Дебиторлық қарызды басқарудың теориялық негіздері

• Шикізатты тауып, шикізат базасын дамыту;
• Шикізат ресурстарын тиімді пайдалану,
• Мұнай операцияларына көмек көрсету үшін инфрақұрылым мен мұнайгазтранспорт жүйесі, мұнайгазөндіру саласын дамыту;
• Солтүстік-Каспий жобасын кеңейтуге компанияның көмегі қамтамасыз ету керек;
• Каспий теңізінің Мемлекеттік бағдарлама бойынша шаралар мен функцияларды орындау керек;
• Қазақстан Республикасының Индустриалды-инновациялық стратегиясы бойынша шараларды жүзеге асыру;
•    Мұнайгаз саласына ұлттық кадрларды дамыту;
•   Қоршаған ортаны қорғау және өндірісте қауіпсіздік қамтамасыз ету;

    «Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС көптеген халықаралық және ішкі мұнай-газ жобаларында мемлекеттің  мүдделерін білдіретін Өкілетті орган  болып табылады. Қазақстан Республикасының  Энергетика және минералдық ресурстар  министрлігі жұмыс органының  мұнай және газды кейінге сақтап, көліктің басқа түрлеріне ауысгырып  тией отырып, арналы мұнай құбырлары  бойынша тасымалдауға байланысты мұнай-газ  тасымалдау инфрақұрылымының объектілерін жоспарлау, жобалау және салу мәселелері бойынша құрылыс қызметінің саласындағы  кейбір функциялары Компанияға жүктелген.

    Компания  Қазақстан Республикасының мұнай-газ  кешені кәсіпорындарының мемлекеттік  пакеттерін бір орталықтан басқарады  және оның өндірістік, коммерциялық, қаржылық және инвестициялық қызметіне басшылық етеді.

    Компания:

• мұнай-газ саласында мұнай-газ ресурстарын тиімді әрі ұтымды игеруге және олардың орнын толтыруға және тиісті инфрақұрылымды дамытуға бағытталған бірыңғай мемлекеттік саясат пен сгратегияны әзірлеуге және іске асыруға қатысады.

    «Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС –ң өткізу көлеміне байланысты процент тәсілі - үмітсіз борыштардың проценті жалпы өткізу көлемінде анықталады. Бұл үшін бірнеше есепті кезең ішінде (ең азы үш жыл) тауар өткізу (жұмыс, қызмет) көлемін және күмәнді борыштар бойынша резерв пайда болуы үшін процентті белгілеуге арналған төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.

    Төлеу мерзімі бойынша  шоттарды есептеу  тәсілі - берешекті төлеу мерзімі бойынша күмәнді талаптар проценті анықталады. Бұл үшін алынуға тиісті барлық шоттарды мынандай категориялар бойынша жіктеу қажет:                     

• өтеу мерзімі әлі болмаған шоттар;                                               
• 1 күннен 30 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;             
• 31 күннен 60 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;                          
• 61 күннен 90 күнге дейінгі төлеу мерзімі бар шоттар;
• 90 жэне одан көп күндерде төлеу мерзімі бар шоттар. Мысалы:  

Күмәнді борыштар сомасы 226,7 мың теңге құрайды.           

    7443 «Жалпы және әкімшілік шығындары»  шот дебеті

    1290 «Күмәнді борыштар бойынша резерв»  шот кредиті - 226,7 мың теңге.

Субъект балансынан бұрьш талап етілмеген, күмәнді деп танылған борыштарды есептен шығарғанда мынандай жазба  жазылады:

    1290 «Күмәнді борыштар бойынша резерв»  шот дебеті

    2110 «Алынуға тиісті шоттар» шот  кредиті

    2120-2130 «Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғалардың берешегі» шот кредиті   - 226,7мың теңге.

    «Қазақстанкаспийшельф»  ЖШС іс-сапардан оралғаннан кейін бас бухгалтердің көмекшісі алған аванстары бойынша оларды растайтын құжаттарымен бірге нақты жұмсалған шығындары бойынша есеп берген. 
 
