Банкроттықтың мәні және кәсіпорынды дағдарысқа қарсы басқару,курстык жумыс

              Сонымен қатар, басқарылатын процестер үйым дамуы және өміріндегі про-цестердің бәрінің бір бөлігін ғана сипаттайды, олардың өз басқару өлшемі бар, яғни, белгілі дәрежеге дейін басқарылады.

Мұндай түжырымнан кейін мынадай қорытынды шығаруға болады: бар-лық процестер басқарылатын бола алмайды, басқарылатын процестер абсо-лютті   басқарылмайды.   Бүл  жағдай  дағдарысқа  қарсы  дамуға  және   оны басқаруға тікелей қатысы бар.

              Дағдарыстарға - басқаруға болатын және бағыттауға болатын процестерді келтіруге болады. Бірақ олар стихиялық жағдайға айналуы мүмкін. Дағдарыс, басқарылмайтьш процестерді басқаруға тырысады, басқару механизмдерінің жоқтығынан, бірақ оны іске асыруға талпынудан, туындауы мүмкін. Бүл ресур-старды босқа шашуға әкеледі.

              Дағдарысқа қарсы даму - бұл алдын алу немесе дағдарыстан шығудағы басқарылатын, үйым мақсатына сай және оның объективті даму тенденцияла-рына сәйкес келетін процесс.

              Бізге белгілі, көптеген даму процестер үйымның үдемелі күрделілігімен си-патталады. Мүндай өндірісте, экономикада, әлеуметтік салада да болады. Өнімді жасау технологиясының қиындауы, оның өр түрлілігі және пайдалану аясы экономикалық байланыстардың күрделенуіне әкеледі, адамдар қызығушылығыда әр қилы болады. Бүл білім берумен, өмірдің, мәдениеттің және басқа да факторлардың урбандалуымен анықталады.

              Даму процестері циклды түрде болады, олардың өзгеруі, нақты өсім күрделілігі логистикалық қисықта көрініс табады. Ол пайда болу кезеңын сипат-тайды, күрделену процестерінің көрініс табуы, қалыптасқан негіздің таусылуы және ары қарайғы өзгеру потенциалының жинақталуы.

              Егер үйым, өндіріс, фирма және басқалар осылай дамыса, онда басқару да дәл осылай дамиды. Өйткені басқару әлеуметтік- экономикалық жүйенің бөлігі болып табылады және оның барлық белгілеріне ие. Бірақта басқару дамуы «жылжытылған» логистикалық қисықпен жүреді. Бүл оның статусын көрсетеді, әлеуметтік-экономикалық жүйенің даму тенденцияларына қатыстылығын, жал-пы әлеуметтік - экономикалық жүйе процестерінің өзгеруіне шектеулі әсер етіп және оның мүмкіндіктерін көрсетеді.

              Дамудың бірінші кезеңы жәй басқаруды көрсетеді. Бүл басқару, өз мінезі мен байланысында, тиімділікті қамтамасыз етуде көп шығын қажет етпейді, өзінің функционалды мазмүнында көи түрлілікпен ерекшеленбейтін, ұйымдастырудың қарапайым түрлерін қажет ететін кезең. Өндірістің үдемелі күрделенуін басқару өз дамуьшда өндіріс дамуынан озық түруы керек. Сол жағдайда ғана ол тиімді болады. Бүл басқарудың реконструкциясын талап етеді, әрине ол оның функционалды, үйымдастырушылық, мотивациялық, ақпараттық қатынасында қиындықтар тудырады, басқаруда білім беруді ұйымдастыруды, ал қүрылымдық зерттеуде кәсіптілікті талап етеді.

              Басқарудың даму тенденциясы, өндіріс дамуынан озық тұруы, бәсеңдеу кезеңімен ауысады және кейінгі реконструкциялануға потенциял жинақтайды. Мұнда өндіріс және басқару күрделілігіне жаңа сәйкессіздік туындауы мүмкін, басқарылатын жүйе және басқару қатыстылығының бұзылуы. Бұл дағдарысты басқару қауіпі.

