Әлеуметтік жұмыскер маман ретінде

Әлеуметтік жұмыскердің  кәсіби қарым-қатынасының этикалық стандарттары:

1. Әлеуметтік жұмыскер  өтірік алдаумен байланысты істерге  араласпауы керек.

2. Әлеуметтік жұмыскер  өзінің кәсіби біліктілігін жетілдіріп, кәсіби парызды бәрінен жоғары  қоюы қажет.

4. Әріптестермен қарым-қатынас  кезінде шыншыл, әділ болу;

5. Әріптестермен кіәсіби  қызығушылықтарды тиімді жүзеге  асыру үшін бірігіп жұмыс жасау; 

3. Жалғыз адамға немесе  адамдар тобына қарсы бағытталған  адамгершілік нормаларға сай  емес, я болмаса дискриминационды  іс-әрекеттердің алдын алу.

4. Ғылыми немесе зерттеу  жұмыстарымен айналысып жүрген  әлеуметтік жұмыскер әріптестері  үшін олардың мүмкін салдарларын  болжау және қарастыру, зерттеуге  қатысушылардың өз еріктерімен  қатысып жүргендеріне көз жеткізу,  ол жайында ертерек ақпараттандыру  және қысым көрсетпеу (сонымен қатар, құпиялылықты сақтау және зерттеуге қатысушылардың абыройына нұқсан келтірмеу).

5. Әлеуметтік жұмыскер  жеке мақсаттарына жету үшін  кәсіби қарым-қатынасты қолданбауы  тиіс.

6. Зерттеу жұмысымен айналысып  жүрген әлеуметтік жұмыскер өзінің  қол астындағыларды қолайсыздықтан, зияннан,қауіп-қатерден, қандай да  бір құқықтардан айырылуларынан  қорғауы керек.

7. Түрлі жағдайларды сараптаушы  әлеуметтік жұмыскер оларды тек  кәсіби мақсатпен және олармен  кәсіби байланысты адамдармен  ғана талқылауы керек.

8. Зерттеу жұмысының барысында  алынған ақпарат құпия сақталуы  керек.

9. Клиенттің қызығушылықтары  әрқашан бірінші орында болу  керек. 

10. Ешқашан нәсілдік, жыныстық, жастық, діни, ұлттық, отбасы жағдайына,  саяси көзқарастарға, ақыл-ес  немесе физикалық ауытқушылықтарға  байланысты дискриминацияның түрлеріне  араласпау.

11. Клиентке пайдасы тиетін  болса, әріптестермен, жетекшілермен  ақылдасу.

12. Әлеуметтік жұмыскер  клиентпен қарым-қатынасын ерекше  жағдайларда ғана тоқтата алады.

13. Әлеуметтік жұмыскер  клиенттің атынан оның азаматтық  және заңдық құқықтарын бұзатын  ешқандай іс-әрекеттерге қатыспау.

000. Әлеуметтік жұмыскердің  әріптестерімен қарым-қатынасындағы  этикалық нормалар

Әлеуметтік жұмыскер әріптестеріне  құрметпен, әдептілікпен, әділдікпен, сеніммен қарауы керек.

а) әлеуметтік жұмыскер әріптестерімен кәсіби қызығушылықтар негізінде араласуы керек;

б) әлеуметтік жұмыскер кәсіби қарым-қатынас барысында әріптестерінің сенімін құрметтеуі қажет;

в)  әлеуметтік жұмыскер әріптестерінің этикалық, кәсіби құзіретті іс-әрекеттерін  жеңілдететін жағдайларды қалыптастыру және ұстануы керек;

г) клиентпен жұмыс жасау  кезінде әлеуметтік жұмыскер әріптестерінің  шығармашылық табыстары, көзқарасы, біліктілігі  жайындағы деректерді шыншыл көрсету; әріптестерінің жұмысының тәсілдерін бағалау үшін сай келетін қайнар көздерді қолдану;

д) әріптесінің орнында  жүрген әлеуметтік жұмыскер ауыстырып  отырған адамының беделіне нұқсан келтірмейтіндей  істер атқару;

е) әлеуметтік жұмыскер әріптесі мен жетекшісі арасындағы келіспеушілікті  өз мүддесі мен көзқарасын нығайту  үшін пайдаланбауы керек;

ж) әлеуметтік жұмыскер өзінің жұмыс саласына байланысы жоқ  әріптестеріне де сыйластықпен қарауы тиіс;

з)  сарапшының, жетекшінің, инспектопрдың, тәрбиешінің функцияларын атқарушы әлеуметтік жұмыскер әріптестерімен қарым-қатынас кезінде объективті болуы керек;

и) өзге әлеуметтік жұмыскерлердің бағасына жауапты әлеуметтік жұмыскер қойылған бағамен оларды хабардар етуі керек;

