Экономикалық білім мен тәрбие

 

 

 

                            

                                   Жоспары:

Кіріспе

1. Негізгі экономикалық ұғымдар.

2. Экономикалық білім мен тәрбиенің негізгі міндеттері.

3. Экономикалық тәрбие жүйесі.

4. Экономикалық тәрбиенің әдістер.

5. Оқушылардың экономикалық  білім деңгейі.

Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                    Кіріспе

      Қазіргі кезде Қазақстанның білім беру жүйесінде экономикалық ойлауды қалыптастырудық маңызды факторы ретінде, мемлекеттік саяси экономикалық білім мен тәрбие ісі ерекше бағыт алып отыр. Мамандар мектеп тәжірибесінде экономикалық білім дағдыларды ұжымдағы экономикалық білім мен тәрбие беру ісінің жиынтығы деп қарап, оны отбасында шаруашылық-тұрмыстық, қоғамдық пайдалы істегі, күнделікті қарым-қатынастағы жұмыстардың тәжірибелік нәтижесі, олардың рухани экономикалық сүраныстарын жан-жақты қамтамасыз етуге бағытталған іс-әрекет деп түсінуге болады.

1. Негізгі экономикалық  ұғымдар.

     Тәрбие жұмысы тәжірибесі мен шаруашылық саласында экономикалық білім, экономикалық тәрбие, экономикалық мәдениет деген ұғым жиі кездеседі.

Экономикалық білім, басқа  білім түрлері сияқты, белгілі  бір білім жүйесін игеру, экономикалық есептеуде іскерлік пен дағдыны  қалыптастыруда, өндірістегі іс-әрекет экономикасын талдауда меңгеріледі.

Экономикалық тәрбие адам бойында тәртіптілік, ұжымшылдық, ыңыластылық, ұқыптылық, іскерлік, еңбектегі шығармашылық, т.б. қасиеттерді дарытуға бағытталған.

    Экономикалық тәрбие - жас жеткіншектерге әкономикалық қызмет, қоғамымыздық экономикалық заңдары туралы дұрыс түсінік беру. Осының негізінде өндірістік экономикалық қызметте, материалдық өндірістен тысқары экономикалық қатынаста, күнделікті өмірде жеке адамның санасын қалыптастыру. (№ 12 қосымшаны қараңыз)

2. Мектептегі экономикалық  білім мен тәрбиенің міндеттері:

•  Оқушыларды қоғамның даму заңдылықтарымен, өндіріс экономикасымен таныстыру.

•  Басқаруға тән - ұқыптылық, іскерлік, ықыластылық, тәртіптілік, т.б. қасиеттерді дағдыландыру.

•  Экономикалықесеп,талдаужасаудағдыларынаүйрету, еңбекті ғылым негіздерімен байланыстыра білу.

3. Жас жеткіншектерге экономикалық  тәрбие берудің белгілі жүйесі:

•  Экономикалық тәрбие мектепте оқу пәндерін, ғылым негізгісін оқып үйренуде сонымен қатар, оқушылардың  қызығуына қарай енгізілген факультативтік сабақтарда беріледі;

•  Еңбек сабағы процесінде;

•  Экономикалық тәрбие қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек барысында  іске асады;

•  Экономикалық тәрбие сыныптан және мектептен тыс сабақтарда беріледі;

•  Экономикалық тәрбие отбасында  қалыптасады.

Қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекті экономикаға пайда  келтіретіндей етіп ұйымдастыру  үшін жоспарлау, еңбекті нормалау, оны  механикаландыру, пайдасы мен нөтижесін  есепке алу жұмыстары жүргізіледі. Оқушылардың экономика саласында  жұмыс істеуі, олардың өз еңбегінің  сипатын талдауы арқылы бала экономикалық мәселені түсінуге көмектесетін тәжірибе жинайды, адамгершілігін қалыптастырады, экономикаға деген сенімін арттырады. Қоғамға пайда келтіретін жұмыс  істегенде оқушылар бір-бірімен, ересектермен қарым-қатынасқа түсіп, еңбек құралдарын, жиһаздарды күтіп ұстайды. Сонымен, экономиканы тану, іс-әрекет, қарым-қатынас  оқушылардың экономикалық санасын  қалыптастыратын механизмдер.

3. Экономикалық тәрбие  жүйесі.

     Экономикалық заңдылықтар туралы білімдерді игеру .                       Экономикалық санаға нарықтық экономиканың негізгі заңдары туралы білімдер енеді. Олар: өндірістің тиімділігін көтеру, оның бөліктерін қайта құру, өндірістегі қатынастарды жетілдіру, басқару жүйесін және шаруашылықты жүргізу әдістерін жетілдіру. Экономика - тұтас құбылыс, сондьщтан барлық халық ппіруашылығының тиімділігі (пайдасы) оның әрбір өндірістік бөлігінің тиімділігіне байланысты.

