Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн басқару

 

     Кестеде көріп отырғанымыздай, 2009 жылы ағымдағы активтер 10384022 мың.теңгені құраса, 2010 жылы 14492758 мың.теңгені құрап отыр, ал жыл бойындағы өзгерісі 4108736 мың.теңге. Ал қысқа мерзімді міндеттемелердің жыл бойындағы өзгерісі 338871 мың.теңгені құрап отыр, бұл да оң көрсеткішпен көрсетіліп отыр. 2009 жылғы өтімділік коэффициенті 9,7-ні берсе, 2010 жылы 10,3 беріп отыр. Ал жалпы өтімділік коэффициенті 2009 жылы 475 берсе, 2010 жылы 34,3 коэффициентті беріп отыр. Нәтижесінде жыл бойындағы өзгерісі -440,7 коэффициентті құрап отыр. Теріс таңбамен шығып отыр, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы жалпы өтімділік коэффициенті азайған. 
 

     2.5  ЖЗҚ-ның табыстылығын талдау

      

     Кәсіпорын табысы бағаның өсуі есебінен жоғары қарқынмен өседі. Бағаның өсуі өзінше теріс фактор болып табылмайды. Егер өнімге деген сұраныстың өсуі мен  шығарылатын өнімнің техника-экономикалық параметрлердің және тұтынушылық қасиетінің жақсаруымен байланысты болса, ондаол дәлелді болады.

     Жоғарыда  аталған факторлардың жалпы табысқа  әсерін анықтау үшін қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есептің  мәліметтері бойынша келесі талдау кестесін құрамыз. 

Кесте 12

 Кәсіпорынның  жалпы табысы 

 

     2009 жылы қызмет көрсетуден түскен табыс 3196105 мың теңгені құраса, 2010 жылы 6061085 мың теңгені құрап отыр. Жыл бойындағы өзгерісі 2864980 мың теңге немесе 190 % беріп отыр. Ал көрсетілген қызметтің өзіндік құны 2009 жылы 1688981 мың теңге, 2010 жылы 2162808 мың теңгені құрап отыр. Жыл бойындағы өзгерісі  473827 мың теңгені немесе  128 % құрап отыр. Ал жалпы табыс жыл бойына 2391153 мың теңгені беріп отыр немесе 259%. Бұл көрсеткіштерден шығатын қорытынды ЖЗҚ-ның табыстылық деңгейі жоғары дәрежеде. 

Кесте 13

Авансталған капиталдың (жалпы активтердің) табыстылық деңгейі,% 

 

     Бұл кесте арқылы ЖЗҚ-ның барлық капиталының  табыстылық коэффициентін сипаттауға болады.

     2009 және 2010 жылдардағы таза табыс пен жалпы активтерде оң болғандықтан, жалпы активтердің табыстылық деңгейі екі жылдың қорытындысы бойынша 10,6 және 21,6 % көрсетіп отыр. Жыл бойындағы өзгеріс 11 %, яғни жалпы активтердің табыстылық деңгейі жыл санап артуда. 

Кесте 14

 Авансталған  капиталдың табыстылық деңгейіндегі  болған ауытқуға, айналымдылығы  мен өнім өткізу табыстылығы  коэффициент өзгерісінің тигізетін әсері 

 

     Авансталған капиталдың табыстылық деңгейінің өзгеруін саралау үшін жоғарыдағы кестені пайдаланамыз. Ол үшін активтердің табыстылық деңгейі көрсеткішін  «Ду» деп аламыз. Енды осы көрсеткішті анықтау үшін, келесі формуланы қолданамыз.  

     Ду=өткен жылғы көрсетілген қызметтің табыстылық коэффициенті * есепті жылғы активтердің айналымдылық коэффициенті       (6) 

     Ал  жалпы активтердің табыстылық деңгейін анықтау үшін, таза табысты жалпы  активтердің орташа жылдық құнына бөлеміз. 

     Жалпы активтердің              таза табыс 

     табыстылық деңгейі= ----------------------------------------------

                       жалпы активтердің  орташа жылдық құны        (7) 

       Ол бізде 2009 жылы 10,6 %, 2010жылы 21,6 %-ды құрауда.

     Ал  көрсетілген қызметтің табыстылық деңгейін анықтау үшін қызметттен түскен табысқа бөлеміз. 

     көрсетілген қызметтің          таза табыс

     табыстылық  деңгейі     = -----------------------------                    (8)

                               Қызметттен түскен табыс   

       Нәтижесінде 2009 жылы көрсетілген қызметтің  табыстылық деңгейі    3,7%, 2010 жылы  53 %-ды құрауды, жал бойындағы ауытқу  49,3 %-ды көрсетуде. Көрсетілген қызметтің табыстылық деңгейі артуда. 

Активтердың айналымдылық коэффициенттерін анықтау үшін қызметттен түскен табысты жалпы активтердің  орташа жылдық құнына бөлеміз.  

     Активтердың          қызметттен түскен табыс

     айналымдылық = ------------------------------------------------------        (9)

     коэффициенті       жалпы активтердің орташа жылдық құны 

     Бұл формула бойынша активтердың  айналымдылық коэффициенттері 2009 жылы  0,3 %, 2010 жылы 0,41 % - ды құрап отыр, ал ауытқуы 0,11%-ды беріп отыр.

