Коммерциялық банктердегі валюталық операциялар

     Бүгінгі таңда саудаланатын 10 фьючерстік контрактының алтауы қаржылық тетіктердің саудасы екендігі осы операциялармен шұғылданылатын дилерлер мен брокерлерге мәлім.

     Қазіргі кезде дүниежүзілік фьючерстік сауда  көлемінің 30%-ға дейінгісі АҚШ үкіметінің қазынашылық облигацияларының үлесінде болып отыр. Сонымен , фьючерстік контракт дегеніміз көлемі мен базасы алдын ала келісілген, тауар жеткізу немесе алу жөніндегі заңдық негізі бар екі жақты келісім-шарт.

     Опциондар мерзімдік келісім-шарттардың біріне саналады. Опцион дегеніміз белгілі  активті оның анықталған бағамына және келісілге нуақытта сәйкес сатып алу, сату жөніндегі тараптарға берілетін құқықпен сатып алушыға жүктелетін міндеттеме (сатушыға) туралы екі жақты келісім шарт.

     Валюталық опциондар рыногы үстіміздегі ғасырдың 70-ші жылдары көптеген елдерде белгіленген валюта бағамының орнына олардың қалықтау бағамын енгізгеннен кейін қанат жайып кеңінен дами бастады.

     Валюталық опцион дегеніміз мәмілеге қатысушылардың біреуіне белгіленген баға бойынша  біраз уақыт ішінде щетелдік валютаның  белгілі санын сатуға немесе алуға құқық (міндеттеме емес) беретін келісім шарт. Екінші жақ келісілген уақыт  ішінде әріпсінің құқығын ақшалай сыйақы ала отырып, қамтамасыз етуге міндеттеме алады.

     Своп - өте кең тараған қаржылық тетіктердің  бірі. Оы банктер мен  корпорациялар  өздерінің активтері мен пассивтерін тиімді басқару үшін пайдаланылады.

     Ағылшын тілінен аударғанда «swap» «айырбас»  деген ұғымды білдіреді және өзінің осы мағынасында қызмет атқарады.

     Своп  дегеніміз (пайыздық және валюталық  своп түрлеріне бірдей) бір сипаттағы қаражат ағынының басқа сипаттағы қаражат ағынының басқа сипаттағы қаражат ағынының басқа сипаттағы қаражат ағындарына өзгеруі.

     Своп  мәмілелері валюталық немесе пайыздық тәуелділікті болдырмау мақсатында сондай-ақ арбитраждық мақсаттарда  жасалады.Своп операцияларының негізгі түрлеріне пайыздық своптар мен валюталық своптар жатады. Бұлар арбитраждық мәмілелермен тәуелділікті қамсыздандыру іс-тәжірибесінде қолданылады.

     Пайыздық  своп барлық валюталарда жүзеге асырылады, дегенмен ең көп тараған және мейлінше белсенді валюта, әрине американдық доллар. Әрине своптар кез келген мерзімге жасала береді. Своп мәмілелерінің ең төменгі сомасы 5 млн доллар, 5 млн. ағылшын фунты, 10 млн неміс маркасы.

     Валюталық своп дегеніміз спот және форвард  ережелеріне  сәйкес валюталармен екі конверсиялық мәмілелер  комбинациясы. Бұл жердегі конверсия ұғымы  келісім шарттарды өзгерту дегенді білдіреді. Бір конверсия дереу жеткізуді білдірсе, екінші алдын ала  келісілген шарт бойынша кейінірек жеткізуді ұйғарады. 
 
 
 
 
 

     ҚОРЫТЫНДЫ 

     Сонымен жұмысты аяқтай келе келесідей қорытындыға  келуге болады: валюталық операциялар  валюталық қатынастардағы негізгі  элементтің бір болып табылады. Экономикада  валюталық операциялардың түрлері  арқылы  екі жақты келісуші тұлғалар арасында валюталық есеп айырысу мәмілелері, сыртқы займдардың немесе әр түрлі төлемдердің арасындағы операциялар, ұлттық валюта мен шетел валютлары арасындағы операциялар мен айырбастаулар, экспорт пен импорт мәмілелерінде және әр түрлі валюталық операциялар арқылы пайда табатын және қызметтер атқаратын тұлғалар мен қатысушылар әрекет жасайды.

