қаржы жүйесіне талдау

- құрылатын Қазақстан  инвестициялыққорының жарғылық  капиталына – 23 миллиард теңге  ; 

-  құрылатын  Инновациялық  қорға – 36 миллиард теңге; 

- Экспортты сақтандыру  жөніндегі корпорация құру үшін -7.7 миллиард теңге жіберуді ұсынамын.  

Жеке инвестициялар .Біздің экономикамыздағы жеке сектордың  рөлі барған сайын арта беруге тиіс. Бүгінгі таңда зейнетақы жинақтау жүйесінің жиынтық капиталы 300 миллиард теңгеге жуықтап отыр. Банк жүйесіндегі депозиттер 600 миллиард теңгеден асып түсті.  

Банктердің жиынтық  меншік капиталы бір жылдың ішінде үштің біріне ұлғайып, миллиард доллардан  асып түсті, ал экономикаға берілген кредиттер соңғы үш жылда 4.5 есе көбейді.  

Мұның бәрі де экономикалық өрлеудің жоғары қарқынын қамтамасыз етеді және демеп отырады. 

  

  1.1   Инвестицияның  мәні, қызметі. 

  

Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына  және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай сондай-ақ ақша қаражаты түрінде , яғни капитал түрінде салынып ол шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың жиынтығын айтады. 

Инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды , яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы клешекте , яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады. 

Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып келеді. Оның біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуекелдік . Сонымен қатар инвестиция  экономикалық өсудің негізі бола отырып , елдің әлеуметтік дамуына жағдай жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың , ғылыми- техникалық прогресс жетістіктерін өсірудің , инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып саналады. 

Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі  белгілі бір материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің (жер, жабдық , құрылыс) өсуіне , дамуы жұмсалану үшін салынатын салымдар болып табылады. 

Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет шығарған акцияларға , облигациялар және басқадай құнды  қағаздарға банктердің депозиттерін салынған салымдар болып табылады.  

Қаржылық инвестициялар  иелену мерзіміне қарай мынадай  категорияларға жіктеледі: 

а) қысқа мерзімдік  иелену- иелену мерзімі бір жылға  дейін; 

ә) ұзақ мерзімдік  – иелену мерзімі бір жылдан артық;   

Инвестор –  қор нарығында құнды қағаздарды сатып алушылар болып табылады. 

Ұлттық инвестор дегеніміз- Қазақстан Республикасында  инвестицияны жүзеге асыратын Қазақстан  Республикасының Заңды тұлғасы. 

Инвестиция дегеніміз  – табыс табу және капиталды ұлғайту  мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады , яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысқа немесе іске жұмсалынуы тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа бөлінеді: 

- жеке инвесторлар  (жеке адамдар). 

- инстиуттандырылған инвесторлар (банктер , инвестициялық қорлар , зейнетақы қорлары , тағы басқалары). 

Инвестициялық саясат дегеніміз – халық шаруашылығының әр түрлі салаларында пайда табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау саясаты. Күрделі қаржыны тиімді пайдаланудың , оларды шешуші бағыттарға шоғырландырудың , қоғамдық өндірісте тепе- теңдікті қамтамасыз етудің жолдарын көрсететін шаруашылық шешімдерінің жиынтығы. Егер инвестициялық саясат дұрыс шешілсе, әрбір шығындалған теңгеге келетін ұлттық табыстың мөлшері өседі, өнім молаяды. Инвестициялық саясат күрделі қаржыны, қорларды өндіретін , өндейтін және ол өнімдерді пайдаланатын салалар арасында дұрыс пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Қазіргі кезде күрделі қаржыны жаңа өндіріс орындарын тұрғызудан гөрі оларды техникалық жағынан қайта жарақтандыруға, қайта құруға бағытталып, одан әрі өндіріске жұмсалған күрделі қаржының ара салмағын өсіре беру көзделіп отыр. Нарықты экономикаға көшу кезінде инвестициялық саясат сұранысты қанағаттандыруға бағытталуға тиіс. 

Тікелей инвестиция дегеніміз- капиталды экспорттаушының  қабылдаушы ел территориясында өндірісті  ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар  арқылы халықаралық корпорациялар  дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін жүргізеді.  

Ал , капитал  дегеніміз - тауар өндірісінің жұмыс  күші тауарға айнала бастаған кезінде  пайда болады. Капиталдың алғашқы  қорлануы процесінде тікелей өндірушілер  өндіріс құрал- жабдықтары капиталистік кәсіпкерлердің қолына жинақтала бачстады. Өндіріс құрал жабдығынан айырылған жұмысшы өз жұмыс күшін капиталистерге сатуға мәжбүр болды. Бұл процесс тауар өндірісінің капиталистік өндіріске айналуын көрсетеді.  