     Қорытындылай келе жалпы ЖЗҚ-ның табыстылық деңгей» жоғары дәрежеде.

Кесте 15

Өндірістік қорлардың  табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші көрсеткіштер 

 

     Қызметтің табыстылығы неғұрлым жоғары болса, өндірістік құралдардың табыстылық деңгейі де соғұрлым жоғары болады. Жекелеген факторлардың, өндірістік қорлардың табыстылық деңгейіне тигізетін ықпалының сандық бағасы тізбектеп ауыстыру әдісі бойынша анықталады. 

Өндірістік  қорлардың  жылдық орташа құны = негізгі қорлардың жылдық орташа  құны + материалды айналым қаражаттарының орташа жылдық қалдықтары                                    (10) 

     Бұл формула бойынша 2009 жылы өндірістік қорлардың жылдық орташа құны 1856122 мың  теңге болса, 2010 жылы 5291655 мың теңгеге  тең болды. 

Өнімнің қор    Негізгі қорлардың жылдық орташа құны

сыйымдылық       = ----------------------------------------------------   (11)

коэффициенттері              Қызметтен алынған табыс 

     Өнімнің қор сыйымдылық коэффициенттері 2009 жылы  0,1 болса, 2010 жылы 0,4 коэффициентін  көрсетуде. 

Айналым қаражаттарын  Материалды айналым қаражаттарының орташа жылдық               қалдықтары

                                  = -----------------------------------------------------------

     бекіту  коэффициенттері  Қызметтен алынған табыс           (12) 

     Айналым қаражаттарының бекіту коэффициенттері 2009 жылы 0,5 коэффициентті құраса, 2010 жылы 0,8 коэффициентіе құрауда.  

     Көрсетілген қызметтің

     1 тг шаққандағы                    Таза табыс

     табыс-көрсетілген     =  -------------------------------------       (13)

     қызметтің    Қызметтен алынған табыс

     табыстылық

     коэффициенттері 

Көрсетілген қызметтің 1 тг шаққандағы табыс-көрсетілген  қызметтің табыстылық коэффициенттері 2009 жылы  0,36, 2010 жылы 0,53 құрады. 

                                   Таза табыс

Өндірістік қорлардың  = --------------------------------------------------------- * 100%

табыстылық деңгейі Өндірістік қорлардың жылдық орташа құны      (14) 

Өндірістік қорлардың  табыстылық деңгейі 2009 жылы 62,3 %, 2010 жылы  60,8 %-ды құрап отыр. 

ҚОРЫТЫНДЫ 

     Қорыта  айтқанда, жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерi жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері: зейнетақы жарналары, инвестициялық кіріс, өсімпұл және жинақтаушы зейнетақы қорларының комиссиялық сыйақыларын шегеріп тастағандағы залалдарды өтеу ретінде түскен қаражат есебінен қалыптасады.

     Заңды және жеке тұлғалардың зейнетақы активтеріне құқығы осы Заңмен көзделген заттық құқықтар разрядына жатады.

     Салымшының, алушының жинақтаушы зейнетақы қорының, кастодиан-банктің  және зейнетақы активтерін инвестициялық  басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың қарыздары бойынша зейнетақы активтері осы аталған субъектілер таратылғанда және (немесе) банкротқа ұшырағанда өндіріліп алуға жатпайды.

     Жинақтаушы  зейнетақы қорының зейнетақы  активтері тек мына мақсаттарға  ғана жұмсалуы мүмкін:

1) тізбесін  уәкілетті органдар белгілейтін қаржы құралдарына орналастыруға;

2) зейнетақы  төлемдерін Қазақстан Республикасының  заңдарына сәйкес жүзеге асыруға; 

3) зейнетақы  жинақтарын басқа жинақтаушы  зейнетақы қорына не зейнетақы  аннуитеті бойынша Қазақстан  Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен сақтандыру ұйымына аударуға;

4) қате  есептелген зейнетақы жарналарын  және өзге де қате есептелген  ақшаны қайтаруға. 

5) Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес  зейнетақы төлемдерін төлеуді  және жинақталған зейнетақы қаражатын  аударуды жүзеге асыруға байланысты шығыстарды өтеуге.

3. алып тасталды

4. Алушы қайтыс болған жағдайда  оның отбасына не алушыны жерлеген  адамға жинақтаушы зейнетақы  қорлары жерлегенi үшiн он бес  еселенген айлық есептiк көрсеткiш  шегiнде, бiрақ жеке зейнетақы шотында бар қаражаттан аспайтын мөлшерде бiржолы төлем жасайды.

     Жинақтаушы зейнетақы  қорының зейнетақы активтерін нысаналы орналастырылуына кастодиан-банктің  бақылау жасауды жүзеге асыру  тәртібін уәкілетті орган белгілейді.

     Жинақтаушы зейнетақы қорымен арадағы кастодиандық шарт бұзылған кезден бастап алты айға дейінгі мерзімде бұрынғы және жаңа кастодиан банктер арасында бұрынғы кастодиан банктің оған келіп түсетін зейнетақы жарналарын жаңа кастодиан банкке аударуы туралы тиісті шарт жасалады.