     Сондықтан ұлттың дамуына тікелей әсер ететін және шетелдермен қарым-қатынаста  басты құралдардың бірі болып  табылатын валюталық операцияларды  және оның бүгінгі экономикалық-қаржы  қатынастары дамыған замандағы түрлерін жан-жақты дамытудың, оны құқықтық жағынан қолдаудың және тиімді іске асып отыруын қамтамасыз ету күн тәртібіндегі маңызды мәселелердің бірі болып табылады.

     Қорыта  келгенде, валюталық операциялардың негізгі түрлеріне келесі операцияларды жатқызамыз: кассалық операциялар және мерзімдік операциялар. Валюталық операциялар қарыз тетіктерін туындататын ақша ағындарының сипаттамасын  өзгертуге мүмкіндік береді, сөйтіп операцияны жүзеге асырушы жаққа оны тартымдырақ етеді.

     Кассалық  келісімдер немесе дереу оырндалатын келісімдер спот (spot) ережелеріне сай жүзеге еасырылады. Спот бағамы (курсы) операция жүргізіліп жатқан шақта ұлттық валютаның елден тысқары жерлерде қаншалықты жоғары бағаланатындығын көрсетеді. Спот ережелеріне сай классикалық келісімдер валютаның дереу алу үшін ған емес, валюталық тәуекелді сақтандыру, сондай-ақ алып-сатарлық операцияларды жүргізу үшін де қолданылады.

     Валюталық операциялардың екінші түріне мерзімдік  келісім-шарттар жатады. Соңғы жылдары  қаржы рыногы дамуының маңызды бөлігін дәл осы мерзімдік сауда құрап отыр.  Мерзімдік келісім шарттар рыноыгының түрлеріне келетін болсақ, олар мынадай:

     Форвардтық  келісімдер рыногы;

     Фьючерстер  рыногы;

     Опциондар рыногы.

     Осы аталған және басқа да валюталық  операцияның түрлеріне жұмыс барысында толық тоқталып өттім және олардың қызмет ету барысын талдадым.

     Сондай-ақ валюталық операциялардың еліміздегі жай-күйі мен олардың құқықтық қамтамасыз етілуін, валюталық операциялармен қызмет ететін ұйымдар және қатысушылардың әрекеттері мен мақсаттары туралы тоқталып өттім.

     Жалпы айтқанда Қазақстанның қаржы және банктік  жүйелерінің дамуының күннен-күнге  жаңа талаптарына өтуіне байланысты олар жүргізетін валюталық операциялардың да қазіргі әлемдік стандарттарға  жақын формалыр мен түрлері пайда болып және олардың елімізде дамуына жол ашылып келе жатыр.

     Сонымен қатар елімізде валюталық операцияларды  және олармен мәмілелерді дамытудың  өзектілігі алдағы жылдары ұлттық банк жүйеміздің әлемдік стандарттарға  өтуіне байланысты валюталық операциялардың да әлемдік сатндарттарға өтуі орын алады. Әрине ол үшін осы аталған валюталық операциялар және банк секторын қазірден бастап халықаралық талаптарға сай негізде іске асыруды қолға алуымыз керек. Ол үшін жоғарғы мамандар дайындау, шетелдермен тәжірибе алмастыру және банктердің операцияларын дамыту қажеттігі туындап отыр.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

     Заңдар:

1. “Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р.  Президентiнiң  заң күшi бар жарлығы // 12.11.1993.
2. “Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның  заңы   //   24.12.1996.

     Оқулықтар:

3. Байгiсиев Майдан-Әлі  / Халықаралық валюта қатынастары және валюталық құқық: Оқу құралы. Алматы: Қазақ университетi, 2004. – 302 бет.
4. Баян Көшенова, Оқу құралы  / Ақша,  несие,  банктер,  валюта қатынастары, - Алматы: “Экономика” 2000ж.
5. Роде Э и др. / Банки, биржа валюта современного капитализма, - Москва, 1986 г.