              Дағдарысқа қарсы басқару, оны талдаудың осы көрінісінде, логистикалық қисық бүтақтарының өндіріс дамуының бастапқы және қорытынды кезеңта-рына және басқаруға максималды жақындау, және бұл тенденциялар ор-таншы кезең көрінісінде басқарудың даму тенденциясы өндірістік даму тенденциясына қатынасы максималды озық түру.

              Алдыңғы тарауларда айтылғандай дағдарыс қауіпі кез-келген сәтте туындайды, тіпті дағдарыс байқалмаған жағдайда да. Бұл басқарудағы әрқашан тәуекелділіктің болуымен, әлеуметтік - экономикалық жүйенің циклды дамуымен, басқарылатын және басқарылмайтын процестердің ара қатынасының өзгеруімен, адамдардың сүранысы мен қызығушылығының өзгеруімен түсіндіріледі.

              Әлеуметтік - экономикалық жүйені басқару белгілі мөлшерде әрқашан дағдарысқа қарсы болуы тиіс.

              Дағдарысқа қарсы басқару-бұл дағдарыс қауіпін көре білу, оның сим-птомдарын талдау, дағдарыс салдарының жағымсыз әсерін төмендету және осы факторларды кейінгі дамуға қолдану шараларын басқару.

              Дағдарысқа қарсы басқару мүмкіндігі ең алдымен адам факторларымен анықталады. Адамның дүрыс іс-әрекеті дағдарыс жағдайынан шығу жолда-рын табуға және іздеуге мүмкіндік береді, күрделІ мәселелерді шешуде ойды   шоғырландырып,   жиналғанды   пайдаланып,   оның   ішінде   мыңдаған жылғы     дағдарыстан     өту     тәжірибесін де     қолданып,     пайда болған жағдайларға бейімделу.

              Сонымен бірге, дағдарысқа қарсы басқару мүмкіндігі әлеуметтік-экономикалық жүйенің циклдық даму мінезін білумен анықталады. Бұл дағдарыс жағдайын көре білуге себебін тигізіп, оған дайын болуын көрсетеді. Ең қауіптісі бұл күтпеген дағдарыстар.

              Дағдарысқа қарсы қасқару қажеттілігі даму мақсатымен анықталады. Мысалы, экологиялық дағдарыс жағдайыньщ туындауы, адам өміріне, ден-саулығына қауіп төндіреді, дағдарысқа қарсы басқарудың жаңа құралдарын іздеп және табуын талап етеді, оған технологияны өзгерту туралы шешімдер қабылдануы жатады. Атом энергетикасындағы - дағдарыс жағдайы қауіпі жоғары іс-әрекет саласы. Бұл жерде дағдарысқа қарсы басқару қажеттігі техникалық персоналдар кәсіптілігін жоғарлатуда, тәртіпті күшейтуде, жаңа технология ізденісінде көрініс табады.

              Дағдарысқа қарсы басқару проблематикасы кең ауқымды және әр-түрлі. Бұл проблемалар жиынтығын төрт топқа бөліп көрсетуге болады (3. 5. сурет).

              Бірінші топ дағдарыс алдындағы жағдайды білу (тану) проблемаларын қосады. Бұл оңай шаруа емес - дағдарыстың басталуъш өз уақытында көре білу, алғашқы белгілерін табу, мінезін түсіну. Дағдарыстың алдын алу осыған байланысты. Дағдарыстың алдын алу механизмдерін құрап және іске қосу керек. Бұнда басқару проблемасы.

              Бірақ барлық дағдарыстың алдын алу мүмкін емес, оның көбін бастан кешіп, өту керек. Бүл басқарылу құралымен іске асады. Ол ұйымның дағдарыс кезіндегі іс-әрекет проблемаларын шешіп, дағдарыстыц шығу және оның салдарын жоюға ықпал етеді.

              Дағдарысқа қарсы басқару проблемаларының екінші тобы ұйым өміріндегі іс-әрекеттердің маңызды салаларымен байланысты. Бұл ең алды-мен іс-әрекеттегі методологиялық проблемалар. Оларды шешу процесінде басқару мақсаты мен миссиясы айқындалып, жолдары, дағдарыс жағдайындағы басқару әдістері және құралдары анықталады. Бұл топ қаржы - экономикалық мінездегі проблемалар кешенін қүрайды. Сонымен қатар үйымдастырушылык және құқықтық мазмұндағы, көптеген әлеуметтік-психологиялық проблемаларды қамтиды.

