Несие ресурстары оларды қалыптастыру мен орналастыру тәртібі

           Банктің белгілі  – бір шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларға беру мүмкіндігі бар. Қазіргі жағдайда депозиттер банктік  ресурстардың бірден – бір көзі болып табылмайды. Несиелік мекемелер  ақшалай қаражаттарды банкаралық нарықтан қағазға алады, сонымен қатар көрсетілген мақсатқа облигациялық қарыздарды да белсенді пайдаланады.

           Банктік несиенің шамасына ақшалай – чектік эмиссиямен толтырылған  нақтылы ресурстардың көлемі ғана емес, оған өнеркәсіптік компаниялар, жеке тұлғалар және мемлекеттік мекемелер тарапынан қарыз қаражаттарына деген сұраныстар да әсер етеді. Осылайша экономикалық төмендеу кезінде қарыз капиталы нарығының коньюнктурасын айқындаушы негізгі фактор болып, банктердің ресурстары емес, несиеге деген әлсіз сұраныс болып табылады.

     1.3 Несие және несие қатынастарының ерекшелігі 

     Ақшадан кейін  несиені ойлап шығару –  адамзаттың данышпандық табысы. Себебі несиені пайдаланудың нәтижесінде  шаруашылық қажетін және жеке қажеттілікті өтеу уақыты қысқарады. Қарыз алушы кәсіпорынның несие алу арқылы өз өндірісін кеңейтуге, ал жеке тұлғаның өз ісін ұлғайтуға, не болмаса қажетті заттарды болашақта емес, қазір алуға мүмкіндік туады.

     Несие – нарықтық экономиканың тірегі ретінде  экономикалық дамудың ажырамас элементі. Оны барлық шаруашылық субъектілерімен қатар, мемлекет те, үкімет те, сондай – ақ жеке азаматтар да пайдаланады.Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың айырбас сферасыннан іздеу керек.

     Тауар  айырбастау – бұл тауардың бір қолдан екінші қолға өтуін білдіреді десе, шынымен де осындай айырбас кезінде несиеге байланысты қатынас туындайды.

     Құнның  қозғалысы – бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды. Несиелік қатынастардың  пайда болатын экономикалық негізіне капитал айналымын жатқызуға болады.

     Көбіне  несиені ақша ретінде түсінеді. Бір  жағынан қарағанда бұған да негіз  бар сияқты. Себебі, қазіргі шаруашылықта қарыз көбінесе ақшалай түрде  берілуде. Бірақ бұл жерде ақша мен несиенің әр түрлі ұғымды білдіріп, әр түрлі қатынастарды түсіндіретінін естен шығармайық. Сонымен қатар, несие мен қаржы категорияларын бір санайтындар да аз емес, несие – бұл ақшалай қаражаттың екі жақты қозғалысын, яғни қаражаттың уақытша берілуін және уақыт өткен соң қайтарылуын баяндаса, ал қаржы – сол қаражаттың бір жақты қозғалысын бейнелейді, яғни қаржы: дотация, субвенция, субсидия түрінде берілсе, олар қайтарымсыз сипатқа ие.

     Несие – бұл пайыз төлеу және қайтару  шартында уақытша пайдалануға, яғни қарызға берілетін ссудалық капитал  қозғалысы.Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете отырып, несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы несиелік қатынасты бейнелейді. Несиенің көмегімен заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып, уақытша және ақылы негізде пайдалануға берілетін ссудалық капиталға айналады.  Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылықтар бар:

     Несие – бұл банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын және сондай – ақ олардың жұмсалымдарының бір формасын білдіретін кең ұғымды сипаттайды. Ссуда – бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды ұйымдастырудың бір ғана формасын білдіреді.

     Экономикалық  категория ретінде, несие – кәсіпорындар, ұйымдар және бірлестіктер, сондай – ақ халық арасындағы несие қорын құру және оларды қайтарылу, пайыз төлеу шартында белгілі – бір мерзімге уақытша пайдалануға беру негізінде қалыптасатын өндірістік қатынастар жиынтығы. Зерттеу заты сияқты несие құрылымы бір – бірімен өзара байланысты элементтерден тұрады. Мұндай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастар субъектілері жатады. Несиелік мәміле бойынша несиелік қатынастар субъектісіне қарыз беруші және қарыз алушы жатады.

     Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір жағы. Қарыз беруші – бұл уақытша пайдалануға  қарыз беруші субъектілер болып  табылады. Қарыз берушілерге: банктер, банктік емес мекемелер, мемлекет, шаруашылық субъектілері және де халық жатады.

     Қарыз алушы – бұл несиені алушы және оны қайтаруға міндетті, несиелік қатынастың екінші жағы.

     Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар  несиенің құрылымының элементіне берілетін  объекті де жатады. Беру объектісі  – бұл құнның ерекше бөлігі, яғни қарызға берілген құнды білдіреді. 
 

