Валюталық операциялар

 

Лицензия  алу үшін ттөмендегідей құжаттар ұсынылады:

1. Бекітілген банк жарғысының көшірмесі.
2. Шетел валютасында орындалатын операцияларды орындауға банктің толық дайындығы мен экономикалық тиімділігін негіздеу
3. Шетел валютасымен орындалатын операциялармен айналысатын банк бөлімшелерінің сипаттамасы мен берілетін банктің ұйымдастырылу құрылымы.
4. Банктің валюталық операцияларды жүргізуіне жауап беретін басшылары жөнінде анықтамалар.
5. Корреспондентті келісімге келісетіндігі жөнінде өкіметті банктен алынатын хат көшірмесі.
6. Банк балансы мен соңғы күнгі теңгедегі операциялардың нормативтері сәйкес орындалғаны жөніндегі анықтама.
7. Банк ішіндегі бақылауды ұйымдастыру жөніндегі анықтама.
8. Соңғы күнгі пайда мен шығындар жөніндегі ақпар.
9. Қаржылық жылдың соңына жазылған жылдық ақпар.
10. Аудиторлық қорытынды.
11. Басты лицензия алатын банктерге – корреспонденттік келісімдер жөнінде анықтама.

 

         Валюталық лицензиялар алу үшін  Ұлттық банктерге төмендегідей  квалификациялық және техникалық  талаптар қояды:

1. Клиенттерге ағымдағы валюталық шоттарды ашу және жүргізу теңгеде жүргізілетін шоттардан айырмашылығы шамалы. Олардың бір ерекшелігі өз клиенттерінің операцияларына валюталық бақылау жасайтын агентінің қызметін орындау міндеттемесі болып табылады.
2. Саудалы емес операцияларды шетел валютасында жүргізуге Ұлттық банк талаптар қояды:

• ҚР территориясында заңды және нормативті актілердің реттелу тәртібін білу қажет.

• Инстукцияларды білу.
• Нақты шетел валютасымен операцияларды орындайтын жұмысшылардың болуы.
• Шетел валютасындағы корреспонденттік топтың болуы тиіс.
• Оргтехника мен жаңа технологиямен жабдықталған болуы тиіс.
• Лицензия алу үшін қажетті шарттардың бірі шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату.
• Тауарлар мен қызметтерді экспорттау мен байланысты халықаралық есеп – айырысулар бойынша операцияларды жүргізу үшін лицензия алу керек.
• Ішкі валюталық нарықта шетел валютасын сату және сатып алу операцияларын жүргізуге лицензия алу қажет, оған мынадай талаптар қойылады:

 

                      а ) валюталық заңдарды білу  керек.

                      б ) валюталық нарықтардың конъюктурасын  білу керек.

                      в ) пайда болған қауіптерді  бағалай алуы керек және т.  б.

-   Ең аса бір күрделі шетел  валютасымен орындалатын операциялардың  бірі – шетел валютасындағы  несиелеу операциялары. Бұл жағдайда  банктердің валюталық қаржыларды  орналастыру жұмысы ішкі немесе  халықаралық нарықта жүзеге асырылады.

     - Арнайы лицензияны  қажет ететін тағы бір халықаралық  банк операциясы халықаралық  капитал нарықтарындағы депозиттік  және конверсиондық операциялар.

 

       Ұлттық банктің  беретін лицензиялар түрі төмендегідей:

1. Реттік – шетел валютасында қандай да бір операцияны жүргіуге құқық береді.
2. Ішкі лицензия – біздің банк мекемелеріне шектеу қоймай-ақ шетел валютасындағы операцияларды орындауға құқық береді.
3. Кеңейтілген лицензия – банкке шектеулі шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнатуға мүмкіндік береді.
4. Басты лицензия – банкке шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнатып, шетел валютасында барлық операцияларды атқаруға мүмкіндік береді.

 

       

Валюталық операцияларды жүргізуге  құқығы бар б/р өкілетті деп аталады. Валюталық нарықты барлық ролін анықтайтын негізгі факторлар банктің үлкендігі, репутациясы, филмал мен бөлімдердің шетелдік бөлімшесінің даму деңгейі, жүргізілетін халықаралық төмендердің көлемі болып табылады.Сонымен қатар мерзімді кіргізілетін валюталық шектеулердің, банк және оның валюталық саясаты орналасқан орынның телефонды және телексті байланысының жағдайы үлкен роль атұқарады. Ұлттық Банктің мәнді  қатысуынсыз валюталық нарықта сұраныс пен ұсыныстың негізінде ұлттық валюта бағамының тұрақтануын көздейтін теңгенің айырбас курсының бос режиміне өтуі 2000жылдың сәуірінде Ұлттық Банкпен жүзеге асырылған. Бұл жағдайда валюталық реттеудің мәні көтерімді.Оның негізгі міндеттемелері :

