Әлеуметтану пәні

Адам қоғамы, әсіресе,қазіргідей нарықтық жағдайда іс-әрекетті, еңбекті, қызметті, жұмысты табысты әрі  тиімді жүргізуі үшін жан-жақты, терең  білімді, мамандандырылған, білгір, саналы адамдарды қажет етеді.Сондықтан  оқу, ағарту, білім беру саласына қоғамда  ерекше көңіл аударылып, оған жұмсалатын арнаулы қаржы бөлінуі қажет.

Бұрынғы КСРО-да,оның ішінде одақтас республикаларда бұл  игілікті істі жүргізіп дамыту тек  қана экономика саласын дамытудан  қалған қаржыны мәдени салаға көшіру арқылы жүзеге асырылған. Ол ол ма, бөлінген аз қаржының өзін шөміштен қысып үнемдейтін болған. Сөйтіп ел-жұрттың, халықтың рухани дамуы төмендеп, жалпы қоғамның дамуын зор кедергілер жасалды. Басқа дамыған  өркениетті елдердің халқымен салыстырғанда  біздің (оның ішінде кезінде КСРО құрамында  болған республикалар бар) халқымыздың  білім дәрежесі және мәдени белсенділігі әлдеқайда төмен. Бұл көрсеткіштер бойынша дүние жүзінде біз 28 орындамыз, ал, қазір бұл көрсеткіш деңгейінен де төмендеп кетті. Статистикалық деректер бойынша, театрларда адамдардың 100 % (пайызы) болса, мұражайлар мен басқа да мәдени ошақтарында онан төмен.Көркем өнер пәндері мектептерде жоқтың қасы.

Кітапханалардағы оқырмандардың  сандары да өте аз.Осының нәтижесінде  көптеген кітаптар бірнеше жылдар бойы орнынан қозғалмай, шаң басып  тұрады.

Екінші дүние жүзілік  соғыс біткеннен кейін АҚШ  пен Жапония қоғамды дамытудың  екі жолын таңдап алды. АҚШ-та «капиталды техникаға жұмсау (салу) жолы таңдалды.»(Бұл  техниканы, техникалық паркті жаңарту  (модернизация)технологияны жаңарту,т.б); Ал,жапондықтар капиталды «адамға жұмсау » жолын таңдады.(Бұл адам тұлғасының шығармашылық және кәсібиқабілетін дамытып жетілдіру) «Қаржыны адамға салу» әлдеқайда өз артықшылығн көрсетті.Оны бүгінгі Жапон қоғамының қарыштап дамуы аңғартты.

Өткен уақыттағы оқу, білім  беру жүйесінің бір артықшылығы  – ол оның адамгершілік (гуманистік) бағытының күштілігінде болды. Қоғамның белгілі бір тобының өкілдері тілді, әдебиетті, көркемөнер, суретті  талдай білуі қажет болды. Жалпы  адамзаттық құндылықтармен танысу олардың  қоршаған дүниені терең, кең түсіне білуіне әсер етті. Зиялы қауым  – әрбір қоғамның мақтанышы. Бұлар  бірнеше ондаған, тіпті жүздеген жылдардың ішінде қалыптасады, істелінеді.

Қандай да бір басқару  түрі болмасын, зиялы қауымның өкілдері қоғамның кішігірім әлеуметтік тобын  құрайды да әрбір ұлттың терең  парасатын, шығармашылық қабілетін  жария етушісі, жақтаушысы ғана емес, сонымен бірге ұлттың адамгершілік, мәдени, рухани үлгісі (эталон) болып  саналады.

Өкінішке қарай, қоғамның осындай жіңішке жігі қиыншылыққа , апатқа жиі ұшырып отырғанын тарихтан білеміз.1917-ші жылы Қазан революсиясынан кейін көп зиялы адамдар, оның ішінде оқымыстылар,инженерлер, әдебиетшілер, т.б өз елін, отанын тастап кетуге мәжбүр болды.Елде қалған көптеген зиялы адамдар  Сталиндік репрессияның нақақ құрбандарына айналды. Қазір де зиялы қауымның кейбір өкілдері қиын жағдайларда жүр.

Қазір оқу, білім жүйесі дағдарыста. Бұл дағдарыстың болу себебі, біздегі  жүйенің басқа саплы жүйеге ауысудағы  қиындықтарға тікелей байланысты. Ал, жаңа жүйе барлық салалардағы іс-қызметтің  жаңа өндіріске, технологияға сәйкес жаңа түрін,әдісін, тәсілін(стилін), тәртібін, оқу-білімін, ғылымын қажет етеді. Ол қоғамның ілгерілеп дамуының қажетті  алғышарты және адам өмірінің, әсіресе, оның белсенді жұмысының маңызды  түрі болып саналады.