Экономикалық білімдер негіздерімен қаруландыру үшін белгілі бір  циклдар бойынша әңгіме өткізуге болады: "Тұрмыстағы экономика", "Біздің айналадағы экономика". Экономика  туралы ауызша журнал шығару, радиодан хабар ұйымдастыру, мерекелер, кештер, экскурсиялар, экономика мен халық  шаруашылығы саласындағы өзгерістер туралы оқушылардың түсініктерін кеңейтеді.

Мектеп радиоторабы арқылы экономикалық білімдерді жүйелі түрде  насихаттауға болады. "Зауытқа кірер  жерде", "Құнттылықты сақтап тұрған күзетшілермен кездесу" сияқты хабарлар жалпы мүлікті ұқыпты ұстаудың маңызын  ашады.

Өндірістегі экономикалық қатынастарға белсене қатынаса алатындай еңбектің жаңа түрлері мен әдістерін тез  білуге мүмкіндік беретін біліктіліктермен қаруландыру.

Мектеп оқушыларының биология, химия пәндері бойынша ауыл шаруашылығында жүргізетін тәжірибесінде тұқымның ең жақсы сорттарын пайдаланып тықайтқыштарды дұрыс қолдануға, өсімдіктерді қоректендіруге, нәтижені көруге үйренеді. Оқушылар өндірістік бригадада ауыл шаруашылығы бойынша  тәжірибе жүргізеді. Республикамыздың әр түрлі аймақтарында топырақтың құрамы және ауа райы ескеріліп, тәжірибе жасау  үшін берілген учаскеде мәдени өсімдіктер өсіріледі.

Өсімдіктерді өсіріп, мол  өнім алу үшін агротехникалық ережелерді жақсы білу керек. Әсіресе еске алатын басты нерсе -дақылдар егілетін жердің топырағындағы өсімдікке керекті  қоректі заттардың мөлшерін агрохимиялық зертханада анықтау. Содан кейін  бір гектар жерге өсірілетін мәдени өсімдікке берілетін өр түрлі  тықайтқыштардың әдеттегі нормаларына  сүйеніп, топырақты қоректендіреді.

Химия сабақтарында оқушылар зертхана жабдықтарын, аспаптарды, реактивтерді құнттап ұстайды, түрлі материалдарды, жылу энергиясын, суды үнемді жұмсауға үйренеді, эксперимент жасайды. Экономикалық тәрбиеде оқушылар ұлттың кіріс, қаржы, еңбекақы, пайда, өзіндік қүн, акция, бизнес нарық, аңша, т.б. ұғымдарды меңгереді. Экономикалық тәрбиеде ақша мәселесі негізгі бағыттардың бірі. Қоғам  өмірінде материалдық заттардың  жасалу негізін, қоғам өмірінің құпия  сырларын, қоғамды қайта құруға әсер ететін жағдайларды, адамның шешуші рөлін ұғындыру да экономикалық тәрбиенің  міндеті.

Қоғамдық циклдағы пәндер негізі экономикалық ұғымдарды меңгертеді. Оқушылар экономикалық базистің өндірістік қатынастар жиынтығынан тұратынын, өндіргіш күштерді, олардың орналасқан жерін, әр түрлі экономикалық жүйені, оларда қандай мпішік түрлері бар  екенін, материалдық игіліктерді  бөлу тәсілдерін біледі. Ғылыми-жаратылыс  сабақтары оқушыларға өндірісте  қолданылып жатқан ғылым мен техника  жетістіктерін көрсетеді, олардың  еңбек өнімділігін арттырғаны туралы айтады. Өндірісті дамыту міндеттерін шешуге оқушылардың информатика және есептегіш машина негіздерін оқуы, компьютерді үйренуі тікелей әсер етеді.

Өнімді еңбек жасөспірімді, қыздар мен жігіттерді еңбекті ұйымдастыруда  кездесетін мәселелермен, жоспарлаумен, технология талаптарын саңтаумен, өнім сапасына, өндіріс тиімділігіне, оны  жетілдіруге қойылатын талаптармен  таныстырады. Кліміздің экономикалық дамуын жалпылай оқу да маңызды.

Мектепте оқу пәндерін өтуде экономикалық тәрбие жұмысын  жан-жақты жүргізуге болады.

Бастауыш сыныптарда біздің экономикамыздық негізгі түсініктері  енгізіледі.

