Кәсіпорынның қаржылық жағдайды талдаудың теориялық негізі

• кәсіпорынның салалық ерекшелігі;
• шығарылатын өнім (жұмыс, қызмет);
• жарғылық капитал көлемі;
• шығын көлемі, оның табыспен салыстырғандағы динамикасы;
• мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы, олардың құрамы мен құрылымы;
• кәсіпорынды басқару тиімділігі, т.б.

Сыртқы  факторлар:

• мемлекеттегі саяси – экономикалық жағдай;
• төлем қабілетті сұраныс пен тұтынушылар табысы;
• салық және несие саясаты;
• құқықтық – нормативтік база;
• сыртқы – экономикалық байланыстар, т.б.

       Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның  шаруашылық қызметін талдаудың  ең соңғы кезеңі. Ол ішкі және  сыртқы қаржылық талдау болып  бөлінеді. Олар бір-бірінен мақсаты  мен мазмұны бойынша ерекшеленеді.

       Ішкі қаржылық талдау – бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайын тұрақтандыру, оның табыстылығын арттыру мақсатымен капиталдың қалыптасу механизмін, орналасуы мен пайдаланылуын талдау, яғни ол басқарушылық талдаудың бір сатысы. Ал сыртқы қаржылық талдау – инвестициялау тәуекелін анықтау мақсатымен субъектінің қаржылық жағдайын инвестордың, серіктестер мен бәсекелестердің талдауы.

       Кәсіпорынның қаржылық жағдайына  жүргізілген талдау – кәсіпорын  басшылығы осы уақыт аралығында  қаржы ресурстарын қаншалықты  ұтымды басқарған деген сұраққа жауап беруі тиіс. Осыған орай кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың негізгі міндеттері келесілер:

• кәсіпорынның қаржылық жағдайына уақытында әрі объективті баға беру, оның әлсіз жақтарын анықтау және оның пайда болу себептерін оқу;
• кәсіпорынның қаржылық жағдайын, оның төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын жоғарылату резервтерін іздестіру;
• қаржы ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалану мен кәсіпорынның қаржылық жағдайын нығайтуға бағытталған шаралар жүйесін дайындау;
• қаржы ресурстарын түрліше пайдалану нұсқаларындағы қаржылық нәтиже мен қаржылық жағдайдың үлгілерін жобалау.

        Міндеттерге қол жеткізу үшін кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау келесідей кезектілікте жүргізілуі тиіс:

1. Кәсіпорынның мүліктік жағдайы мен капитал құрылымын талдау.
2. Капиталды пайдалану тиімділігі мен интенсивтілігін талдау.
3. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттігін талдау.
4. Кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен банкроттылығының ықтималдылығын талдау.
5. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сауықтыру бағыттарын жобалау.

         Кәсіпорынның қаржылық қызметінің  стратегиялық міндеті –меншікті  капиталды көбейту мен кәсіпорынның  нарықтағы тұрақты жағдайын қамтамасыз  ету.

      Қаржылық  талдау қаржылық менеджмент пен аудиттің негізгі элементі болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын тұрақтандыру үшін, капитал түсімдерін жоғарлату үшін қаржылық есеп беру негізі болып табылады. Несие алушы және инвесторлар қаржылық есеп беруді өздерінің қарыз алуы және салымдар бойынша өз тәуекелдерін минимумға жеткізуге талдау жүргізеді. Қаржылық талдау тәсілдемесі бір-біріне байланысты 3 блокты қосады.

1. Ол кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижеллігін талдау.
2. Кәсіпорынның қаржылық  жағдайын талдау.
3. Кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметтің тиімділігін талдау.

       Қаржылық талдаудың негізгі мақсаты болып көп мөлшердегі емес ақпаратты параметрлерді алу.Талдаудың мақсаты аналитикалық есептің бір-біріне байланыстылығын анықтауда талданады. Аналитикалық есеп бұл кәсіпорынның ұйымдастырушылық есебі мен ақпараттық техникалық және әдістемелік мүмкіншілігін талдауын жүргізу үшін анализдеуді нақтылау болып табылады.Кәсіпорынның қажеттілігіне байәланысты сұрақтарын шешу үшін олар өндіріс, қамту қаржылық, инвестициялау және жаңадан енгізулер бойынша ақпараттың болуын бағалау және талдау үшін нәтижесі болып табылады. Қаржылық талдау ол кәсіпорынның басқару структурасының жоғары звеносы болып табылады. Қаржылық анализ ол кәсіпорынның басқару жүйесінде экономикалық процестерінде өзіне икемдеу тәсілі ретінде маңызды болып табылады.

