Мейрамхана бизнесінің ҚР-ғы даму мәселелері мен перспективалары

      Қазақи  бар жақтауын еш кедергісіз шайнектермен пиалалар орналасуы үшін арнай жасаған. Онда шай, қымыз, шұбат және фирмалық коктельдер ішуге болады. Мысалы, «Арғымақ», «Жерұйық» немесе алкогольсыз коктель  «Тяньшандық мұздық», «Жетісу», «Бүркіт  ұясы» және басқа.

      Тамаша  дастархан басында үш сағаттың қалай  өткені байқалмай да қалды. Бізде  аңыздағыда, бұл мекенде мәңгілікке қалсақпа деп ойлап қоямыз...

      Қонақжайлық, ойын-сауық және демалыс индустриясында айтарлықтай өзгерістер болды. Талғампаздар алдында жаңа концепциядағы мейрамханалар  құжақ жая ашылды. Мейрамхана басшылары  қызмет көрсету стилі мен сапасын  үнемі шыңдауда, интерьерге батыл  өзгерістер енгізуде, барлық жаңалықтардан  хабардар болып отыр. Арт-менеджерлер  жаңа шоу-бағдарламалар дайындауда. Аспаздар мәзірге жаңа тағамдар қосып  жатыр.  

Мейрамхана бизнесінің ҚР-ғы даму мәселелері мен перспективалары

      1.1. Қазақстандағы мейрамхана бизнесінің мәселелері 

      Қазіргі таңда республикамызда туристік индустрияны дамытудың көптеген шешімін таппай отырған мәселелері бар. Саланың әлемдік тәжірибеге сәйкес дамуына кедергі жасайтын бірнеше кедергілер қалыптасқан. Бастысы, туристік индустрияда, сонымен қатар осы саламен байланысты салаларда да әлсіз дамыған менеджмент, және де қолда бар туристік инфрақұрылымның тозуы.

      Қазіргі таңда Қазақстан Респупликасының  ерекше табиғи және мәдени құндылықтарына негзізделген туристік индустрия, табиғаттың алуан түрлілігі кез-келген талғампаз  туристті баурап алады. Бұл жайттар, отандық туристік индустрияның әлемдік  шаруашылыққа енуіне ықпал жасайтын бірден бір фактор. Салған капиталыңызды  еселеудің бірден-бір жолы осы  сала болып тұр.

      Туризмге  жақын салалармен (көліктік-коммуникациялық  инфрақұрылым, сервис, құрылыс, сақтандыру және т.б.) және инвестициялық белсенділікті  арттыруға негізделген қазақстандық турөнімдерді реализациялау, жұмыс  орындарын көбейтіп, халық пен  елдің пайдасын арттырады.

      Әлемдік туристік нарықтың өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегі жетуі мен бұл  тізімнің кеңейтілу қажеттілігіне  байланысты Қазақстанның әлемдік туризмдегі өзінің орнын табуына мүмкіндік  туып тұр.

      Қазіргі уақытқа дейін елдің ұлттық, ішкі және экономикалық қауіпсіздік сұрақтары  кезінде туризмнің маңызы туралы сұрақтар қаралмаған болатын.

      Мемлекеттік статистикалық органдарда, қаржыландырудың  болмауынан, туризм жеке сала ретінде  белгіленген жоқ болатын. Алайда, Дүниежүзілік Туристік Ұйымның кеңесі бойынша, тұрақты негізде көрсеткіштерді тіркеу жұмыстары жүргізілуде. Осы  мақсаттарда, жыл сайын статистикалық  есептілік формасы қайта қаралып, зерттеудің жаңа бланктері енгізілуде.

      Туристік  индустрияны дамытудағы басты сұрақ  болып ол – қаржыландыру болып  табылады. Сондықтанда тиісті мемлекеттік  және жеке менеджмент деңгейін қалыптастру  қажет: орталық және аймақтық деңгейдегі билік қызметтерінің нақты координациясын қамтамассыз ету, жеке бастамалардың  дамуына жол ашу, саланың информациялық  кеңістігін қалыптастыру, қазақстандық турөнімдерді іште және сыртта өткізудің  тиімді жүйесін жасау, салық салу және инвестициялау сұрақтарына  қатысты нормативті құқықтық актілерді  қабылдау, шетелдік туристердің Қазақстанға  кіру процессін оңайлату.

