Аренда және лизинг

КІРІСПЕ

 
 
Қандайда болмасын заттарды – еңбек  құралдарының құрамына енгізу сыртқы белгілерімен емес, солардың өндіріс  процесінде атқаратын рөлімен анықталады. №6 Бухгалтерлік есеп стандарты бойынша негізгі құралдар бұл еңбек құралы ретінде материалдық өндіріс саласында, сондай - ақ өндірістік емес салада (материалдық емес өндіріс саласында) ұзақ уақыт бойы (1жылдан аса) қолданыста болатын материалдық активтер. Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойынша пайдаланылады, қасиеті мен нысанын сақтай отырып жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді. 
 
"Жалға беру" деген №17 Халқаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес қаржылық жал - бұл мүлiкке берiлетiн меншiк құқығымен байланысты табыстылық пен тәуекелдiң едәіуiр бөлiгiн жалгерге табыс ету. Бұл орайда жалгер жалданған мүлiктердi өзiнiң балансында көрсетедi. Меншiк құқының өзi жал мерзiмiне берiлyi де, берiлмеуi де мүмкiн. Жалданған НҚ объектiлерi белгiленген келiсiм бағасы бойынша немесе жалдау мерзiмi аяқталғанға дейiн өтемі төленiп алынған жағдайда, жалгердiң меншiгiне берiлyi мүмкін. 
 
Қысқа мерзімді жалға алынған негізгі құралдарды жалгер баланстан тыс 001-шотта ескереді. 
 
Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар жалдау мерзімі аяқталған бойда немесе ол аяқталғанға дейін жалгер шартта келісілген өтемін төлеу бағасын түгелдей енгізген болса, негізгі құралдар жалгердің меншігіне өтеді. Олар тиісінше 2400-2410-шоттарындағы «Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар» субшотында ескеріледі. 
 
Лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және басқа да қаржылық механизмдер қатыстырылған дәстүрлі емес, келешекті қаржыландырудың қосымша жүйесі ретінде қарастырылады. Лизингктік операция бүгінгі күні қазақстандық экономикаға өте қажетті банктік құрылымның өндірісті қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне әсер ететін операция. 1998 жылы Оттавада қабылданған халқаралық қаржылық лизинг конвенциясында былай деп айтылған: «Халқаралық тәжірибеде лизинг үшін үш жақты қатынастар кешенін білдіреді, мұнда лизинг компаниясы (лизинг беруші) пайдаланушы өтініші мен нұсқауы бойынша оған өндірістік жабдықты уақытша пайдалануға береді, ал келісім мерзімі аяқталған соң алынған жабдықты сатып алушы меншігінде қалдырылуы мүмкін.» 

 
 
 
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ЖАЛДАУ ЕСЕБІ 
 
1.1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ АҒЫМДАҒЫ ЖАЛ БОЙЫНША ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЕСЕБІ

 
 
Жалдау - бұл кәсiпорындар мен өзге мүлiктiк кешендер арасындaғы шаpтқа негiзделген түрде жердi, өзге табиғи ресурстарды және жалгердiң шаруашылық немесе өзге қызмeтті өз бетiнше жүзеге асыруына қажeттi мүлiктердi мерзiмдi, қайтарымды түрде пайдалануы. Жал дау нәтижесiнде жалға берушi мен жалгер арасында жалдау шартына негiзделген қатынастар пайда болады. 
 
Жалға берушi - жалдау шapты мүлiктi жалға беретiн меншiк иесi. Мүлiктi жалға беруге меншiк иесi өкілeттiк берген органдар мен ұйымдар, сондай-ақ заңды және жеке тұлғалар жалға берушi бола алады. 
 
Жалгер - бұл жалдау шарты бойышa мүлiктi жалға алатын заңды немесе жеке тұлға. Занды және жеке тұлғалар, бiрiккен кәсiпорындар, шетелдiк заңды тұлғалар, халықаралық ұйымдар мен бiрлестiктер жалгер болуы мyмкiн. 
 
Жалдау шарты - бұл тараптардың еркiндiлiгi мен толық тең құқықтыльғы негiзiнде жасалатын жалдау шартының талаптарына сай мүлiктi жалға беру тyралы жалгер мен жалға берушi арасындaғы келiсiм. Мүлiктi жaлға беру меншiкті беруге әкеліп соқтырмайды.

