Коммерциялық банктер

Орта мерзімді кезеңде  Ұлттық банк бөлімдерінің жұмыстар аясын (валюталық нарықты дамытуда, ақша айрбастау пунктерін көбейту) айтарлықтай  кеңейту керек.

Ұлттық банктің аймақтық бөлімдері өз территориясында орналасқан екінші деңгейлі  банктар және Ұлттық банк бөлімшелерінде бухгалтерлік есеп және статистикалық есеп беру реформасын жүргізуге атсалысады. 

Салт ақша айналымы кеңінен  либерализациалануы шарттарынің себептерімен Ұлттық банк бөлімшелері шаруашылықтың  салт ақшаға деген қажеттіліктерін қамтамасыздандырады. Осы бағытта тасымалдау, сақтау және банкнотамен тиындардың резервтерін құру және сақтау шаралары өтеді. 

Орта мерзімді кезеңде  облыстық бөлімдерге кассалық жұмыс  міндеті мемлекеттік бюджеттен  қаржы Министрлігі қазынасына өтуіне байданысты маңызды құрылымдық өзгерісті бастан кешіруге тура келеді.

6. Екінші деңгейлі банктер  жүйесін қайтадан құру және  оның кейінгі уақыттағы дамуы.  1998 жылдың аяғына қарай  Қазақстан  республикасының банк жүйесінің  екінші деңгейі екінші деңгейлі банктерден және банктік емес ломбард, несиелік серіктестік, трасттік, лизингтік, факторгингтік фирмалар, клирингтік палата ретіндегі   қаржы мекемелерінен құрылды. 

Екінші деңгейлі банктер  капитализацияланудың қажетті деңгейіне  жеткен соң, банктік іс-әрекеттің корпоративті бағалы қағаздарға инвестициялар, олармен дилерлік операциялар жасаудан басқа қандай-да болсын түрін орындауға мүмкіндік алады.

Коммерциялық банктер  жүйесімен қатар өзіндік арнайы мамандануы бар бірнеше мемлекеттік  мамандандырылған банктер де жұмыс атқаратын болады. Оларға арналған арнайы нормативтік база құрастыпылады. База олардың жұмысын реттеп отырады.

Қазіргі уақытта мемлекттік мамандырылған банктерге Экспорт-импорт банкі, Тұрғын үй құрылыс Банкі, Қазақстан  Республикасы реабилитациондік банкі жатады.

Қазақстан Республикасының  экспорт-импорт банкісі (Эксимбанк) Үкіметтің  құрылымды – инвестицилық  саясатына  көмектесуге және арнайы сауда және проекттік қаржыландыруға арнайы бағдарламаларды  құру және әзірлеу арқылы еліміздің  бәсекелестік мүмкіндігін арттыруға арналған. Эксимбанк шетелдік және отандық тікелей портфельдік инвестициялардың өтуіне тиімді жол ұйымдастырады, кепілдік беруші, қаржы және инвестициалық агент, дилер, сенімді серіктес функцияларын атқарады (бірінші мезетте Үкіметпен қарым-қатынаста), тәукелге бару қажетті, не қажетсіздігін есептейді және басқарады.   

Үкіметтің құрылымды-мнвестициялық  саясаты бойынша сыртқы қаржы  көздерін тарту және олардың қызметінің пайдасын арттыру мақсатында Қазақстан  Республикасы Үкіметі Эксимбанкті акционерлеу және оның облигациаларын қаржы Министрлігі кепілдігімен халықаралық қаржы мекемелерін және қуатты шетел банктерін тарту арқылы эмиссиялау туралы шешім қабылдады.  

Тұрғын үй құрылысы банкісінің негізгі функциялары: коммерциялық құрылысшылар жүйесі арқылы тұрғын үй құрылысын несиелендіру; халыққа арнап, тұрғын үй құрылысына сақтандыру есепшоттарын құру; ипотекалық несиелендіру жүйесін құру болып табылдады. 1998 жылы оның Центркредит банкісімен бірігуі өтеді.  

Ребилитациондік банк 30-40 ірі қарызгер - кәсіпорындардың міндеттерін өтейді, оны мемлекеттің қаржы жүйесінен түгелімен оқшаулайды, кейін оның құрылымын санкция салу, жекешелендіру, жою секілді іс-әрекеттері арқылы өзгертеді.

Реабилитационды банктің  мемлекеттің дами алмаған кәсіпорындарына жүргізілетін қаржы-экономикалық қайтадан құрылу, жазылу және жойылу механизмі өзінің құрамына қаржы-экономикалық, ұйымдастырушы-шаруашылық және басқа да шаралармен іс-әрекеттер кешенді бағдарламасы кіреді.  Осыған байланысты, Реабилитационды банк өзіне берліген төлеуге мүмкіндігі жоқ кәсіпорындарды қайтадан құру үшін несие береді. Егер осы кәсіпорынның өмір сүру потенциалы жоқ немесе оның қарызы бюджетке тиетін аса үлкен ауыртпалық болып тұрса, банк және банк және  несие берушілер міндетті түрде жою шартын орындайды.  