Сондықтан жаңа XXI ғасырда  үздіксіз оқу, білім алу басқа  өркениетті, дамыған елдердегідей біздің саясатымыздың басты қағидасы болу керек. Бұл туралы біздің өкіметіміздің  білім туралы заңында жақсы айтылған.Үздіксіз білім алуды білім мерзімін ұзарту және оқушылар санын ересек адамдардың санымен деп жансақ  түсінуге болмайды»рбір мектептің алдындағы  міндет – ол әрбір адамады әр түрлі жұмыс пен іс-қызметті өз бетімен істей алуға және өздігінен  білім алуға үйрету.

Болашақ білім жүйесінде  университеттердің атқаратын қызметі  ерекше болады. Қандай да бір университет  болмасын ол адамға жан-жақты мәдениет беру құралы болуы керек. Университеттердің  мұндай болуына толық мүмкіншіліктері  бар.Университет жұмысшы күшін  өндірмейді. Оның басты міндеті –  адамның адамгершілік қасиеттерін  дамытып қалыптастыру.

Қоғамның әр түрлі даму кезеңдеріне сай университеттердің  білім жүйесіндегі оқу процестері әр түрлі дәрежеде деңгейде қызмет атқарады соған орай оның беделі де әр түрлі болды. Алғашқыда университеттерде өнерге қатысты пәндер оқытылмайтын еді ондағы гуманитарлық қоғамдық ғылымдар жаратылыс және техникалық ғылымдардың  өлшем-үлгерімен  жүргізілді. Ақыл-ой еңбектің бір түрі ретінде жүргізілетін ғылымдарға шек қойылып тек қана нақтылы тиімді пайдалы ғылымдарға шек қойылып тек қана нақтылы  тиімді пайдалы ғылымдар (мысалы математика физика химия биология техникалық ғылымдар т.с.с жүргізілді.Ал адамның жеке тұлға ретінде жан-жақты үйлесімді  дамуына оның адамгершілік қасиет терінің  жетілуіне назар аударылмады. Сондықтан  бүгінгі күннің басты мәселесі –  бұрынғы университетті қайта  жаңғырту.Оның алуан түрлі мәселелерінің  ішіндегі  басты негізгі мәселе – қоғамдық гуманитарлық білім беруді қайта қалпына келтіру. Мұның  өзі – гуманитарлық факультеттерді көбейту деген ой емес ол оқу орындарын  бітіруші мамандардың жоғары дәрежедегі мәдениетін қалыптастыру болып табылады.

Оқу білім – қоғамдағы  оқшау тұрған сала емес. Ол қоғамдағы  әр түрлі құбылыс, процестерді бейнелей алатын сала. Ал, жоғары мамандандырылған, саналы, өз бетімен істелінетін еңбек, іс-қызмет, жұмыс беделінің төмендеуі  қоғамға оқу, білім саласының  заңды беделін түсіріп, маңызын  кемітеді. Әрине, айта берсе, кемшілік, олқылықтар өте көп. Бұлардың объективтік  басты себептерге оқу білім жүйесін  қажетті қаржымен қамтамасыз етілмеуі жатса; субъективтік себептердің бастыларына  – оқу, білім жүйесінің ғылыми дәлелденген, өмірдің барлық және әрбір  салаларына сәйкес келетін тиімді, оқытудың, білім жоспарын, бағдарламасын, әдістемелерін, оқу және көрнекті құралдарды жасап, компьютерлерді кең қолдану, жаңа педагог кадрларды іріктеп  алу, отбасымен байланыс-қатынастарды күшейту т.с.с.

Қоғамның оқу, білім құбылыстарын, процестерді жалпы әлеуметтанудың арнаулы теориясы – білім әлеуметтануы зерттейді. Ол білім жүйесінің белгілі  бір заңдылықтары арқылы жеке әлеуметтік институт ретінде дамуын, оның қоғаммен және оның алуан түрлі салаларымен, басқада әлеуметтік жүйелермен, процестермен,институттармен әр түрлі қарым-қатынасын, байланысын талдайды. Сонымен бірге білім  жүйесі қоғамның әлеуметтік құрылымына, қоғамдық қатынастарға, еңбектің өнімділігіне, өндіріске және басқа іс-қызметтің  тиімділігіне әсерін, жеке адамды тұлғаға  айналдырудағы интеллектуальды, білім  процесінің рөлін, адамның табиғат  және қоғам туралы білімді, озық тәжірибені игеріп, бойына сіңіріп, оның үйлесімді  дамуын, білім деңгейінің қызметке, жұмысқа, тәртіпке әсерін, адамдардың ғылыми көзқарасының қалыптасуын, адамның  қоғамдағы әлеуметтік жағдайының өзгеруін, т.б талдап зерттейді.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1 Аитов Н.А. Социология труда. – Алматы, 1997.- С. 192.