      Қазақстандағы туризмнің дамуының маңызды аспектісі  болып әлеуметтік туризмді дамыту табылады, сонымен қатар балалар туризмі.

      Туристік  нарықтың статистикасының сараптамасы  көрсеткендей, туризм Қазақстанда әлсіз  дамыған. Оған дәлел, резиденттер мен  резиденттер еместердің жалпы санындағы туризмнің аздығы (3%). Жалпы 1996жыл мен 2000 жылдар аралығында туризм көлемінің 3 есе төмендегендігі байқалады. 2000 жылы ұлттық туризмнің көлемі тұтастай, және жекелеген бағыттары бойыншада, күрт төмендеген (1999 жылмен салыстырғанда 36 %-ға). Онымен қоса, туристік ағымның жалпы үлесіндегі Қазақстаннан тыс жерге кетіп демалушылар үлесінің артуы.

      Республикамызға келуші туристер санының аздығы, ең алдымен тиристік қызметтерге деген  бағаның тым жоғарылығына байланысты оларға деген сұраныстын аздығынан, Қазақстанның имидждік саясатының төмендігі, қажетті сервиспен байланыс құралдарының толық қамтылмағандығына байланысты.

      Туризм  көлемінің төмендеуіне тағыда, 1996 мен 2000 жылдар аралығындағы сыртқа кетуші туристер санының 6 есе азаюыда әсер етті. Көбінде кему, шоп-туристер қатарына жататын резиденттердің кемуіне  байланысты болды.

      Осы мен қатар, туристер ағымының ішкі және сыртқы бағыттарындағы, елдің түсімін  арттыру және жұмысбастылықты арттыру  жағынан стратегиялық маңызды, ұлттық туризмде төменгі үлеске ие, бірақ  айтарлықтай тұрақты артып келе жаткан жайы бар. 

      Мәселен, елге кіруші туризмде резидент емес-қонақтардың  бір бөлігі Қазақстанға келудің  басқа рисми түрлерін таңдауды арзан  көреді. Одан бөлек, Қазақстандағы көптеген шетелдік туристер жеке сектордың қызметтерін  пайдаланады, бұл қызметтер ресми  статистикамен қамтылмаған және арзан болып табылады.

      Шетелге шыққан резиденттер тарапынан да туристік қызметке деген сұраныстың азаюы осы себептермен түсіндіріледі.

      1996 мен 2000 жылдар аралығында туристердің  қозағалысында теріс сальдо қалыптасты. Яғни елден шығушылар елге  келушілерден асып түсті. 

      2000 жылы туристік мекемелердің қызметін  пайдаланған туристер саны 146915 адамды  құрады, бұл 1996 жылмен салыстырғанда  36%-ға кем. Олардың ішінде ішке кіретін туризм – 16,3%, сыртқа шығатын – 45,8%, ішкі туризм – 37,9%.

      Ішке  кіретін туризмнің көлемі 1996 мен 1999 жылдар аралығында ТМД елдерінен  емес туристер ағымының есебінен үдемелі  қарқынмен өсті (алдынғы жылмен салыстығанда орта есеппен 25%-ға). 2000 жылы резидент емес туристер саны 1999 жылмен салыстырғанда 52,4%-ға кеміді.

      1996 мен 1999 жылдар аралығында туристік  мекемелер саны жыл сайын 40 турфирмаға артып отырған. 2000 жылы 1999 жылмен салыстырғанда олардың  саны 62%-ға өсті (265-ке).

      2001 жылдың 1-ші қаңтарындағы статистикалық  мәліметтерге сәйкес Қазақстанда  690 туристік мекеме тіркелген.  Осы мекемелердің 93%-н шағын турмекемелер құрайды (персонал саны 50 адамға дейін) немесе 639 туристік мекеме. Олардың ішінде 490 шағын тур мекемелер, персонал саны 5 адамнан аспайтын.

      Шағын туристік мекемелер ұлттық туризмнің 72%-на қызмет көрсетеді және республикамызға 7,6 млн. доллор көлемінде пайда алып келеді (Қазақстан Республикасының турқызметтен алатын табысының 79%-ы).