 
ЛИЗИНГ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? 
 
Лизинг – мүлікті сатып алу және оны лизинг келісімшартының негізінде белгілі бір бағаға, белгілі бір мерзімге және келісімшарттан туындайтын белгілі бір шарттармен лизинг алушыға табыстау бойынша инвестициялық қызмет түрі, лизинг алушыда мүлікті құнын төлеп сатып алу құқығы қалады.  

. Лизинг - әртүрлі машиналар, қондырғы, тасымалдар құралдары, құрылыс, компьютерлерді, өндірістік қондырғыларды жалға берудің ерекше түрі.  

 Лизинг бірнеше түрлерге ие  және үнемі даму үстінде. Лизингтің  классикалық схемасы 3 қатынасушыны  қарастырады:     

1.мекеме – қондырғыны өндіруші       

2.жалға беруші – лизингалық  фирма     

3.жалға алушы – лизингті алушы  

  Лизингалық компания және лизинг беруші- мекемелерге қондырғыларды жалға беруші мамандандырылған мекеме. Лизингалық компанияның міндеті - өз кленттеріне қажет өнімді алу және оларға жалға беру. Материалдық игіліктерді арендаға алу аяұталған соң фирма лизингалық компания қайтарады немесе уақытын ұзартады немесе қалдық құны бойынша сатып алады. Лизингтің тиімділігі сол – жалға алушыға жаңа техниканы иелену үшін жоғарғы көлемді сама қажеті жоқ. Аренданың осы формасы аз немесе орташа көлемді мекемелер немесе фирмалар үшін тиімді. Олар үшін шектеулі шығында өндірісті реконструкциялауды жүзеге асыру нақты құбылысқа айналады. Лизинг тұтынушыға ғылым мен техниканың жетістіктеріне жол ашады.        

 Лизингтің аренда мен салыстырғандағы  экономикалық мәні мынадай:

Арендатор мүлікті  жалға алған жағдайда мүліктің иесі болмайды және сол мүлік бойынша праволық міндеттемелерді иеленбейді. Лизинг алушы арендатормен салыстырғанда лизинг берушіге ай сайын арендалық төлем емес, амортизациялық төлемнің толық сомасын аударады, мұның өзі лизинг объектісіне дұрыс қызмет етуге кепілдік береді. Келісілген мерзімнің бастапқы кезеңінде лизинг объектісі амортизациялық норма бойынша сомадан жоғарғы сомаға амортизацияланады. Лизинг келісімінің мерзімі амортизациялық төлемнің мерзімі бойынша есептелінеді. Аренда бойынша есептеулер наоықтық конъюнктураға тәуелді. Арендадан өзгеше, лизинг жағдайында келісім мерзімі аяқталған соң лизинг алушы алдын – ала келісілген баға бойынша сатып алады.

 
ЛИЗИНГТІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ

1. Өндірістік қуаттылықтарды айналымдық қаражатты жұмсамастан жаңарту;
2. Мүлік лизинг алушы кәсіпорынның балансында көрсетіледі;
3. Лизинг келісімшартының әрекет мерзімі 3 жылдан 5 жылға дейін;
4. Лизинг бойынша сыйақы түгелдей шегерімдерге жатқызылады;
5. Алғашқы іске пайдалану жылындағы қосарлы амортизация нормасы;
6. Лизинг келісімшарты әрекет еткен мерзім ішінде ҚҚС біркелкі мөлшерде есептеледі;
7. Лизингтің заты лизинг келісімшарты аяқталғаннан кейін лизинг алушының меншігіне беріледі;

Халықаралық практикада жалдаудың үш түpi бар: 
 
1.Ұзақ мерзiмдi жал (лизинг) - бұл мүлiктi 3 жылдан артық мерзiмге жалдау. Ұзақ мерзiмдi лизинг жай және қаржылық (қapжыландырылатын) болып бөлiнедi. 
 
Жай лизинг - жалдау шартының мерзiмi аяқталған бойда мүлiктiн жaлға берушiге қайтарылуын көздейдi. 
 