Жоғары сыныптарда мектеп оқушыларының мамандық таңдауға даярлығын  қалыптастыруды аяңтау керек, қоғам  үшін, оиі үшін ең тиімді еңбек жолын  бастауға тиіс. Қала мектептерінде  жоғары сынып оқушылары үшін еңбекті  ғылыми негізде ұйымдастыру, жоспарлау  негіздері, өндірісті ұйымдастыру  мен экономика мәселелері бойынша  оқушылардың экономикалық түсініктерін қалыптастыру мақсатында оқушыларды еңбекке  даярлау бағдарламасының бәрінде  де "өндіріс туралы негізгі мәліметтер", "қазіргі өндірісте еңбекті  ұйымдастыру негіздері", "өндірісті  жоспарлау экономикасы және ұйымдастыру  негіздері" тақырыптары қамтылады.

Ауыл мектебінің жоғары сыныптарында еңбек сабағы бағдарламасында 

" Ауыл шаруашылығы экономикасы  және оны ұйымдастыру" тақырыбы  енгізіледі.

Экономикалық тәрбиенің  негізі отбасында, балалар бақшасында, мектепте қалыптасады. Ол ата-аналардың, мұғалімдердің, жұртшылықтың бірлесе  күш салуымен іске асады. Мектепте экономикалық тәрбие бүкіл оқу-тәрбие процесінің негізінде іске асырылады.

4. Экономикалық тәрбиенің  әдістер.

       Экономикалық тәрбие мен білімнің өзіне тән әдістері бар. Білімді бекіту, іскерлікті қалыптастыру үшін қолданылатын әдістер:

•  Жаттыңтыру. Әр түрлі  іс-әрекеттерін істей білуге машықтандыру, жұмыс орнын тиімді ұйымдастыру, уақыт және өндіру нормаларын анықтау, материалдарды, электрқуатын, суды, газды  үнемді пайдалану, т.б.

•  Тәжірибелік жұмыстар және эксперимент. Бұл әдістерді  оқушылардың өндірістік бригадасында, оқу өндірістік кооперативте, үйелмендік мердігерлікте немесе үйелмендік шығармашылық қожалықтарында, мектептерде шағын  мал, қүс фермаларында қолдануға  болады. Тәжірибелік және эксперимент  жұмыстарының мақсаты - оқушыларды өнімді бағалай білуге, бизнес, ақша мен  пайда сияқты ұғымдарды өмірде қолдана  білуге дағдыландыру.

•  Экономикаға байланысты есептер шығару - еңбек ақыны, уақыт  және өндіру нормаларын есептей білу, рентабельдік, пайда, өзіндік құн  және басқа да экономикалық ұғымдар  жайлы есептер шығаруға оқушыларды үйрету, жаттықтыру.

•  Сандық материалдарды  талдау әдісі - саяхат кездерінде жиналған мәліметтердің негізінде кестелер, диаграммалар жасау, қандай болса да экономикалық шаруалардың тиімділігін  анықтау.

•  Ғылыми-техникалық, экономикалық әдебиеттермен жұмыс.

•  Экономикалық сөздік жасау, нарықтық экономика терминдерін  қазақ тіліне аудару. Сөздікті пайдалана  білуге оқушыларды үйрету, олардың  сөздік қорын молайту.

5. Оқушылардың экономикалық білім деңгейі.

       Қандай ғылым болса да қарастырылып отырған объектілердің мәнің ашып, олардың қандай заңдылықтарға бағынатыннын зерттейді.

Объектілерді танып білу, оларды бақылау және оны сипаттау жұмыстарынан басталады.

Экономикалық теорияның  негізгі концепциясымен танысу мектептегі экономикалық білім берудің мақсаты  болып табылады, бұл оқушыларға эмоция немесе интуицияға емес, экономика  қызметі мен даму заңдылықтарының  біліміне негізделіп, оларды қоршаған нақты өмір, оның экономикалық құрылымы туралы мәлімет алуға көмектеседі. Ақырғысы өте маңызды. Білім дағдыға  айналуы қажет. Түсініктер, заңдар, ережелер, тәсілдер жиынтығына оқытпай, экономикалық ойлауға үйрету керек.

Оқушылар алған экономикалық мағлұматтарын қолма-қол пайдалануға  дағдылануы қажет, өйтпесе бұлар  пайдаланылмағандықтан, керексіз болып  тез ұмытылады.

Сондықтан, экономикалық ойлаудын дағдысын қалыптастыру – мектептегі экономика курсының негізгі мақсаты.