к) жұмысқа қабылдау және өзге әлеуметтік жұмыскерлердің іс-әрекетінің бағасына жауапты әлеуметтік қызмет көрсету орнының қызметшісі бұл  міндетті сабырлықпен, шыдымдылықпен, нақты құрылымданған талаптар негізінде  атқаруы керек;

000. Әлеуметтік жұмыскердің  коммуникативті профессиограммасы

Қарым-қатынас көп қырлы  процесс болып табылады және әр түрлі  қалыпта (тұлғааралық қарым-қатынас, әлеуметтік диалог, іскелік және кәсіби қарым-қатынас, коммуникация) жүзеге асырылады. Әлеуметтік жұмыскердің қарым-қатынасы мынандай өзара байланыстарда болады:

1) «Мен – Мен» (индивидуалды- тұлғалық тип);

2) «Мен – Біз» (индивидуалды-ұжымдық  тип);

3) «Біз – Біз» (ұжымдық-қоғамдық  тип). Әрбір тип өзінің белгілерімен, арнайы сөздік қорымен ерекшеленеді, өзінің міндеттері мен мақсаттары  бар. Қарым-қатынастың мазмұны  қарым-қатынас пәнімен анықталады.

   Мұндай іс-әрекеттің  негізінде қарым-қатынастың коммуникативті  техникасы жатыр, оны меңгеру  әлеуметтік жұмыскердің кәсіби  жарамдылығының маңызды көрсеткіші. Әлеуметтік жұмыскердің коммуникативті  техниканы игеру тұрғысынан  кәсіби  портретін қалыптастыратын мінездемелер  әлеуметтік жұмыскердің коммуникативті  профессиограммасы деп аталады.  Әлеуметтік жұмыскер міндетті:

- сөйлеу этикетін білу  және қолдана алу;

- іскерлік қарым-қатынастың  мақсаттары мен міндеттерін құрылымдай  алу;

- қарым-қатынас нысанына  анализ жасау, шағымдар мен  арыздарды реттеу, сұрақтар қойып,  оларға нақты жауап беру;

- қарым-қатынастың дағдыларын, әдіс-тәсілдерін игеру;

- әңгіме, іскерлік әңгіме, пікірталас, дискуссия, дебат, диалог, дөңгелек столдар, кеңес, келіссөз, саудаласу ұйымдастыра білу;

-  дәлелдеу, негіздеу, көндіру,сын  айту және теріске шығару, келісімдер  мен шешімдерге келу, баға беру  мен ұсыныс жасау дағдыларын  білу;

- сөздің көмегімен психотерапия  жүргізуді, қорқыныш пен стрессті  шешу, клиентті сәйкес жағдайларға  бейімдеу, оның мінез-қылықтарын  түзету.

     Осылайша, әлеуметтік  жұмыскердің міндеті – клиенттің  өзін-өзі табуына, жаңа әлеуметтік  жағдайларға бейімделуге көмектесу.

000. Кәсіби қарым-қатынас  техникасының элементтері.

Кәсіби қарым-қатынас  техникасының маңызды құраушысы  – тыңдай алу қабілеті. Тұлғааралық  кері байланыстың кез-келген формасы  «қабылдау құралының» қалыпты жұмыс  істеуінсіз мүмкін емес. Келіп түскен ақпаратты (когнитивті, сондай-ақ эмоционалды) дұрыс қабылдай білудің мағынасы бағалаусыз кері байланысты айтқан кезде  көп рет артады. Шынымен, хабарламаның шынайы мағынасын анықтап тану дегеніміз  әсер ету құралдарын еркін және дұрыс  таңдауға алғашқы қадам жасау.

  Маманның арнайы өзіне  бағытталған үндеулерді (вербалды  немесе вербалды емес) қабылдау  және түсіну  қабілетінің болмауы  кері байланыс механизмінің жұмысының  келеңсіздіктеріне алып келеді, демек мәселенің мәнін түсінуді  қиындатады, оған әсер ету мүмкіндіктерін  шектейді. Толыққанды тыңдауға кедергі  келтіретін объективті себептер  болады. Оларға, ең алдымен, зейіннің  ерекшеліктерін жатқызуға болады.

  Одан да орынды  себеп қабылдаудың интенсивтілігі  мен ойлау бейнелерінің негізінде  оны құрудың қарама-қайшылықтары, біз сөйлеуден төрт есе тез  ойлаймыз. Он минуттық әңгіме  барысында 600-ден 900-ге дейін  сөздерді естуге болады.

  Тыңдаудағы тосқауылға  серіктестердің субъективті ұстанымдары  жатуы мүмкін. Мұндай ұстаным  кері байланысты қиындатады.

  Тиімді тыңдау дағдысын  иемденудің алғашқы қадамы өзіндік  стидьді бағалау.

