Валюталық тәуекелдерді басқару

Төленбеген келісімшартты  нақтылау туралы өтініштерге қанағаттанарлық  жауап алмау;

СВОП операциясы үшін форвардтық келісімшарт мерзімі  келген кезде, спот мөлшерлемесін қолдануға өтініш жасау; мерзімді ұзарту барысында банк үшін қалыпты тәжірибе болып СПОТ бойынша ағымдағы нарықтық мөлшерлемеге жүгіну табылады, оның мерзімі өтіп кеткен соң форвард бойынша мөлшерлеме спот мөлшерлемесі негізінде құрылады.

3. Валюталық тәуекелдерді сақтандырудың әлемдік тәжірибесін талдау және оларды төмендету шаралары

 

Сыртқы экономикалық қызмет сақтандыруында ерекше рольді валюталық тәуекелдердің сақтандыруы  болып табылады. Тәуекелдің осы түрімен  сыртқы нарыққа шығу мүмкіншілігін алған кәсіпорындар және кәсіпкерлер кездеседі.

Өздік валюталық тәуекел - бұл шартқа қол қою және сол  шарт бойынша төлем жүргізу кезіндегі  валюталық курстың өзгеруімен байланысты болатын тәуекелдер. Ол өз экономикалық мәні бойынша  шығын тәуекелі және жіберілген пайда тәуекелі етіп екіге бөлінеді.

Жіберілген пайда тәуекелі – валюталық тәуекелдерді сақтандыру немесе сақтандырмау шешімін таңдаған кездегі жағымсыз нәтижелерді алу мүмкіншілігі, яғни валюталық тәуекелді басқару қабілеті.

Валюталық тәуекелдерді сақтандыру қажет, ең алдымен, келесі мүмкін болатын шығындарды жабу үшін:

• қандай да бір себептермен шетелдік импортшы бас тартқан экспорттық өнім өндірісімен байланысты шығындар;
• қаржылық жағдайдың нашарлануынан, шетел серіктестердің банкроттығынан немесе тиісті елдегі саяси оқиғалардың салдарынан жеткізілген өнім мен көрсетілген қызмет үшін төленбеген төлемдер;
• шартқа қол қою және оның орындалуы кезіндегі валюталық төлем курсының өзгеруімен байланысты болатын шығындар.

         Сақтандыру - тәуекелдерді басқару құралы ретінде. Сақтандырудың көмегімен тәуекелдердің экономикалық және саяси екі негізгі санатын жабуға болады. 
         Сақтандыру ерікті негізде екі үлгіде (формада) жүзеге асырылады:

• қарыз алушының жауапкершілігін сақтандыру (қарыз алушы сақтындырушы болып қатысады, несиелерді пайдаланғаны үшін пайыздарды енгізе отырып, несиені уақытылы және толық өтеудегі несие берген банктің алдындағы оның жауапкершілігі сақтандыру объектісі болып саналады);
• несиені қайтармау тәуекелін сақтандыру (сақтандырушы – банк, ал сақтандыру объектісі – несиені пайдаланғаны үшін несие мен пайыздарды уақытылы және толық қайтарудағы банк алдындағы бүкіл немесе жекелеген қарыз алушылардың жауапкерішілігі).

 
Келесілер сақтандырудың негізгі  кезеңдері болып саналады:

• сақтанушы қабылдайтын жауапкершілік мөлшері;
• сақтандыру оқиғасын анықтау;
• шығындарды өтеу тәртібі;
• сақтандыру тарифі мен сыйлықтардың мөлшері. 
         Валюталық тәуекелдерді сақтандыру ерекшелігі назар аударуды талап етеді. Сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асырушы кәсіпорындар мен ұйымдар үшін валюталық тәуекел мәселелері мен оларды сақтандыру әдістері өзекті бола түседі.  
           Валюталық тәуекелдерді сақтандыру әдістері – бұл күтіліп отырған валюта бағамының өзгеруімен немесе алыпсатарлық арқылы пайда алумен байланысты туындаған тәуекелден толық немесе жартылай жалтарып кетуге мүмкіндік беретін операциялар.