1. Талдау объектісінің қаржылық жағдайының жалпы бағасы.
2. Қол жеткен қалыптастыратын жағдайын, жеткен мүмкіншіліктерін және факторларын анықтау.
3. Қаржы облысында басқару шешімдерін қабылдауда дайындау және жалпылау.
4. Баланстық шаруашылық қызметтің тиімділігін жоғарлату және қаржылық жағдайдың жақсарту резервтерің мобилизациясы және анықталуы.

       Қаржылық талдаудың нәтижесі ол кәсіпорынның және басқада экономикалық ақпаратпен қызығушыларының администраторлық ақпараттың өсуіне әсерін тигізеді.

       Қаржылық талдау процесінде келесі қайнар көздерінен ақпарат алынады.

1. Өндірістің техникалық дайындығы туралы ақпарат.
2. Нормативті ақпарат.
3. Жоспарлы ақпарат.
4. Экономикалық, яғни шаруашылық учет.
5. Есеп беру.
6. Жылдық қаржылық бухгалтерлік есеп беру, яғни жарияланатын.
7. Кварталдық (коммерциялық құпиясы бар жарияланатын )
8. Таңдалатын статистикалық және қаржылық есеп беру.
9. Міндетті статистикалық есептеу.
10. Басқа ақпарат

А) пресса

Б) басқарушы  ұйымның сұрауы.

В) экспериметтік  ақпарат.

      Кәсіпорын бір – бірімен байланысатын параметрлерден тұрады. Партнерлерды негізгі және негізгі емес.

      Негізгі партнерлық топ - ол кәсіпорынның шаруашылық қызметіне өзінің салымдарын салған және өздерінің қатысуымен қызығушылығына байланысты кәсіпкерлік қызметтің талдауы кезінде өзінің компенсациясына талап етілуіне қатысушылар, яғни негізгі партнерлік топтар, олар кәсіпорнның қаржы жағынан да олардың пайда түсіру, табыстық жағынан да өз мүмкіндігінше көмек беруіне ынталы болып келеді.

      Негізгі емес партнерлік топтар:

1. жеке топтар
2. Қарыз берушілер
3. Әкімшілік басшылары
4. Еңбек персонал етуші
5. Еңбек затын және қаржысын қарыз етушілер
6. Сатып алушылар (клиенттер)
7. Статистикалық органы түріндегі қоғамдар

         Партнерлік топтың салық жарналары.

1. Жеке капитал
2. Қарыздық капитал
3. Істі білу және басқаларды жүргізу
4. Өзінің бөлінген еңбегі бойынша жұмысты атқару.
5. Еңбек затын және құралдарын қамту.
6. Өнімді алуы.
7. Қызмет көрсетуі

         Талап етушілерден компенсация түрі:

       Дивиденд,пайыз, окладтан жоғары пайда мөлшері мен еңбекақы төлеу, персоналға еңбекақы, премиялар, әлеуметтік жағынан көмек, келісім бағасы, сатып алушылар арасындағы келісім бағасы, мерзімді толығыменалуды төлеу.

       Қаржылық талдау кезінде жүргізілетін мақсат:

1. Қаржылық нәтиже мен қаржылық тұрақтылық.
2. Өтімділік, кәсіпорынның өз қарызы бойынша толығымен қарызды өтеуі.
3. Толық ақпараттың болуы.
4. Кәсіпорынның қаржылық нәтижесі.
5. Қаржылық жағдайы.

           Қаржылық талдау - шаруашылық қызметтің толық және жалпы талдауының бөлігі яғни, екеуі бір- біріне байланысты бөлімнен тұрады.

1. Қаржылық талдау.
2. Өндіріс басқарушылық талдау.