• ҚР территориясында валюталық операция субъектінің құқығы мен міндеттемелерін , валюталық бұзұдың жауапкершілігін анықтайтын нормативті құқықтық актілерін дамыту;
• Валюталық заңды сақтауды бақылау(валюталық бақылау)
• Валюталық нарықтық жағдайын, істелген валюталық операциялардың көлемі мен структурасы

Валюталық реттеу есебін шешу үшін ҚР ҰБ келесі әдістерді пайдаланады:

• Валюталық операциялардың субъектілері мен объектілердің, валюталық операциялардың субъектілердің құқықтарының және міндеттерінің , валюталық құндылығымен пайдалану ережелерінің орнатылуының анықтауын көздейтін валюталық операцияларды жүргізу тәртібін орнату;
• Субъектілердің, объектілердің, көлемнің және тағы басқаға байланысты анықталған валюталық операцияларды жүргізуге шектер орнату;
• Шетел валютасын пайдаланумен байланысты лицензиялау ісі;
• Валюталық операцияларды тіркеу;
• Валюталық операциялар түрлі есеп анализі және жинағы;
• Валюталық заңның сақталуын бақылау, сонымен қатар экспортты-импортты мемлекеттің паспортизация процедураларын орнату жолымен және тексеру жүргізу(инспекция),
• Валюталық реттеу сұрақтары бойынша халықаралық  келісім (көбінесе, 1992жылдың ортасынан Қазақстан халықаралық валюталық фондының(ҚВФ) ұлғасы болады, ал 1996 жылдың 16 шілдесінде ҚВФ

     –ң статьялар келісімінің VIIIстатьясына  қосылды).

 

Валюталық реттеу жүйесінің негізі валюталық бақылау болып табылады. Валюталық бақылау мақсаты-ҚР резиденттері мен резиденттер емес тұлғылар арқасында валюталық операцияларды жүзеге асыру мен заңды сақтауды қамтамасыз ету. Валюталық бақылаудың негізгі бағыттары :

• Жүргізілетін валюталық операциялардың заңға сәйкестілігін анықтау және оларды жүзеге асыру үшін қажетті лицензиялар мен күәліктер;
• Шетел валютадағы төлемдерді және олардың келісім –шарт міндеттеріне сәйкес келетіндігін тексеру;
• Валюталық операция бойынша есеп беру мен есептің толықтығын тексеру.

15.2 Валюталық шоттарды ашу тәртібі;  Шетел кәсіпкерлермен төлемді  жүргізу үшін валюталық шот  ашу қажет.Егер заңдытұлғада берілген  банкте теңгелік счеты болмаса,  ол үшін келесі құжаттар ұсынылады: 

• Нотариуспен бекіттілген өкілетті құжаттардың көшірмелері;
• Валюталық счеттыашу үшін заңды тұлғылардың өтініші;
• өкілетті тұлғылардың қолдарының және мөрлердің үлгілері;
• салық төлеуші ретінде тіркелуі туралы анықтама;
• ҚР өкілетті органдарында тіркелу туралы күәлік.

Банк төлем жүргізілетін келісім  шарттарының , келісімдердің көшірмелері  бар заңды іс ашылады.

Кәсіпкерлік өнеркәсіппен айналысатын  жеке тұлғалар банкте шот ашу үшін мына құжаттарды ұсынуы тиіс:

• Шот ашу туралы өтініш
• Жеке күәлік көшірмесі
• Салық есебінде клиенттің тіркеуде тұрғанын күәләндыратынсалық қызметі органынан берілген құжат
• Мемлекеттік тіркеуден өткен фактті куалғыдыратын өкілетті органнан берілген құжат немесе бұған теңестірілген құжат көшірмелері(лицензия,патент)

Шотқа түскен валюталық қаржылар заңды  болу қажет: экспортты,валюталық табыс; жарғ. Капиталға жарналар, сыйлықтар;қаржылық көмек ; несие зайымдар, өкілеттің банк арқылы ішкі валюталық нарықта теңгеде сатып алынған валюта.Заңды тұлғалар несиені ----  резидент емес тұлғылармен төлем жүргізуге және алынған банк несие бойынша міндеттмелерді, жүргізу үшін ғана беріледі.Клиенттің   валютаны сатып алуы (және кросс операциларяға) валюталық қаржыларды сатып алу туралы өтініш арқылы жүзеге асырады, ал сату – валюталық қаражаттарды сату, туралы өтініш –тапсырыс негізінде жүргізіледі.

Валюталық шоттан-импортты тауар бойынша контрактінің төлемін  жүзеге асырған кезінде клиент банкке сәйкесстендірілген келісімдіұсыну міндетті.