        Хеджирлеу – болашақта айырбас валюта бағамдарының өзгеру ықтималдылығын ескеретін және осы өзгерістердің қолайсыз зардаптарын болдырмау мақсатын көздейтін шұғыл контрактылар мен мәмілелер жасау жүйесі. 
       Нақты хеджирлеу (мәміле жасау мен тауарды жеткізу арасындағы уақытта бағаның өзгеруінен болатын жағымсыз өзгерістерден сақтандыру мақсатындағы қорғаныс операциялары) әдістеріне мыналарды жатқызуға болады:

• құрылымдық теңдестіру (активтер мен пассивтер, кредиторлық және дебиторлық борыштар);
• төлем мерзімдерінің өзгеруі;
• своп үлгісіндегі (типіндегі) операциялар;
• опциондық мәмілелер;
• қаржылық фьючерстер;
• шетелдік валютамен несие беру және шетелдік валютамен инвестициялар салу;
• валюталық берешектерді қайта құрылымдау;
• қосанжарлы (параллельді) ссудалар;
• лизинг;
• шетел валютасындағы талаптарды дисконттау;
• «валюта себетін» пайдалану;
• банк филиалдарының төлемдерді «өсіп отырған» валюталармен жүзеге асыруы;
• өзін-өзі сақтандыру.

       Валюталық тәуекелдерді сақтандыру валюталық тәуекелдерді басқарудың негізгі әдістерінің біріне жатады.

Халықаралық банктік  тәжірибеде валюталық тәуекелдерді сактандырудың төмендегідей үш тәсілі қолданылады (7 кесте):

 

7-ші Кесте

№	Валюталық тәуекелдерді сақтандырудың негізгі тәсілдері:
1	Контрагенттерінің бірінің  біржақты іс-әрекеті
2	Банктік және үкіметтік кепілхаттар
3	Мәмілеге қатысушылардың өзара келісімдері
Ескерту: Автор зерттелген әдебиет көздерінің негізінде әзірлеген

 

Валюталық тәуекел сақтандыруда қорғаныс келісімдері, яғни валюталық бағамдардағы өзгерістерге сәйкес валюталық мәміле келісімшарты немесе контрактінің орындалуы барысын қайта қарау мүмкіндіктері өзара келісіледі. Нақтырақ айтсақ, валютаның бағамындағы өзгерістерден экспортерді немесе несие берушіні сақтандыру үшін бағамдағы өзгеріске байланысты төлем сомасын қайта қарау туралы келісімін несиелік немесе коммерциялық контрактінің шартында көзделеді.

Хеджирлеу валюталық тәуекелді сақтандырудың кұрамдас бөлігі ретінде белгілі бір операцияларды жүргізу және мерзімді контрактілерді жасауды білдіреді.

Хеджирлеу тәсілдеріне құрылымдық (активтер мен пассивтерді, алашақ және берешек қарыздарды) теңестіру, төлем мерзімін өзгерту, қаржылық кұралдар жатады.

Валюталық және проценттік тәуекелдерді хеджирлеу бойынша қызметтер. Банк клиенттері банк қаржыландыратын инвестициялық жобалар мен экспорттық операциялар шеңберінде валюталық және проценттік тәуекелдерді хеджирлеу бойынша қызметтер ала алады. Хеджирлеу бойынша операциялар ағымдағы және келешектегі валюталық тәуекелдерді тиімді жоспарлауға, проценттік шығыстарды азайтуға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Сонымен, валюталық тәуекел дегеніміз – бұл қандай да бір шетелдік валютаға ұлттық валютаның қатынасы кезіндегі курсының өзгеруі нәтижесінде зиян шеккен банктерде өз қорларының бір бөлігінің жоғалуына, табыстардың толық алынбауына немесе қосымша шығындардың шығып кетуіне алып келеді, сол себептен бұл мәселелердің алдын-алу банктер үшін өте маңызды болып табылады., әсіресе әр түрлі валюталық нарықтарда сол бір валютаның курстары сәйкес келмеуіне байланысты сол айырымдардан пайда табатын (спекулятивтік табыс) немесе валюта курсының әр түрлі уақыт кезеңдерінде айырымынан түсетін пайда, мысалы, арбитраждық операциялар жүргізетін банктерде, яғни сондай қаржылық-несиелік институттарда өте жоғары. Валюталық тәуекел, қарызды қайтару кезеңі және несиелік контракт сомасы неғұрлым көп болса, соғұрлым жоғары болады.

Банктердің валюталық  тәуекелі ашық валюталық позиция  кезінде болады.

Бүгінгі күнде валюталық  тәуекел - бұл бәрі әрдайым қадағалап  отыруға тырысатын және де валюталық  курс маңызды қаржылық индикатор болып табылатын негізгі қаржылық тәуекелдердің бірі.

Валюталық тәуекелдер халықаралық  экономикалық қатынастардың қатысушылары душар болған коммерциялық тәуекелдердің  бөлігі болып табылады.

Валюталық тәуекелдер –  шетел валюталарын әртүрлі курстар бойынша сату және сатып алу кезіндегі жоғалтулар тәуекелдігі.