   Ең кең танымалы  «агрессивті тыңдау» - серіктестің  ұстанымын назарға алмай-ақ, өзінің  ойлары мен көзқарастарын тезірек  жеткізуге ұмтылудың салдары.  Мұндай «тыңдаушының» үзілістері  де жаңа ақпаратты қабылдау  үшін емес, жаңа шабуыл алдында  тынығу үшін керек.

   «  Іріктемелі»  тыңдау реципиент үшін маңызды  және қызықты болып келетін  хабарламаның кейбір бөліктеріне  ғана назар аударуға мүмкіндік  береді.

   Тыңдауды кәсіби  қарым-қатынас техникасы ретінде  қарастыра отырып, мақсатты түрде  оның екі типін бөліп қарастыруға  болады: пассивті және активті.  Пассивті тыңдау реципиенттің  тарапынан оның хабарламасының  қалай қабылданғанын және түсінілгенін  тыңдаушыға жеткізетін іс-әрекеттің  болмауы. Басқаша айтқанда, пассивті  тыңдауда толыққанды кері байланыс  болмайды немесе оны жеткізу  құралдары тиімді өзара байланысқа  әсер етпейді.

   Ақпаратты қабылдаудың  альтернативті тәсілі ретінде  белсенді тыңдауды айтуға болады. Оның көрнекті артықшылықтары, ең  біріншіден, вербалды кері байланыс  арқылы үндеуі немесе хабарламасы  қаншалықты дұрыс қабылданғанын  тексеру мүмкіндігі. Сонымен қатар,  белсенді тыңдау техникасы серіктестің  эмоционалды мәселелерін қарым-қатынаспен  шешуде таптырмайтын құрал. Оның  дәл осы қасиеті коммуникативті  мамандықтар саласындағы кәсіби  қарым-қатынас үшін орны бөлек.

  Белсенді тыңдау кезінде  кері байланысты орнатуды игеру  мәселелері қиын болып келеді.

  Кеңес. Мәселені шешу  жолдарын ұсыну, яғни кеңес  беру әрқашан сәтті бола бермейді. Ең алдымен, ол қате болуы  мүмкін, соған сәйкес пайдадан  гөрі зиянға әкеліп соқтырады.  Кеңес, сонымен қатар, серіктесті  істелінген іс-әрекет салдарының  жауапкершілігінен қашуға итермелейді:  әрқашан іс-әрекеттің өзіндік  ұстанымнан тыс жасалғандығына  сілтей салу.

  Баға. Өмір көп жағдайда  бағасыз мүмкін емес. Баға, әсіресе,  сыни немесе жағымсыз сипатта  болғанда психологиялық қорғаныс  механизмдерін іске қосуы мүмкін  екенін ұмытпаған жөн. «Сындарлы  критика» кең таралған болып  табылады, яғни жақсы оймен айтылған  баға. Кей кезде жағымды бағаның  да орны бар, дегенмен бұл  жағдайда серіктестің тарапынан  ашықтық пен шынайылық дәрежесінің  төмен болуы жоққа шығарылмайды.

   Талдау. Талдау естілгенді  сұрыптауды білдіреді. Егер талдау  дұрыс емес болса қарым-қатынаста  тосқауылдардың пайда болуы мүмкіндігі  бар. Ондай жағдайда серіктес альтернативті көзқарасты қабылдамайды, өзара байланыс аргументтердің ауысуына, жасырын немесе ашық қарсылықтарға әкеледі. Сондықтан интерпретация нақты фактілерге негізделуі керек.

     Нақтылаушы  сұрақтар. Нақтылаушы сұрақтар көп  жағдайда кері байланыстың тиімді  құралы болып табылады. Олардың  көмегімен сұхбаттасушының ойы  мен ұстанымын түсінуге болады, мәселені мазмұндау барысы реттеледі.

Әлеуметтік жұмыскердің  студенттік кезеңнің педагогикалық  процесінде кәсіби –жеке дамуы. Жоғары кәсіби білімнің мақсаты – білім  алудың кәсіби деңгейіне сәйкес түрде  қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын біліктілікке ие мамандарды оқыту  мен қайта дайындау болып табылады. Мұндай білім жоғары кәсіби білім беру мекемелерінде ( университет, академия, институт) тағайындалады. Бастапқы немесе орта кәсіби білімге профильді түрде ие тұлғалар жоғары кәсіби білімді қысқартылған, жылдамдатылған бағдарламалар бойынша алуына мүмкіндік бар Әлеуметтік жұмыс мамандықтарының пән жиынтығына негізделеді. Бұндай тәртіп жиынтықтары басқа елдермен салыстырғанда бірдей емес. Бірақ, көбінесе студенттер міндетті түрде әлеуметтануды, психологияны, педагогика, құқық, медицинаны үйреніп оқуда.