Банктік жүйенің аймақтық дамуының бірқалыпсыздығын есептей  отырып, банктің инфрақұрылымының дамымауы мәселесін шешетін әдістерінің  бірі Қазақстан Республикасы территориясында  пошта бөлімшелері жүйесін қолдану  болып табылады. Олар арқылы мемлекеттің бақылауымен кейбір банк қызметтерін жүргізеді.  .

1998 жылы Қазақстан Республикасы  Ұлттық банкі «Екінші деңгейлі  банктердің әлемдік стандарттарға  сәйкестендірілуі туралы сұрақтар»  деген қаулысы шықты. Осыған  сәйкес екінші деңгейлі 30 банк бірінші топқа жатқызылды. Олар 1998 жылдың аяғына дейін әлемдік стандарттарға жетуі керек. Келесі 30 банк екінші топқа жатқызылды, олар 2000 жылдың аяғына дейін әлемдік стандарттарға жетуі тиіс. Қалған 17 банк несиелік серіктестіктерге айналады немесе ірі банктерге қосылады. 

Қазақстан Республикасы Президентінің, заңдық күші бар «Қазақстан Республикасындағы  банктар және бакнтік іс-әрекет туралы»  қаулысына сәйкес Ұлттық банкке банктік  аудитті лицензиялау жұмысы тапсырылады. Ұлттық банк банктік аудитті лицензиялау туралы нормативті құжат дайындады. Онда жоғары талаптар қойылған және банктік аудиторлар жауапкершілігі көрсетілген.

Банктік жүйенің тұрақтылығының негізгі бір элементі – депозиттерді бірігіп сақтандыру жүйесі. Ол үшін Ұлттық банк Банктер Ассоциациясы және Қаржы министрлігімен біріге отырып депозиттерді бірігіп сақтандыру жүйесін қайтадан құру принциптерімен ретін анықтай алатын нормативті база құрады.  Депозиттерді бірігіп сақтандыру қоры осы жүйеге қатысушылардың, яғни екінші деңгейлі банктер (ерікті түрде), қаражаты арқылы мемлекеттік бюджетті кірістірмей құрылады.

7. Ұлттық банктің мемлекетіміздің  қаржы нарығының дамуына әсер.

Несиелік нарық.  Мемлекеттік  бағалы қағаздар нарығында жүргізілетін операциялардың тұрақты түрде өсуін  және бюджеттік дефицитті тікелей несиелендірудің саласының сығылуын есептей отырып, Ұлттық банк өз назарын екінші деңгейлі банктердің қысқамерзімді неселерге қажеттілігін қамтамасыздандыруға аударады. Осыған байланысты, аукционды несиелер рөлі біршама азаяды. Ломбардік несиелендіру де аз болады.  

Банкаралық ақша нарығы. Банктар капитализациясының күшеюі, Ұлттық банктің несие беру мүмкіндігінің  азаюы және онкольді қарыздар нарығындағы  банктердің іс-әрекетін реттейтің ережелердің  бекітілуі банкаралық ақша нарығында  операциялардың кеңеюіне және белсенділігінің артуына әсерін тигізді. Осы тенденция орта мерзімді кезеңде де сақталып қалады. Осы шарттарға байланысты Ұлттық банктің орта мерзімді бағдарламаны іске асырудағы  негізгі міндеті -  келесіде осы нарықты сапалы, әрі жоғарғы деңгейде дамыту. Банкаралық ақша нарығының дамуы банктерге ұйымдасқан түрде өзінің ликвидті қысқа мерзімді қажеттіліктерін қамтамасыз етуіне мәжбүр етеді.

Валюталық нарық келесі кезеңде өзінің дамуын жалғасытыра  береді. Сыртық биржалық валюталық нарық дамуының белсенділігін артқанына байланысты айырбас курсы көп уақытта нарық шарттарына, Ұлттық банк интервенциясына байланысты анықталады. Айырбас курсы экономиканың экспорттық және импорттық салаларын дамытуға арналған  саясаты бәсекелстік шарттарын құру бағытында жасалады.   

Валюталық нарық ьанкаралық нарықты кеңейту, форвард келісімдерін жүргізу бағытында дамиды.

Бағалы металдар нарығы. 1995 жылы заң күші бар Қазақстан  Республикасы Президенті Қаулысы қабылданғаннан кейін республикада осы сала мемлекеттік монополиядан осы қатынастарды мемлекеттік бағдарлауға өзгертілді. Осы қаулыда бағалы металдар саласындаға қатынастар туралы айтылған.  

1995 жылға №2372 Президент  Қаулысына «Бағалы металдарға  және тастарға байланысты қатынастарды  мемлекеттік реттеу» сәйкес Ұлттық банктің негізгі міндеттері алғашқы сауда-саттықты жүргізу үшін тәжірибе жинақтау, сатушымен сатып алушы арасындағы қарым-қатынастарды өндеу болды.  Осы жұмыс кейінгі уа,қытта да жүргізіле береді. Сонымен қатар, саудаға тікелей қатысатын заңды тұлғалар саны өсетін болады.