Валюталық тәуекелдер немесе курстық жоғалтулар тәуекелдігі банктық операциялар нарығының интернационализациялауына, транснационалды (біріккен) ұжымдардың және банктік мекемелердің құрылыуымен және олардың істерінің диверсификациялануымен байланысты, сонымен қатар валюталық курстың ауытқуы нәтижесінде ақшалай жоғалтулардың мүмкіндігін көрсетеді. Валюта курсының бір біріне қатысты өзгеруі көптеген факторлардың әсерінен болады, мысалы валютаның ішкі құнының өзгеруінен, бір елмен екінші елдің арасында ақша ағымының ауысуынан, алыпсатудан және т. б.

Сыртқы экономикалық қызмет сақтандыруында ерекше рольді валюталық тәуекелдердің сақтандыруы  болып табылады. Тәуекелдің осы түрімен  сыртқы нарыққа шығу мүмкіншілігін алған кәсіпорындар және кәсіпкерлер кездеседі.

Валюталық тәуекелдерді сақтандыру қажет, ең алдымен, келесі мүмкін болатын шығындарды жабу үшін:

• қандай да бір себептермен шетелдік импортшы бас тартқан экспорттық өнім өндірісімен байланысты шығындар;
• қаржылық жағдайдың нашарлануынан, шетел серіктестердің банкроттығынан немесе тиісті елдегі саяси оқиғлардың салдарынан жеткізілген өнім мен көрсетілген қызмет үшін төленбеген төлемдер;
• шартқа қол қою және оның орындалуы кезіндегі валюталық төлем курсының өзгеруімен байланысты болатын шығындар.

Валюталық тәуекелдерді сақтандыру валюталық тәуекелдерді басқарудың негізгі әдістерінің  біріне жатады.

Халықаралық банктік  тәжірибеде валюталық тәуекелдерді сактандырудың төмендегідей үш тәсілі қолданылады:

1. Контрагенттерінің бірінің біржақты іс-әрекеті;
2. Банктік және үкіметтік кепілхаттар;
3. Мәмілеге қатысушылардың өзара келісімдері.

Хеджирлеу валюталық тәуекелді сақтандырудың кұрамдас бөлгі ретінде белгілі бір операцияларды жүргізу және мерзімді контрактілерді жасауды білдіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1.  Мақыш С.Б. «Банк ісі», Алматы «Жеті жарғы» 2009 жыл;
2. Коробова Г.Г. «Банковское дело», Москва «Экономистъ» 2008;
3. Банковкое дело: Учебник / Под ред. О.И. Лаврушина. М.: Финансы и статистика, 2004;
4. Банковские операции: Учеб. пособие / Под ред. О.И. Лаврушина. Ч. 1. М.: ИНФРА-М, 2003;
5. Струченкова Т.В. «Валютные риски. Анализ и управление»,          КноРус 2010;
6. Котелкин С.В и др. Основы международных валютно-финансовых и кредитных отношений: Учебник / С.В. Котелкин, А.В. Круглов, Ю.В. Мишальченко, Т.Г. Тумаров .- М.: Инфра-М,2004
7. Исахметова А.Н. «Банк ісі», Шымкент 2006 жыл;
8. Гвозденко А.А. Страхование рисков – М.: Финансы и статистика, 2000;
9. Глущенко В.В. Управление рисками. Страхование. – М.: Крылья, 2003;
10. Гольдштейн Г.Я. Экономический инструментарий принятия управленческих решений. – М.: ИНФРА-М, 2005;
11. Демидова Н.Н. Основы страхования: Учебное пособие. – Могилев: Изд. Могилевского государственного университета им. А.А. Кулешова, 2001;
12. Зайцева М.А. Страховое дело: Учебное пособие. – Мн.: БГЭУ, 2001;
13. Коваленко Н.Н. Правовое регулирование страхования в РБ: Учеб. пособие. – Мн.: РИВШ, 1999;
14. Мурина Н.Н., Роговская А.А. Страховое дело. – Мн.: ИВЦ Минфина, 2005;
15. Скамай Л.Г. Страхование. – М.: ИНФРА-М, 2008;
16. Страхование: теория, практика и зарубежный опыт./ Под ред Агееав П.П. – М.: 2005;
17. Страхование и страховая деятельность. Материалы конференции // Финансовая газета. – 2007;. - № 15;
18. Фарр Дж. Регулирование страхования и защита потребителя. // Страховое ревю. – 2005;. - №7;
19. Шахов В.В. Страхование. – М.: ЮНИТИ, 2006г;