Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрі

          Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны (төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынады; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерән пайдаланады.

          Ақшасыз есеп айырысудың негізгі  нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; төлем-тапсырма төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарың инкассалық жарлықтары болып табылады.Сонымен бірге, жалпы есеп айырысу қолма-қол ақшамен және нақты ақшамен,аударылып отыратын ақшамен жүргізілуі мүмкін. Егер есеп айырысу нысандарына жеке-жеке тоқталып кететін болсақ олар:

        1. Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын қатан нысанда белгіленген төлем құжаты,яғни бұл қатаң белгіленген жазбаша үлгіде көрсетілген ақшалай борышты міндеттеме.       

        2.  Есеп айырысу чегі - чек берушінң шотынан чекте көрсетілген соманы аудару жөнінде банкіге жазбаша түрде тапсырма. Біз сатып алушының банкісімен ісіміз болғандықтан, одан ақша алу процесі тездетіледі.

       3.   Төлем қарточкалары- ақша қаражатына электрондық терминал немесе басқа да қондырғылар арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны айырбастауға, қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.

       4.  Төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу. Мүндай нысан болған кезде жеткізуші жөнелтілген өнімге төлем талап- тапсырмасын ресімдейді де,  оны төлейшіге бағыттайды. Ол бұнымен танысқаннан кейін төлем жайында шешім қабылдайды. Төлеуге шешім қабылдағаннан кейін төлеуші оған қол қояды, мөрін басады және оны өзінің банкіне өткізеді. Төлеушінің банкі  ақшаны оның есеп айырысу шотынан есептен шығарады және оны жеткізушінің шотына есептеу үшін соның банкіне аударады. Есептен шығарылған және есептелген сомалардың бухгалтерлік жазбалары есеп айрысу шотынан банк беретін көшірмеснің негізінде жүргізіледі

          5. Төлем тапсырмалар – ол банкіге тиісті қаржыларды жеткізушілер, салық органдары және басқа ұ»ымдарға аудару тұралы тапсырма. Бухгалтер оны «көшіргіш» пен немесе компьтерде қажетті дана бойынша басады.

            Ақша қаражаттарымен есеп айырысу  нысандары төлеуші мен алушының  арасындағы  келісім шартпен айқындалады.

          Тағы да бір тоқталып кететін  ақша қаражатының есепбі  қолма-қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық субъектісінде касса болады. Касса - бұл қолма қол ақшалар мен өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орын-дау кассирге жүктеледі. Ол материалды-жауапты адам болып табылады да (онымен толық материалдық жауапкершілік шарты жасалады), ережелерді мүлтіксіз орындауға міндетті болады.

       Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негізгі бастапқы құжаттар болып табылады. Қолма қол ақшаларды кассаға қабылдау бас бухгалтер немесе ол өкілеттік берген түлға қол қойған КО № 1 нысанындағы кіріс касса ордері бойынша жургізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру КО № 2 нысаныидағы шығыс касса ордері бойынша немесе шығыс касса ордерінің (ШКО) мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем ведомосі, қолма қол ақшаны беруге өтініш, шоттар) бойынша жургізіледі. ШКО-не бас бухгалтер мен басшының қолы қойылған болу керек, Егер ШКО қоса берілетін құжатта руқсат ету туралы басшының колы болса, онда оның ШКО-де оның қойған қолының болуы міндетті емес.

       Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі  1040 «Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша» шотында жұрғізіледі. Субъектілер шоттары бойынша банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептін көшірмесі болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші субъектіге беріледі, екіншісі  бет есебі болып қалады.         

     Есеп айырысудың мақсаты –  нарықтық қатынастардың нығаюына, жиынтық қоғамдық өнімнің қозғалысқа  түсуіне ықпал ету, кірістер  мен шығыстардың шама-шарқынша  есеп айырысу қатынастарын өзара  ынталандыруға жағдай жасау болып табылады. 

     Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар жоғын айқындау және қатаң есептегі банктерді парақтау шығу жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын «Ақшалай қаражаттың бар-жоғын түгендеу актісімен» жеке ресімдейді.

      Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер ( авиа және темір жол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатың басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі.

        Құнды қағаздар. Құнды қағаздарға жататындар: компаниялардың акциялары және адамдардың облигациялары, мемлекеттік облигациялар, банктердің сертификаттары, казначейлік вексельдер. Құнды қағаздар ортақ қазанға ақша төленген соң, пайдаға ортақтасуға және корпорация капиталын бөлісуге құқық беретін куәлік  жатады.

        Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі бойынша құнды қағаздар деп мүліктік құқықты бекітілген нысанда және міндетті деректемелерді сақтай отырып куәландыратын құжат.

    Құнды қағаздар рыногін жасақтау республикамыздың қаржы саласын тұрақтандыру бағытындағы міндеттермен тікелей байланысты. 1996 жылдың май айында 1996-1998 жылдар аралығындағы кұнды қағаздар рыногын дамыту бағдарламасы бекітілді. Бағдарламаның осы кезеңдегі негізгі бағыты рыноктың тиімді қызмет етуі үшін инфраструктура жасау болып табылады.

    Болашақта бұл бағдарламаға өзгертулер енгізеді. Өйткені құнды қағаздарды шығару орналастыру мен айналымға түсіру күрделі экономикалық және құқықтық қатынастарға, сыртқы факторларға қатысты. Сол фактордың бірі - жекешелендірудің қолданылып жүрген схемасы мен мемлекеттік ішкі қағаздарды жою. 
 
 
 
 
 
 

       
 

        
 

Қосымшалар: 
 

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің

2004ж.19 наурыздағы  № 128 бұйрығымен бекітілген

   «ААА» ЖШС

        Ұйым                                                                                                        №Инв-9 типтік форма

 

                                                     

                                                        ОКУД бойынша форма

                                                                    ОКПО бойынша

                                                                                      СТТН 

 

АҚША  ТҮГЕНДЕУ АКТІСІ

Тұрған  _____________________________________________________________________________ 

Қолхат

      Түгендеу  басында ақша кірісі мен шығысына, ақшалай құжаттарға қатысты барлық құжаттар, менің жауапкершілігіме түскен барлық ақшалай құжаттар кіріске  алынды, ал істен шыққандары шығыс  деп есептен шығарылды.

Материалды-жауапты  адам        кассир__                  Омар____                        Омарова К.В.____

                                                    Қызметі                     қолы                        қойылған қолды анықтау

      Бұйрық (өкім) негізінде « 15 »    07    20 06 ж.

      Түгендеу  кезінде мыналар анықталады: 

 

Комиссия төрағасы          бас бухгалтер__                ________________                   Суслятина Г.К.____

                                             Қызметі                                    қолы                           қойылған қолды анықтау    

Члены комиссии                шару. мең.____                ________________                    Иванова В.И._____

                                             Қызметі                                    қолы                           қойылған қолды анықтау

                                            жұмысшы____                  ________________                     Кадыров К.В._____

                                             қызметі                                    қолы                            қойылған қолды анықтау

      Актіде  көрсетілген ақша, ақшалай қаражат сенің жауапты сақтауымда тұрғанын растаймын.

Материалды-жауапты  адам:  _________________________________________________________________

«15»   17    20 06 ж. 
 
 
 
 

№ Инв – 9 формасының теріс жағы

      Артық немесе кем шығу себептерін түсіндіру ________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

      Материалды  – жуапты адам _______________________________________________

      Ұйым  басшысының шешімі _______________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________

               Қолы