              Басқару технологиясын дифференциациялау (үшінші топ проблемасы). Ол өзіне дағдарыстарды болжау проблемаларын және әлеуметтік-экономикалық жүйенің дағдарыс жағдайындағы жүріс-түрыс нүсқаларын, қажетті ақпарат іздестіру мәселелерін және басқару шешімдерін жасауды қосады. Дағдарыс жағдайын талдау және бағалау мәселелерінің де үлкен мәні бар. Бұл жерде көптеген уақыт шектеулері, персонал дәрежелері, ақпарат жетіспеушілігі және басқалар туындайды. Бұл топта ұйымды дағдарыстан шығаруға ықпал ететін инновациялық стратегияны жасау мәселелерін де қарастыруға болады.

              Кейбір дағдарысқа қарсы басқару сипаттамалары нақтырақ қарастыруды талап етеді.

1.              Дағдарысқа қарсы басқару функциялары - бұл басқару пәнін сурет-
тейтін және оның нәтижесін анықтайтын іс-әрекет түрлері. Олар
қарапайым сүраққа жауап береді: үтымды басқару үшін не істеу керек,
дағдарыс алдында, процесінде және дағдарыстан кейін. Бүл қатынаста алты
функцияны бөліп көрсетуге болады: дағдарыс алдындағы басқару, дағдарыс
кезіндегі басқару, дағдарыстан шығу процесін басқару, калыпсыз жағдайды
тұрақтандыру (басқаруды қамтамасыз ету), жіберілген мүмкіндіктер мен
жоғалтуларды минималдау, уақытылы шешім қабылдау (3.7. Сурет).

Осы іс-әрекеттің әр-қайсысы (басқару функциясы) өзіндік ерекшеліктерге ие, бірақ олардыц жиынтығы дағдарысқа қарсы басқаруды сипаттайды.

2.              Барлық басқарудың дамуында екі қарама қайшылық интеграция жәце
дифференциация - диалектикалық байланыста болады.

Дағдарыстардыц себептері:

1.       Елдегі қаржылық - экономикалық жағдай;

2.       Өткір бәсекелестік;

3.       Басқарудағы кәсіби төменділік (қате шешімдер);

4.       Тәуекелді даму (стратегия);

5.       Дағдарысты басқару (қақтығыстар туғызушы, дағдарысты);

6.       Күрделі әлеуметтік-саяси жағдай;

7.       Табиғи апаттар.

3.              Интеграцияны күшейту әрқашан дифференциацияның әлсіреуіне
әкеліп соғады және керісінше. Бүл процестер логистикалық қисық тенден-
циясында көрініс табады. Қисықтың қиын кездегі өзгерісінде интеграция мен дифференциация байланысы, басқаруды үйымдастырудың жаңа формасын немесе жаңа үйым түрін қалыптастырады. Бүл өзара іс-әрекетте ұйым дағдарысы нүктесі бар. Ереже бойынша бұл нүктелер, қауіпті сипаттайды «күйреу», үйымдастырушылық негіздердің бүзылуы. Дағдарыстан шығу - интеграция мен дифференциация ара қатынасының өзгеруі жаңаүйымдастыру негізінде басқару.

4.              Ішкі және сыртқыны да, шексіз басқару жоқ. Бүл екі топ шектеулері
де белгілі бір, бірақ өзгермелі арақатынаста болады. Бүл ара қатынастың
қалай қүрылуына байланысты, дағдарыс қүбылысының ықтималдығы
өзгереді. Бірақ шектеулерді реттеуге болады, дағдарысқа қарсы басқарудың мәні де осында. Ішкі шектеулер, персоналды іріктеп алумен, оқытумен, немесе ынталандыру жүйесін жетілдірумен алынады. Басқаруды ақпаратпен қамту да ішкі шектеулерді жойып, тиімді басқаруга ықпал етеді. Сыртқы шектеулер маркетингтің дамуымен реттеледі, оның ішінде паб-лик релейшнз жүйесімен.

