
Кәсіпорын іс-әрекетінің негізгі қорытындысы қордың айналымы - инвестициялық ресурстардың (өндірістік факторлар) құндық қозғалысына өндіріс және айналыс факторлары арқылы үш сатылы жүйені: өндірістік, ақшалы және тауар формаларын қолдайды.
Айналым мен
айналыс бір-бірімен
Айналымды жүзеге асыратын - өндірістік капитал болып табылады (К.Маркс оны өнеркәсіп капиталы деп атады).
Өндірістік капитал деп - томаға тұйық өндіріс циклінде қызмет ететін құндық нышандары бар өндіріс факторларын айтады.
Өздерінің натуралды - заттай құндарын көшіру тәсіліне байланысты қолданылған өндірістік капитал екі топқа - негізгі және айналмалы капиталға бөлінеді.
Негізгі капиталға - өндіріс үйлері, ғимараттар, жабдықтар және т.б. жатады. Олар бірнеше өндірістік циклдерде пайдаланылады және өз құндарын өнімге бөлшектеп ауыстырады.
Айналмалы капиталға шикізаттар, материалдар жұмыс күші жатады. Олар бір өндірістік цикл кезеңінде пайдаланылады және өз құндарын өнімге толық түгелімен ауыстырады.
Қызмет ету мерзімінде негізгі капиталдың өз құнын жасалған тауарлардың құнына ауыстыру процесін және оның шоғырланып амортизациялық (өтелім) қорға айналуын - амортизация (өтелім) деп атайды.
Амортизациялық мерзім - өндіріс құрал-жабдықтарының құнын, бөлінген амортизациялық қаржы есебінен толық өтеу қажет. Көпшілік елдерде амортизациялық мерзімді мемлекет реттеп отырады.