Қаржылық (қаржыландыpылатын)) лизинг - жалды .ұзaқ мерзiмге несиелендірудiң нысаны. 
 
Жалгер мүлiк құнын жалдық төлем apқылы өтейді. Қаржылық лизингтiң үш нысаны болады: 
 
а) "стандарт" лизинг - мұндай кезде жабдықты әзiрлеушi оны қаржыландырушы қоғaмғa бередi. Ол өзiнiң лизингтiк фирмасы арқылы оны тұтынушығa жалға бередi. 
 
ә) "Лиз-бек" лизингi - мұндайда жабдық иесi оны лизингтiк фирмaға caтaды және coнымен бiрге одан жaлға алады (жaлға берушiнiң қаржылық жaғдайын уaқытшa жақсаpтy әдiсi); 
 
б) "Жеткiзушiге" лизингi - мұндай кезде негiзгi құралдарды сатyшы "Лиз-бек" лизингiндегi сияқты жалгерге айналады, жалданған жабдықты ол емес, басқа жалгерлер пайдаланады. 
 
Қазақстан Республикасыньң шаруашылық практикасында жай лизинг кенiнен таралған. 
 
2. Орташа мерзiмдi жал (хайринг) - бұл жалгердiң мүлiкке меншiк құқығынсыз 1 жылдан 3 жылға дейiнгi мүлiктi жалдауы. 
 
3. Қыcқa мерзiмдi жал (рейтинг, чартер) - мүлiктi жалгердiң кейiнгi сатып алу құқығынсыз жалдау, жалдау мерзiмi 1 жылғa дейiн созылады. 
Дербес (иителлектуалды) меншiк - бұл әртiстердiң, oрындаушылардың, дыбыc жазушылардың, радио және телебағдарламалардың қызметiне қатыcты авторлық құқықты, өнер табысы және пaтeнттiк құқыққа, ғылыми жаналық құқына, фирмалық aтaуғa және коммерциялық белгiлеуге тepic ниетi бәсекелестерден қopғaныc және басқа құқықтарға қатысты заңдық ұғым. Дербес меншiктің объектiлерi былайша жiктелiнуi мүмкiн: 
 
Әр түрлі белгілеріне қарай лизингктік операцияларды келесі тәртіппен топтастыруға болады. Қатысушылар құрамына қарай мынадай болып келеді: 
 
тура лизинг, бұл кезде мүлік иесі өз еркімен объектіні лизингке өткізеді (екі жақты келісім); 
 
жанама лизинг (үш жақты немесе көпжақты лизинг), бұл кезде мүлікті беру делдал арқылы жүзеге асырылады. 
 
Тура лизингктің жиі кездесетің түрі – қайтымды лизинг, лизинг фирмасы иесінен мүлікті сатып алып, оны оған қайта жалға беретін лизинг. 
 
Мүлікті типіне қарай былай бөлуге болады: 

жылжымалы мүлік лизингі; 

жылжымайтын мүлік  лизингі; 
 
бұрын пайдаланылған мүлік лизингі; 
 
Өтеу деңгейіне қарай былай бөлуге болады: 
 
бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін лизинг; 
 
толық өтелмейтін лизинг. 
 
Амортизация шарты бойынша былай бөледі: 
 
толық амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің құны толық төленетін лизинг; 
 
толық емес амортизациялы лизинг. 
 
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі және сыртқы (халқаралық) лизингті қарастырады. 
 
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизинг кезінде шетел лизинг алушы, ал импорттық лизинг кезінде – лизинг беруші болып табылады. 
 
Салық және автоматизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып бөлінеді: 
 
жалған лизинг – қызмет алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер есебінен пайда табу мақсатында жүргізіледі; 
 
нағыз лизинг – жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел амортизация сияқты салық жеңілдіктеріне құқы бар, ал жалға алушы салық төлеу үшін жарияланған кірістер есебінен жалдық төлемдерді алып тастай алады. 
 
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі: 
 
ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында жүргізіледі; 
 
компенсациялық өлеммен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықты өндірілген тауарларды жеткізу немесе қарсы қызмет көрсету нысанында жүзеге асырылады; 
 
аралас төлемді лизинг 
 
Лизингтің осы нысандарын екі негізгі екі түрге біріктіруге болады: 
 
жедел және қаржылық лизинг. 
 