 
 
 
 
 
 
 

     1.3 Қаржылық талдаудың ақпараттық базасы

     Қаржылық  талдаудың нәтижелігі негізінен  оның ақпараттық базасының жағдайы  мен ұйымдастырылуынан тәуелді. Қаржылық талдаудың негізгі ақпарат  көзі – кәсіпорынның қаржылық есебі. Кәсіпорынның қаржылық есебі келесі есеп беру формаларын қамтиды:

1. Бухгалтерлік баланс.
2. Пайда мен зиян туралы есеп.
3. Ақша қаражаттарының қозғалысының есебі.
4. Капиталдағы өзгерістер туралы есеп.

         Бұл есеп формаларымен бірге қаржылық есепке түсіндірме хат тіркеледі. Сонымен бірге, ішкі қаржылық талдау өндірістің техникалық, технологиялық ақпараттарын; бастапқы және аналитикалық бухгалтерлік есеп мәліметтерін пайдалана алады.

      Қаржылық  есеп берудің мақсаты – ақпаратты  пайдаланушыларды заңды тұлғаның қаржылық жағдайы, оның қызмет нәтижесі мен есепті кезең аралығында қаржылық жағдайында болған өзгерістер туралы пайдалы, мәнді, әрі шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету.

      Қаржылық  есеп ақпаратты пайдаланушыларды инвестициялық  және несие беру шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратпен қамтамасыз еткенімен, экономикалық шешімдер қабылдау үшін қажетті барлық ақпаратпен қамтамасыз ете алмайды. Себебі коммерциялық құпиялылықты сақтау туралы заң сыртқы пайдаланушылар алуы тиіс қаржылық ақпарат көлемін шектейді. Осыған орай ақпаратты пайдаланушылар қаржылық есепті негізгі ақпарат көзі ретінде қабылдауы тиіс.

     1. Бухгалтерлік баланс кәсіпорынның қаржылық жағдайын жыл басы мен жыл соңыны бейнелейді. Ол субъектінің мүліктік жағдайын көрсетеді, оның мәліметтерін ішкі және сыртқы ақпаратты пайдаланушылар қолданады.

      Баланс  мәліметтері негізінде сыртқы пайдаланушылар осы кәсіпорынмен серіктес болу не болмауды негіздейді, өз салымдарының тәуекелін анықтайды, субъектінің құнды қағаздарын сатып алу не алмау туралы шешімдер қабылдайды. Осы себепті кейде қаржылық талдауды балансты талдау деп те атайды.

      Вертикальды жасалынған баланс 5 бөлімнен тұрады:

1. Қысқа мерзімді активтер.
2. Ұзақ мерзімді активтер.
3. Қысқа мерзімді міндеттемелер.
4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер.
5. Капитал мен резервтер.

Бухгалтерлік  баланс қаржылық есептің 3 элементін: активтер, меншікті капитал мен міндеттемелерді қамтиды. Қалған екі элемент табыстар мен шығындар – қаржылық есептің №2 формасында бейнеленеді.

2. Пайда мен зиян туралы есепте кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі жинақталып, жалпы пайда, жалғастырылатын қызметтен пайда, салық салғанға дейінгі пайда, қорытынды пайда,

   1 акцияға пайда түрінде бейнеленеді.

3. Қаржылық есептің №3 «Ақша қаражаттарының қозғалысының есебі» формасында белгілі кезең аралығындағы кәсіпорын қаражаттарының көздері мен осы қаражат қалай пайдаланылғаны көрсетіледі.Ол пайдаланушыларды есепті кезеңде кәсіпорынға операциялық, инвестициялық, қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының келіп түсуі мен шығысы туралы ақпаратпен қамтамасыз етіп, кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауға мүмкіндік береді.
4. Қаржылық есептің №4 «Капиалдағы өзгерістер туралы есепте» жыл ішінде капитал мен резервтер сомасында болған өзгерістердің себептері келесідей бағыттар бойынша ашып көрсетеді: есеп саясатындағы өзгерістердің әсері, активтерді қайта бағалаудың әсері, жыл ішінде шеккен пайда не зиян, акциялар эмиссиясы, қайта сатып алынған меншікті үлестік құралдар, т.б.