5.              Дағдарысқа қарсы басқарудың маңызды сипатының бірі формальді
және формальді емес басқару үйлесімділігі. Бұндай үйлесімділік әр-
түрлілігінде дағдарысқа қарсы басқарудың рационалды үйымдастыру ай-
мағы бар. Ол тарылып және кеңеюі мүмкін. Оның тарылуы, дағдарыс
қауіпінің күшеюі немесе оның өткір көрінісінің қауіпінде байқалады.

6.              Дағдарысқа қарсы басқаруда маңызды мәні перспектива таңдау
мүмкіндігі және рационалды даму стратегиясын қүру болып табылады.

Дағдарысқа қарсы басқарудың көптеген стратегиясы бар. Олардың маңыздылары мьшалар:

•                        дағдарыстарды ескерту, олардың пайда болуына дайындық;

•                        мәселені үтымды шешу одан өтуде дағдарыстың толығуын күту;

•                        дағдарыс қүбылыстарына қарсы түру, оның процестерін тежеу;

•                        резервтерді,    қосымша   ресурстарды    пайдалану    арқылы    жағдайды тұрақтандыру;

•                        есептелінген тәуекелге бару;

•                        дағдарыстан кезеңімен шығу;

•                        дағдарыс салдарын жоюга жағдай жасау.

3

ҚОРЫТЫНДЫ

              Курстық жұмысты жазу нәтижесі төмендегідей тұжырымдар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік берді:

              1. Экономикалық дағдарыс тобынан қаржы дағдарысьщ бөлек алып қарауға болады. Ол фирмадағы қаржы жүйесі жағдайын немесе қаржылық мүмкіндігінің қайшылықтарын сипаттайды. Бұл экономикалық процестердегі дағдарыстың ақшалай көрінісі.

              2. Тиімді дағдарысқа қарсы басқаруды үйымдастыру бір жақты теоретико - методологиялық базаны қажет етеді, ол дағдарыс құбылыстарының пайда болу заңдылықтарын түсінуге, әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың мәнін ашуға, қарама - қайшылықтарлың шиеленісуінің объективтілігін және субъективтілігін көрсету, әр түрлі масштабтағы дағдарыстардың тууы жекелей компаниялардың тоқырауынан әлемдік экономиканың глобальды депрессияға үшырауына дейін әкеледі. Бірақта, бұл пародоксальды көрінгенімен, қазіргі теорияда әлеуметтік-экономикалық дағдарыстардьщ заңдылықтарын ашатын фундаментальды методологиялық әдістер жоқ. Сонымен қатар, ұзақ жылдар бойы теорияда, нарықтық өзін-өзі реттеу мүмкіндіктерінен асып түсетін, көзқарастарға ие болды.

              3. Дағдарыс қүбылыстарының пайда болу мәні мен себептеріне, әр түрлі теориялық мектеп өкілдерінің көзқарастарын талдай отырып, әр түрлі түсініктерді шығаруға болады - таза субъективтіден, яғни сұраныс пен ұсыныстың психологиялық концепциясьшың өзгеруімен, өндірушілер мен тұтынушылардың пессимистік немесе оптимистік көңіл-күйде болуынан, қатаң, барлық экономикалық дағдарыстардың ішінен ең бірінші себеп - капиталистік өндіріс жүйесіндегі таптық келіспес қайшылықтар мүддесіне дейін. Жеке тәуелсіз зерттеушілердің теориялық жағынан айырмашылығы, өздерін ешқандай экономикалшық мектепке қатысы жоқтығын айта оты-рып, кең ауқымды ғылыми познцияның барын айтуда.

              4. Біздің ойымызша дағдарысқа қарсы басқару методологиясындағы пікір талас сүрақтарының бірі, дағдарыс құбылыстарымен күрестегі стратегия мен тактиканы жасаудағы концептуалды қарастырудың реактивті және проактивті диалектикасы. Проактивті және реактивті дағдарысқа қарсы басқару проблематикасын салыстырып қарау, соңғы уақытқа дейін дағдарысқа қарсы менеджменттің басты сүрақтарына кірмеді. Әзірге «проактивті дағдарысқа қарсы басқару» термині кең қолданыс тапқан жоқ, және жекелей ғалымдар әртүрлі түсіндіріп жүр.