Капиталды әлем елдерінде пайдаланудың негізгісі  мыналар : 

1.                      Инвестициялаушы елдегі капиталдың  мол қорлануы; 

2.                      Дүниежүзілік шаруашылықтың әр  түрлі бөліктеріндегі капиталға  сұраныс пен ұсыныс арасындағы  тепе-теңдіктің бұзылуы; 

3.                      Жергілікті рынокты монополизациялау мүмкіндігі; 

4.                      Капитал экспортталатын елде  арзан шикізат пен жұмысшы  күшінің болуы; 

5.                      Саяси тұрақтылықтың және қолайлы  инвестициялық ахуал; 

Капиталды шетке  шығару мына нысандарда жүргізіледі: 

- өнеркәсіп,  сауда т.б. кәсіпорындарына тікелей  инвестициялар ; 

- портфельдік  инвестициялар (шетелдік облигацияларды, акцияларды және басқа да құды  қағаздарға алу үшін);  

Ішкі инвестициялық  ресурстар өте тапшы бүгінгі  экономикалық жағдайда экономиканы тұрақтандыруға , реформаларды тереңдету және құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыру шетел капиталын тартпайынша мүмкін емес. 

Шетел инвесторы - шетелдік заңды тұлғалар, шетел  азаматтары , шетел мемлекеттері , халықаралық  ұйымдар , шетелде тұрақты тұрғылықты мекені бар Қазақстан Республикасының азаматтары , егер олар шаруашылық қызметін жүргізу үшін азаматтығын алған немесе тұрақты тұрғылықты мекені бар елде тіркелген жағдайда. 

Шетелдік инвестиция дегеніміз-қабылдаушы елдегі компанияның  қызметін бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді. Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі кәңіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді. 

Шетелдік инвестицияларын  тарту саясаты 1991 жылдан басталып, оң нәтижелер беруде. Шетел капиталын басқаратын Қазақстан эксимбанкі, сырттан қарыз алу жөніндегі комитет және инвестициялар жөніндегі комитет тәрізді органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел капиталы үшін қолайлы ахуал ққалыптасты.  

Шетел инвестицияларын тартудың басты бағыттарына тіршілікті қамтамасыз ету салалары мен экспорт бағдарындағы өндірістер – мұнай-газ және мұнай – химия салалары , электр энергетикасы , металлургия , коммуникация және де Қазақстан дәнді дақылдапр , жүн , мақта т.б. ірі өндіруші болу себепті, ароөнеркәсіп кешені жатады. Мұнай-газ саласында күш-қуат мұнай мен газ өндіріп , экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ құбырларын салуға жұмсалады.    

1995 жылдың шетелдік  инвестициялардың көлемі 235 млрд. $-ға артып, 2.6 трлн $ деңгейін жетті. Шетелдік инвестицияларды тартудың маңызды көзі- потрфель инвестициялары . Олар ірі корпорациялардың , мемлекеттік және жекеменшік банктердің облигациялық қарыздарын қаржыландырады.  

Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялар  мынадай элементтерді: негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды , материалдық айналым қаражаты қорын толтыруға жұмсалған инвестицияларды , өндірілмеген және материалдық емес активтерге жұмсалған инвестицияларды , басқа да қаржы емес активтерге жұмсалған инвестицияларды өзіне қосады. 

2004 жылғы қаңтарда  қаржы емес активтерге инвестициялардың  бағалау көлемі (материалдық айналым  қаражатының қорларын толтыратын  инвестицияларсыз ) 57.6 млрд. Теңгені  құрады, оның 56.9 млрд теңгесі (98.7%) негізгі капиталға инвестицияларға келеді.  

2004 жылғы қаңтарда  негізгі капиталға инвестициялар  56.9 млрд. теңге болды, бұл 2003 жылдың  қаңтарымен салыстырғанда 17.2%көп. 

2004 жылғы қаңтарда  инвестицияның өсуі республиканың  12 өңірінде байқалды. Ең көп өсу  Жамбыл (4.8 есе), Павлодар (2.2 есе), Оңтүстік Қазақстан(1.6 есе), Қостанай , Атырау, Қарағанды (1.4 есе) облыстары мен Астана қаласында да (1.9есе ) байқалды. Өсім сондай-ақ Шығыс Қазақстан , Ақмола, Қызылорда, Алматы облыстарында мен Алматы қаласында да (4-13%) байқалды.  

Өткен жылдың қаңтарымен салыстырғанда инвестиция көлемінің  төмендеуі Ақтөбе (45%), Батыс Қазақстан (44%), Солтүстік Қазақстан мен Маңғыстау (6%)облыстары байқалды. 

Мұнай өндіру және табиғи газ (негізгі капиталға инвестициялардың жалпы көлемінен (61%) , жылжымайтын мүлікпен операция (12%), өңдеу өнеркәсібі (8%), көлік және байланыс (4%)) басым салалар болып табылады. 