Тағыда бір маңызды  кезең – ақпаратты өздігінен  іздеу және меңгеру дағдысын қалыптастыру. Бұл тек қана экономика пәніне қатысты емес. Оқуға оқыту - мұнда  ешқандай жаңалық жоқ, бірақ бұл  мақсат осы күнге дейін актуалды болып отыр, әсіресе қазіргі таңда  оның мағынасы өсуде.

Тез өзгеріп отыратын қоғамда  шапшаң бейімделіп отыратын адам жеңіске  жетеді. Ал экономикалық жағынан кәсіби жан-жақтылық үлкен мағына алады. Дамыған  елдерде адам өмірінде бірнеше рет  мамандықтарын ауыстырады, бұл оларға жамандық болып көрінбейді. Сондықтан  бүгінгі мектеп оқушыларын алдағы өмірге лайық дайындауға дағды қалыптастыру керек, өйткені еңбек нарығындағы  жоғары бәсекелестікке қатысу үшін өздігінен  ақпаратты меңгеру қажет.

Осыдан экономика сабағында  білімді бақылаудың үш деңгейін бөлуге болады:

• экономикалық теорияның  түсініктерін, терминдарын, заңдарын меңгеру (қарапайым есте сақтау мен айтып  беру);

• мағынасын түсіну, мұнда  оқушылар

а) түсініктер, заңдар, тағы басқаларды өмірден мысал келтіре білу

б) берілген шынайы ситуацияларда  экономикалық принцптердің әсерін «тану»

в) алған білімдер көмегімен  ситуацияларды – нақты және нақты  емес - талдау және түсіндіре білу керек;

• ойлаудың жүйелілігі –  түсініктер мен принциптер жиынтығын  алғашқы білген түсініктермен байланысын түсіну және бұл жүйені нақты ситуацияларды  талдау мен шешім қабылдауға қолдана  білу.

Оқу процесіне «кіру» позициясынан білім бақылаудың үш кезеңін бөліп  көрсетуге болады:

Бақылаудың бірінші кезеңі – ағымды бақылау. Бұл кезеңде  білім бақылаудың мақсаты оқытылып отырған материалды дұрыс түсінгенін тексеру және экономикалық ойлаудың дағдысын қалыптастыру.

Осы бақылау кезеңіндегі  тапсырмалардың түрлері көп:

1. Сұрақтар

- экономикалық теориялық  білімсіз де қарапайым және  жеңіл түсінетін ситуацияларға  байланысты (мысалы: неге арзан майды  көбінесе зейнеткерлер сатып  алады?)

- экономикалық ойлаудың  дағдысын бекіту (мысалы: неліктен  дамыған елдерде үкімет колледж  бен университеттерге субсидиялар  береді)

2. Сұрақ - тест. Бұл тестер  түсініктерді қайталау және оларды  нақты ситуацияларда «тани» білу  Оқушылардың сапалы да тиянақты  білім алуы үшін әр бөлім,  әр тақырып бойынша олардың  білімдерін тексеріп отыру қажет.  Мұнда әсіресе төмендегідей әдістерді  қолданған жөн : а) тестік жүйе  бойынша; б) өзін-өзі тексеру;  в) көршісін тексеру; т.б.

Бүгінгі таңда еліміздегі қай деңгейде болмасын оқушылар білімін  тексерудің негізгі түрлерінің бірі тестілеу әдісі болып отыр. Бұл  әдіс бірітіндеп оқушы білімін бағалауға  мұғалімнің субьективтік көзқарасының әсері болмауын қамтамасыз етсе, екіншіден  аз уақыт арасында көлемді материалды қамти отырып, білім деңгейін жылдам тексеріп шығуға мүмкіндік береді.

Тест тапсырмаларын үлкен  тарауды өткенде оқушылардың  қалай меңгергенін байқау үшін және мұғалімнің шеберлік деңгейін анықтау  үшін қолдануғаболады. Сондай-ақ сынақ  жұмыстарын жүргізу кезінде де тестің пайдасы орасан зор екендігі белгілі. Оқушының әлеуметтік көзқарасының өзгеруі, танымдылық әрекетінің дамуы мектептерде  тест тәсілінің тиімділін көрсетеді. Тест әдістері қоғам даму кезеңдерінің әртүрлі формацияларында адамзат  өмірімен тығыз байланыста күнделікті тұрмыста да қолданылып келе жатқанын байқасақ та, ғылыми тұрғыда ХІХ  ғасырдың аяғында ғана педагогика мен  психологияның ерекше бағыттары  ретіңде бөлініп, тестология ғылымының  негізгі тармақтары ретінде қалыптасты. Тест білімді бағалау ретінде  қолданылып, нық және нақты әдістемелік  талаптарды қанағаттандыру қажет.