2 Вебер М. Избранные произведения. – М., 1990. – С. 25.

3 Волков Ю.Г., Нечипуренко  В.Н., Попов А.В., Самыгин С.И. Социология: курс лекций: учебное пособие. – Ростов-на-Дону. – 1999. – С. 97.

4 Давыдов Ю.Н., Гайденко  П.П. История и рациональность: социология М. Вебера и веберовский ренессанс. – М., 1992. – С. 147..

5 Заславская Т.И., Рывкина  Р.В. Социология  экономической  жизни. Очерки теории. – Новосибирск, 1991. –  С. 65.

6 Как провести социологическое исследование//под ред. М.К.Горшкова. – М. – 1990. – С. 23-47

7   Антонов А.И., Медков В.М. Социология семьи. М., 1996.

8  Базарханова И.Л. Семья — основа всех основ. //Мысль, 1994.

8   Елизаров А.Н. Ценностные ориентации неблагополучных семей.  

      //Социологические исследования. 1995. №4.

10Максимович Л.Б. Брачный контракт. //Комментарии. Разъяснения. М., 1997.

11Афонов И.А. Народному хозяйству квалифицированные рабочие кадры. – Алма-Ата, 1974. – 85 с.;

12 Байлыбеков Р.Я. Деятельность Компартии Казахстана по подготовке специалистов среднего звена для общественного животноводства (1970 –  1980 г.г.), автореф… к.и.н. – Алматы, 1990. – 204 б.; Сахов С.М. Деятельность Компартии Казахстана по подготовке квалифицированных кадров со средним специальным образованием в ряды восьмой и девятой пятилетки (1966 – 1975 г.г.) . – Алматы, 1986. – 202 с.

13 Шимашова Р.С. Қазақстан республикасында педагогикалық училищелердің пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы (1920-1990 ж.ж): т.ғ.к. ... авторефераты.  – Алматы, 2002. – 25 б.

14  Мусин Ч. Қазақстан  тарихы. – Алма-Ата, 2005. – 166 б.;  Кузембайулы А., Абил Е. История  Казахстана. – Алма-Ата, 1996. – 250 с.;  Қазақстан тарихы (көне заманнан  бүгінге дейін). Очерк. – Алма-Ата, 1994. –150 б.; Әбдәкімұлы Э. Қазақстан  тарихы. – Алма-Ата. – 1997. –  150 б.; Мусин Ч. Қазақстан тарихы. – Алма-Ата, 2005. – 166 б.;

15 Күнхожаев Н.Р. Тәуелсіз  Қазақстан тарихы. – Алма-Ата:  С.Бегалин атындағы мемлекеттік  балалар кітапханасының баспасы, 2007. – 168 б.                                     

16 Студенкова Н.А. О некоторых проблемах технического и профессионального образования // Қазақстан кәсіпкері – профессионал Казахстана. – 2006. – № 12. – 2-5-бб.

27 Справочник руководителя образовательного учреждения. – 2007. - №1. – 18-21-бб.

18 Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 – 2012 жылдарға арналған мемлекеттік Бағдарламасы. –Алматы. 2008. – 12 б.

19 // Профессионально-технические школы РК в 2005-2006 учебном году: Агенство РК по статистике // Финансы и кредиты. -2006.  №2. -40.

20 // Мананникова Л. История колледжа страны // Огни Алатау.– 2003. – 8 января. –С. 4.

21 Материально-техническая и социальная база учебных заведений. – Алма-Ата: Минобразования,1990. – с. 14-18.

22 Білім беру мекемесі басшыларының анықтамасы. – 2005. – №2. 44-46- бб; Білім беру мекемесі басшыларының анықтамасы. – 2007. – №1. – 73-75- бб; беру мекемесі басшыларының анықтамасы. – 2007. – №3. – 46-52-бб.

23 Зуенко В.К. Качество образования основа социального партнерства // Қазақстан кәсіпкері – профессионал Казахстана. – 2005. – № 5. – с.12-14.

24 Техникалық және кәсіптік білім беруді оқытудың жолдары // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2007. – № 4(4). – 39-43-бб.

25 Профессионально-технические школы РК // Финансы и кредиты.  – 1999. – № 5. –С 40; Колледжи Казахстана в 1997-1998 учебном году. // Финансы и кредиты.  – 1998. – № 5. –С 39

26 Тогжигитов К.А. О приоритетных направлениях развития системы профессионально-технического образования. // Профессионал Казахстана. - 2005. – № 6. - С. 22-24.