     2 «АЛЬЯНС БАНК» АҚ-НЫҢ ҚАРЖЫ-ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ 

         2.1 «Альянс банк» АҚ – ның активті және пассивті операцияларының 2006 – 2007 жылдар аралығындағы құрылымын талдау 

         Кіріс алу және өтімділікті камтамасыз ету мақсатында банктің шоғырландырылған ресурстарын орналастыру оның активті операциясының мазмұнын анықтайды. Коммерциялық банктің активті операцияларының құрамына тәуекелді активтердің көлеміне, активті операциялардың немесе өтімділіктің түрлеріне байланысты топтастыруға болады. Банктің активтерін 4 категорияға бөлуге болады:

1. Кассадағы қолма-қол ақша;

2. Бағалы қағаздарға инвестиция; 

3. Ссудалар;

4. Ғимараттар мен құрылыстар.

     Активтердің тиімді құрылымын белгілеу және оны  сақтау кезінде әрбір банк бойынша мәселелер туындатады.  

     2006-2007 ж.ж. « Альянс Банк» АҚ активті операцияларының құрылымын талдау

                                                                                                               Кесте – 1

Кесте мәліметтері  көрсетіп отырғандай банктің баланс валютасы 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 240 181 млн.тг-ге өскен. Бұл  өсім негізінен  клиенттерге ұсынылған несиелердің  өсімімен  қамтамасыз етілген. Осы  аталмыш бап,  яғни клиенттерге  ұсынылған несиелер екі жылда да ең жоғарғы үлесті құраған (тиісінше 67,0 % және 71,0%). Кассадағы ақшалай қаражаттар мен ҚРҰБ шоттарындағы қалдықтар 2006 жылы 99 594млн.теңгені құрап, үлес салмағы 11% болса, ал 2007 жылы 69795 млн.теңгеге кеміп, үлес салмағы 6% құрап, ауытқуы 29799млн.теңгеге кеміген.  Қаржылық активтер 2006 жылы 133745 млн.теңгені құрап, үлес салмағы 15% болса, ал 2007 жылы 179620млн.теңгеге артып, үлес салмағы 15% болып, ауытқуы 34% -ды құраған. Кері РЕПО 2006 жылы 18099млн.теңгені құрап, үлес салмағы 2%  болса, 2007 жылы өзгеріссіз қалған. Инвестициялар, нақты сатуға арналған 2006 жылы 5176млн.теңгені құрап, үлес салмағы 1% болса, 2007 жылы 3057млн. геңгені құрап, үлес салмағы өзгеріссіз қалған.Ұсталуға дейінгі инвестициялр 2006 жылы 43млн.теңгені құрап, үлес салмағы өзгеріссіз болып және 2007 жылы да еш өзгеріс байқалмаған.  Банктегі қаражаттар 2006 жылы 20599млн.теңгені

құрап, үлес салмағы 2% болса, онда 2007 жылы 37079 млн.теңгені құрап, үлес салмағы 3% болды. Ауытқуы 80 %. Клиенттерге ұсынылған қарыздар 2006 жылы 619800млн.теңгені құрап, үлес салмағы 67% болса, ал 2007 жылы 819194млн.теңгеге артып, үлес салмағы 71% болды. Ауытқуы 32%.  Табыс салығы бойынша талаптар 2006-2007жылдары өзгеріссіз қалған. Сондай-ақ табыс салығы бойынша ағымдағы талаптар да 2006-2007жылдары ешқандай  өзгерістер көрсетпеген. Басқа да активтер 2006 жылы 10912млн.геңгені құрап, үлес салмағы 1% болса,ал 2007 жылы 21137 млн. теңгені құрап, үлес салмағы 2%-ға артқан. Ауытқуы 143%.  Активтердің жиыны 2006 жылы 920750 млн.теңгені құрап, үлес салмағы 100% болса, ал 2007 жылы 1160931 мың теңгені құрап, үлес салмағы 100% болды.

     Пассивті  операция  бұл  банктің  каражат  тартуы.  Олар  өз  карқынына  әр түрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып, қаражат жұмылдырады. Сонымен қатар банк қорын құрады және оны үнемі ұлғайтып отырады. Пассивті операцияларға келесілер жатады:

- Салым қабылдау;

- Клиенттерге ашылған шоттар мен коррепонденттік шоттар;

- Өзінің бағалы қағаздарын шығару (облигация, вексель, депозиттік сертификаттар);

- Банкаралық несие алу;

- Банктің капиталы - өз каражаты және эмиссияланған акциялардың есебінен жұмылдырылған қаражат. 
 
 
 
 
 

          2006-2007 ж.ж. « Альянс Банк» АҚ пассивті операцияларының құрылымын талдау

     Кесте – 2