Шетел инвестицияларының  жалпы республикалық көлемінің  ең көп үлесі Атырау (46%) және Батыс  Қазақстан (33%) облыстарында игерілді. 

азақстанның инновациялық индустрияландыруы - бұл дамудың  жалғыз ғана дұрыс жолы - Ўлттық инновациялық қордың басшысы    

«Қазақстан-2030»  Стратегиясы шеңберіндегі үдетілген  индустриалды-инновациялық даму бойынша  ҚР Президенті қойған міндеттемелерін іске асырудағы Ўлттық инновациялық қордың (ҰИҚ) рөлi туралы ҰИҚ басшысы Әуелбек Тоқжанов әңгімелейді.

- Осыдан біршама  ертерек елдiң үдетілген индустриалды-инновациялық  дамуының бес жылдық жоспарының  жобасы 2009 жылғы 1 тамызға дейін  дайын болуы керектігі туралы шешiм қабылданған еді. Бұл жоспардың iске асыруында ҰИҚ қандай рөл ойнайды? 

- Бiздің елдiң  инновациялық индустрияландыруы  - дамудың жалғыз ғана дұрыс  жолы. Елімізде инновациялық жүйенi  дамытуға арналған барлық алғышарттар  бар: ғылыми әлеует, инновациялық және қаржылық инфрақұрылым, инновациялық кәсiпкерлiк. Бұл технопарктер мен бизнес-инкубаторлардың құруын, ғылыми зерттемелерге гранттердің бөлінуін, сонымен бірге өндірісте инновациялық жобалардың іске асырылуы мемлекеттiк-жекеменшік әріптестік (МЖӘ) тәсілдерінің кеңінен қолдануын көздейді.

Бiздiң қор  осы уақытта венчурлық инфрақұрылымды дамытатынын ескерткiм келедi: ҰИҚ  мемлекеттiк-жекеменшік әріптестік қағидалары негізінде отандық инвесторлармен бiрге құрылған Қазақстанның алты венчурлық  қорында әрiптес болып табылады. Қазақстандық венчурлық қорлардағы ҰИҚ-тың еншiсі – 49 пайызға дейiн жетеді. Олардың инвестициялық саясаты келешекте экспорттық әлеуетке иеленетін перспективті салаларда жобалар iздестiру және оларды тартуға бағытталған.

Ўлттық инновациялық қор жобаларды дамытудың әртүрлi кезеңдерiнде қаржыландырады: идея мен үлгі жасауынан бастап өндiрiстiң кеңейтуiне дейiн. ҰИҚ-тың қаржыландыруының тетігі – жоба құнынан 49% дейiн үлестiк инвестиция салу. ҰИҚ-тың портфелiнде қазір тоғыз жоба бар. Одан басқа, қазақстандық ғалымдар мен кәсіпкерлерге 2004 жылдан бастап тәжiрибе-конструкторлық зерттемелерге (ТКЗ) 48 грант берiлді. Қордың одан арғы міндеті – өз еншісіндегі үлесін сату жолымен инновациялық жобалардан «шығу» және ТКЗ-ны коммерцияландыру. Мысалы, бiздiң тәжiрибе-конструкторлық зерттемелерiмiздiң бiрi – кәушiктi гидридтеу катализаторы. Бiз оның коммерцияландыруы бойынша үлкен жұмыс өткiземiз. Мұндай технология арнайы синтетикалық кәушiктiң өндiрiсiнде, негiзiнен екi елде ғана - Германия мен Жапонияда қолданылады. Бiздiң ғалымдарымыз бiрнеше рет арзан, бiрақ сапа бойынша жол бермейтiн аналог жасаған. Катализатор жоғары сапалы резина, шиналар және басқа да бұйымдар өндiрiсi үшiн қажеттi. Шығарылатын өнiм төмен және жоғары температураларда әрі өте агрессивтi ортада жұмыс iстеуге қабiлеттi екенін атап өту керек. Бізде зерттеменің коммерцияландыруының екі жолы бар: патентті мүдделі компанияларға сату немесе өзіміздің технологиялық патентiмiзді беру жолымен резина-техникалық бұйымдар өндiрiсі зауыты құрылысына (мысалы Ресейде) үлескер болып кіру.

ҰИҚ индустриалды-инновациялық дамудың алдағы бес жылда венчурлық  және инновациялық инфрақұрылымды дамыту бойынша өз жұмысын жалғастырады. Ұлттық инновациялық жүйені әлемiнiң  бiр елiнде де нарық өз еркімен  қалыптастырмаған, оның себебі жекеменшік сектор тарапынан бастамашылықтың болмауы және тәуекел етуге бармауы деп атап өту керек. Сондықтан, жүйенiң белсендi қатысушысы (локомотиві) рөлiн атқару, мемлекетке тап болып қалады.