      Орташа  фирмалар (43, 50-ден 250 адамға дейн) туристік мекемелердің 6%-н құрайды. Олардың үлесіне туристік ағымның 28%-ы, пайданың 21%-ы келеді (2,1 млн. доллор).

      Қазір Қазақстанда ай сайын 10-ға дейін  мейрамхана тіркеліп, ашылуда. Мейрамхана бизнесі дамып, жаңа сапа белгілері  мен өзінің дамуының жаңа импульсына ие болып жатыр. Мейрамхана бизнесіне  көптеген мекемелер қосылды, көптеген мекемелер жоғары эшелонға өтіп, жеке немесе кешенді мекемелер ұйымдастырды.

      Мейрамхана  бизнесінің менеджерлеріне күн сайын  ұйымдастырушылық және қаржылық сипаттағы  мәселелермен соқтығысуға тура келуде. Алайда, мейрамхана бизнесін сауатты, ең бастысы тиімді ұйымдастыра білу – бұл өте күрделі шаруа, бұнда  аздаған тәжірибемен, ақыл-ой, интуиция аздық етеді.

      Тұтынушылық нарықты азық-түлік тауарларымен толтыру процессі және артып келе жатқан бәсекелестік, бұл бизнеске жаңадан келіп қосылған және осы  бизнесте ұзаққа қаламын деушілерден, мейрамхана бизнесінің әр түрлі аспектілері  туралы терең және жан-жақты ғылымды  талап етеді.

      Біздің  елімізде қонақ үй-мейрамхана және туристік мекеме көптеген себептерге байланысты, айталық Америкадағадай, кең етек жаймаған, оның экономикалық, басқарушылық негіздерін зерттеу әлі  экономикалық ғылымдардың жеке бір  саласына айналмаған, ал қонақжайлық  қызметінің менеджменті мен маркетингі соңғы кездері тек университет  деңгейінде оқытыла бастады.

      Осы ретте, мейрамхана бизнесі мәселелерін  зерттеу біздің еліміздеде маңызды  болып отыр, бірақ біздің экономикамыздың  шарттары мен нарықты және сұранысты  ескере отырып. Соңғы кездері республика үкіметімен Қазақстандағы туризмді дамыту үшін көп көңіл аударылуда, ал тамақтану индустриясы оның ажырамас бөлігі. Ол дегеніңіз, мейрамхана бизнесін дамыту үшін жағымды жағдай жасау  маңызды болып табылады. /16/¹.           

      1.2. ҚР-ғы мейрамхана бизнесінің даму перспективалары 

      Туристік қызметті қолдау және мемлекеттік реттеу жүйесін дамыту мақсатында, келесі шараларды жүзеге асыру қажет:

• Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік Туристік Ұйымға қосылуын ескере отырып, туристік қызметтердің халықаралық саудасын мемлекеттік реттеуді қамтамассыз ететін нормативті құқықтық актілерін жасау;
• Сырттан келетін және ішкі туризмді дамыту сұрақтарына қатысты заңнамалар мен нормативті құқықтық жобаларды жасау;
• Туризм саласындағы есеп және есептілік жүйесін жетілдіру, сонымен қатар, сала мекемелері мен ұйымдарының қызмет етуінің қаржылық нәтижелерін көрсететін көрсеткіштер ендіру;
• Дүниежүзілік Туристік Ұйыммен БҰҰ-ның Статистикалық комиссиясының ұсыныстарын ескере отырып, туристік саланың төлем балансын қалыптастыру методикасын жетілдіру үшін ұсыныстар дайындау;
• Туристік қызметтер нарығындағы барлық маманданған өндірушілерге бәсекелестікті және тұрақты табысты әкелу мақсатында туристік бизнес рентабельділігінің оптималды мәнін анықтау үшін баға құру саясатындағы сұрақтарды мемлкеттік реттеу саясатын жасау;
• Ұлттық туризмнің қауіпсіздігін қамтамассыз ету;
• Туристік саладағы сұрақтар бойынша Қазақстан Республикасының субъектілерімен келісім және шет елдермен халықаралық келісімдер жобасын жасау;
• Туристік объектілердің қызметтерін стандарттау және лицензиялау, сертификаттау негізінде туристерге қызмет көрсету сапасын арттыруға жағдай жасау;
• Туризм саласындағы мамандардың білімін жоғарлату және дайындау жүйесін дамыту;
• Саланың толық қанды қаржыландырылуын қамтамассыз ету, сонымен қатар несие қаражаттары арқылы да;
• Мүдделі министрліктермен ведомствалар арасында туризмге қатысты қатынастардың толық координациясын қамтамассыз ету, сонымен қатар мемлекеттік және жеке сектор арасында да;
• Туризмдегі халықаралық сақтандыру нарығын дамыту;
• Аймақтық деңгейде қонақ үйлерді жөндеу және оларды стандарттаудың халықаралық жүйесін енгізу бағдарламаларын жасау.

      Мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру барысында  ішкі және сырттан келетін туристер санының тұрақты түрде артуы  көзделіп отыр, 2010 80 мың адамнан 2014 жылы 150 мың адамға дейін, осы ретте  жыл сайынғы өсім 17500 адам деп  жоспарланып отыр.

      Сырттан келетін туристер санын ұлғайту  да көзделіп отыр, 2010 жылы 24 мыңнан 2014 жылы 60мыңға дейін. Ішкі туримзнің де көлемі ұлғаяды 2010 жылы 56 мың болса, 2014 жылы 90 мыңға дейін. Ішкі бағыттағы  туристердің жыл сайынғы өсімі 10500 адамды құрайды.

      Егер  бір шетелдік турист Қазақстанда  болған уақыт аралығында орта есеппен  бюджетке 700 доллар әкелсе, онда сырттан  келген туристерден тусетін пайда: 2010 жылы – 16,8 млн доллар; 2011 жылы – 27,3 млн. доллар; 2012 жылы – 32,2 млн. доллар; 2013 жылы – 37,1 млн. доллар; 2014 жылы – 42 млн. доллар құрайды.

      Жалпы 2010-2014 жылдар аралығында орта есеппен  сырттан келген туристер есебінен 155,4 млн. доллар қаражат бюджетке түседі.

      Әлемдік тәжірибедегі бір шетелдік туриске  қызмет көрсету 9 жұмыс орнын ашатынын ескерсек, онда 2010 жылы сырттан келетін  туристер есебінен потенциалды жұмысбастылықты 216 мың адам деңгейінде ұстауға болады, 2011 жылы 351 мың жұмыс орны, 2012 жылы 414 мың жұмыс орны, 2013 жылы 477 мың, 2014 жылы 540 мың жұмыс орнын ашуға  болады.

      Мемлекеттік бағдарламада жасалған шаралар ішкі және сыртқы нарықтағы туристердің  артуына ықпал жасайды, нәтижесінде  ұлттық турөнімдердің халықаралық  кәсіпкерлік және кәсіби серіктестік  ретіндегі тартымдылығын арттырады.

      Мейрамханалар лигасы – бұл мейрамхана бизнесінің барлық салаларын біріктіруге бағытталған  мекеме: қоғамдық тамақтану және қонақжайлық  индустриясының құралдарын өндіретін  мекемелер, мейрамхана және қонақ үй керек-жарақтарын, құралдарын, азық-түліктерді жеткізетін фирмалар, дизайнерлік және жиһаз орталықтары, құрылыс және күзет компаниялары, кәсіби киімдер  шеберханалары және т.б.

      Сонымен қатар, мейрамханаларға, кафелерге, барларға азық-түліктерді орталықтандырылған түрде  сатып алып, жеткізу қарастырылған. Осылайша, мейрамханалар өздерінің  мүдделеріне қатысты және олардың  қызмет саласына байланысты барлық жаңалықтардан  хабардар бола алады.

      Мейрамханалар Лигасы Қазақстандағы мейрамханалар  мен қонақ үйлерге дәрежелерді  тағайындайтын алғашқы кәсіби ұйым болады. Сервис деңгейін жоғарлату  үшін, Мейрамханалар Лигасы тұрақты  түрде тренингтер, білімін жоғарлату  курстарын өткізіп отырады. Ол үшін олар өз мамандарының қас шеберлерін және шетелденде сарапшыларды шақыртып отырады.