Жедел лизинг – көліктік құрал-жабдықтарды, аппаратуралар мен басқа да техникаларды қысқа...

мерзімді жалға  беру. Оның ерекшелігі құралжабдықты  пайдаланған соң иесіне қайтару  болып табылады. Лизинг берушінің  жалға ұсынылатын затты алу мен  ұстауға байланысты шығындары бар  лизингтік келісімшарт ағымында жалдық төлемдермен өтелмейді. 
 
Қаржылық лизинг – қолдану үрдісінде мүліктің толық немесе үлкен бөлігінің амотизациясы өтетін ерте және ұзақ мерзімді сипаттағы келісімдермен сипатталатын лизингтің неғұрлым кең қолданылатын типтік нысаны. Қаржылық лизингтің маңызды белгісі – лизингтік жалдау шығындарын қалпына келтіруге қажетті жалдаудың негізгі мерзімі деп аталатын ағымда келісімді бұзудың мүмкін болмайтындығында. 
Қаржылық лизинг – бұл ұзақ мерзімді жал болып табылады, оның шартының құрамына келесі критерийлердің ең болмаса біреуі көрсетілуі қажет: 
келтірген құн – ағымдағы жылға келтірілген болашақ жылдың ақша ағымының құны. 
Егер жал келісімшарты жоғарыда аталған қағидалардың ең болмаса біреуіне сәйкес келмесе, онда бұндай жал қарапайым болып саналады.

Лизинг беруші – лизинг шартымен лизинг затын  сатушыдан алуға және оны лизинг алушыға белгілі төлеммен, белгіленген  мерзімге және анықталған шартпен уақытша  пайдалануға және кәсіпкерлік мақсаттар  үшін қолдануға міндеттенеді. Лизинг заты лизинг алушыға берілетін мерзім ұзақтығы жағынан лизинг заты құнының  түгелдей немесе белгілі бөлігінің (80% кем емес) амортизациясымен өлшенеді. 
 
Лизинг алушы – лизинг келісіміне сәйкес, келісім жасау кезіндегі баға бойынша лизинг заты құнының түгелдей немесе белгілі бөлігінің (80% кем емес) көлемде қалпына келтірілуімен (амортизация) есептелетін қалыпты кезеңдік төлемдерді төлеуге міндеттенеді. Бұл кезде әрекет ету мерзімі өткеннен кейін лизинг заты толықтай лизинг алушының меншігіне көшеді немесе ол аяқталғанға дейін лизинг келісімінде қарастырылған төлем толықтай төленеді, әрине, егер мұндай алмасу келісімде көрсетілген жағдайда ғана. 
 
Лизинг затына үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көліктік құралдар, жер учаскілері және басқа да тұтынылатын заттар жатады. Бағалы қағаздар және табиғи ресустар лизинг заты бола алмайды.  
 
 
 
 
 

ЖОСПАР 
 
КІРІСПЕ 
 
1 Негізгі құралдарды жалдау есебі 
 
1.1 Негізгі құралдардың ағымдағы жал бойынша операцияларының есебі 
 
1.2 Қаржылық жалдау жөніңдегі операциялардың есебі 
 
2 Лизингтік операциялар есебінің ерекшелігі 
 
2.1 Лизингтік операциялар және олардың сипаттамалары 
 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ:

 
 
ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп және қаржы  есебі» туралы заңы 24.06.2002. 
 
«Жал есебі» №17 Халықаралық қаржылық есеп стандарт 
 
«Негізгі құралдардың есебі» №6 Бухгалтерлк есеп стандарт 
 
Рахымбеков Құдайбергенов Киеулімжиев «Қаржылық есеп» 
 
Баймуханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп. Алматы, «Қазақ университеті» 2002. 
 
Баймуханова С.Б Қаржылық есеп. Алматы, «Экономика баспасы» ЖШС 2007ж. 138-142 б.б 
 

«АСТАНА МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ» АҚ

МАРКЕТИНГ ЖӘНЕ МЕНЕДЖМЕНТ КАФЕДРАСЫ