Ұсынылған құжат негізінде валюталық  шоты ашқан кезде 9 санды номер  беріледі: 000.000.000., мұнда 1-валюта коды 2- шоттың баланстық номері; 3-клиенттің жеке номері;

Жоғары айтылғандай , шетел валютамен  оларды жүргізу үшін банк лицензия алу керек.Лицензиялау заңға сәйкес ҚР ҰБ-мен жүргізіледі, Бүгінгі таңға  нақты шетел валютада көтерме  сауда мен, көрсетілетін қызметпен  мемлекет заңында тіркелген шетел б/рі мен қаржы институттардың о/с құқықтары , және ҚР валютада шоттары бар, сонымен қатар резидент емес тұлғылардың пайдасына резиденттік валюталық құндылықтың өтуін көздейтін коп/ң қозғалысымен байланысты операциялары бар шетел банкілерінде және қаржылық институттарда резиденттердің шоттарды ашуымен іс жұмыстар лицензияланады.

4Кейбір шетел валютадағы операциялар  ҰБ  тіркеуге жатады, мыс,резидентемес  тұлғадан резидент пайдасына  100.000 АҚШ долларынан асатын қаржының  өтуін көздейтін капиталдық қозғалысымен  байланысты.ҰБ –мен келесі валюталық  операцияларды жүргізуге тіркеу  тәртібі орнатылды: 

• 180 күннен артық мерзімге берілетін несиелер
• 180 күннен артық мерзімге резидент емес тұлғылардың резиденттің экспортты мәліметтерді несиелеумен байланысты төлемдерді жүзеге асыру
• 180 күннен артық мерзімге импортты мәлімет бойынша резидент емес тұлғылардың резидентті несиелеумен байланысты төлемдерді жүзеге асыру
• ҚР –да резидент еместердің инвесторы;
• Жылжымайтын мүлікке меншікті және басқа да құқықтардың төлеміне аударымдар
• Экспортты мәлім кезеңдегі мерзімді 180 күннен асатын уақытта резиденттің резидент емес тұлғыларды несиелеумен байланысты төлемдерді жүзеге асыру.

ҚР Қаржы  Министрлігімен  және статистиканың мемлекет өкілетті  органдармен келісім бойынша  ҚР ҰБ –мен валюталық операциялар  бойынша есептің және есеп берудің  формалары мен тәртібін орнатады және оны Қазақстандағы барлық заңды  және жеке тұлғалар орындау қажет

 Валюталық операцияларды жүргізу  кезінде болар тәуекелге ұшырау  мүмкін , 1-ден ,басқа валютада  төленбегн, жабылмаған мәлімдердің  болу мүмкіндігімен байланысты- ұзақ және қысқа позициялардың.

Валюталық позиция  – бұл банктің валютадағы міндеттерінің және сәйкестілігі. Егер белгілі бір валютада бұлар тең болса, валюталық позиция жабық деп, ал сәйкес болмаған жағдайда – ашық деп саналады.

Жабық валюталық  позиция кезінде банк шетелдік валютаны сатып алуға келісім –шартқа  отырады және пайда көре отырып, тез арада оны басқа мәлімдермен  жабады.ҰБ жабық валюталық позицияға  шек орнатпайды.

 Ашық  валюталық позиция банктің шығын  тәуекелімен байланысты, өйткені  валюта бағалы оған тиімсіз  бағытқа өзгеруі мүмкін.Сондықтан  ҰБ оған шек бекітеді және  бөлек арнайы есеп беруді орнатады.

Ашық Ашық валюталық позиция қысқа болуы  мүмкін, егер сатылған валюта бойынша  міндеттемелер оған деген талаптан артық болса,ол ұзақ болады,егер сатып алынған валюта бойынша талап міндеттемеден артық болса.

Тұрақты валюта бойынша ашық валюталық позицияның (ұзақ және қысқа)шегі банктің меншікті капиталынан 30% құрау керек, жұмсақ валюта бойынша ұзақ валюталық позиция -5%,ал валюталық нетто –позиция меншікті кооперативтің 50% құрлуы қажет. 

Банктің валюталық  операциясының классификациясы  жалпы банктің критериялары бойынша (пассивті,активті операциялар ,т.б.), сол сияқты валюталықоперациялсрға қатысты басқа  да сипаты бойынша  жүзеге асырылады.Валюталық операциялар  былай бөлінеді :

• ҚР территорияда атқарылатын
• Валюталық құндардың Қазақстанның шекарасын өтуімен байланысты
• Республикадан тыс банктің атқаратын операциялары.

 

 

2.3

Валюталық операциялардың түрлері  мен оның есебі.Екінші дүние жүзілік  соғыстан кейін валюталық операциялардың көптеген түрлері кең дамыған.50-шы жылдың соңынан өндік дамыған  мемлекеттерде тез жеткізілетін валюталық мәлімелер және жылдам мәлімелер банкы,сонымен қатар  соңғысы валюталық қадағалаудың объектісі болып табылады.70-шы жылдан биржа қатарында фьючерлі және опционды валюталық мәлімелер дамиды- спекулятивті мәлімнің жаңа түрі және валюталық  тәуекелден хеджиралдау . Нақты валюталық операцияларды көптеген тез жеткізілуімен (спот) валюталық операциялар көп тараған және барлық төленген мәлімнің  90% көлемін құрайды.