 
 
 
 

Кіріспе  

    Дебиторлық  берешек – кәсіпорынға (ұйымға, мекемеге) шаруашылық қарым-қатынас жасаудың нәтижесінде басқа бір заңды  немесе жеке тұлғаның берешек болған борышы. Бұл бір кәсіпорынның айналымдағы  қаржысын екінші бір ұйым немесе жеке адамның пайдаланғандығын көрсетеді. Дебиторлық берешек – кейде қаржы тәртібін бұзудан, қаржыны талан-таражға түсіруден, күрделі құрылысқа байланысты қарыздардан т.б. құралады. Дебиторлық берешектердің өсуі кәсіпорынның қаржы жағдайын ауырлатады. Осыған байланысты экономикада қоданылып жүрген есеп айырысу – несие қатынастарының тәртібі. Дебиторлық берешектің өсіп кетпеуін қадағалап отырады. Дебиторлық берешек дер кезінде өндіріліп алынуға тиіс. Егер өндіру мерзімі өтіп кетіп, дебиторлық берешек шығыстан шығарылған жағдайда, бұл мерзімді өткізіп алған адамдар тиісінше жауапқа тартылады.    

    Дебиторлық  берешекті талдау қарыздарды басқару  әдісінің бірі ретінде төлем қабілеттілік пен ұйымның қаржылық тұрақтылығын көрсетеді. Бұл көрсеткіштер баланс өтімділігі көрсеткіштерімен тығыз байланысты.

    Дебиторлық  қарыз қаражаттары, кәсіпорынның айналымынан  уақытша қаражатты аударуын көрсетеді, ол өз кезегінде, қосымша ресурстарға  қажеттілікті қажет етіп және қаржы  жағдайын қиындатып жіберуі мүмкін.

    Сондықтан да нарықтық экономика жағдайында қаржы  ресурстарын  басқаруды қалыптастырудың экономикалық механизмін жетілдіру арнайы кешенді зерттеуді талап етеді. дебиторлық қарыздар дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.

      Зерттеу жұмыстың басты мақсаты – дебиторлық қарыздарды басқару мәселесін зерттеу.

• Қойылған мақсатқа сәйкес ғылыми зерттеуге мына міндеттері қойылды: 
  дебиторлық қарыздың кәсіпорын қызметіндегі рөлі;
• дебиторлық қарыздың жіктелуі, түрлерін;
• дебиторлық қарызының басқару әдістерін зертеу;
• Қазақстан Республикасындағы компанияларды дебиторлық қарызды басқаруды бағалау және талдау.

Қорытынды  

    Біздің  еліміз “Қазақстан – 2030” ұзақ мерзімді бағдарламасына және онжылдық стратегиялық жоспарға сәйкес ойдағыдай ілгері дамып  келеді. Соңғы жылдары біздің қолымыз жеткен табыстар аз емес. Қазақстанның нарықтық жаңғырулардағы жетістіктері, экономикалық өрлеуі мен халықтың тұрмыс деңгейін көтеруі жалпыға мәлім, әрі әлемдік қоғамдастыққа да танылып отыр. Ең бастысы бізде қоғам мен мемлекетті, экономика мен әлеуметтік саланы тұрлаулы дамытудың келелі жолдарын іздестіру тынымсыз әрі нәтижелі жүргізіліп келеді.

    Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру" туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу  жүйесін анықтайды, қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі принциптері мен  жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен  міндеттерін белгілейді. Қазақстан  Республикасының аумағында жұмыс  істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.

    Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға  көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік  қызметтердің пайда бола бастауына  сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің маз-мұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп жұмысы толығымен  халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына  сай орындалады. Міне осыларды ескере отырып бұрын есепші деп саналып  келген бухгалтер маманы кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтап, бағалап, есептеп  отырумен қатар кәсіпорынның алғаш  уақыттағы экономикалық ол-ауқатын  дамыту жолдарын жоспарлай білуі  қажет. Сон-дықтан да кез келген елде бухгалтер мамандарын барынша білімді  етіп даярлау сол елдегі ұйымдардың экономикалық жағынан тұрақты дамуына  кепілдік береді.

    Мәнжазбаның мақсаты Қазақстан Республикасының  аумағында  жұмыс істейтін   компаниялардың  қаржылық есебіндегі дебиторлық   берешектің      жұмыс жүйесін    талдау, бағалау және басқаруды жетілдіру  жолдарын көрсету болды. 

    Қорытындылап  айтатын болсақ «дебиторлық борыш» дегеніміз, бұл – иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активке қамтылған алдағы  уақыттағы экономикалық тиімділік.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Радостовец  В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп // Алматы – 2003  
2. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп // Алматы – 2005
3. Кеулімжаев Қ.К. Бухгалтерлік есеп принциптері, Алматы – 2004
4. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» : оқулық / Қ. К. Кеулімжаев, Н. А. Құдайбергенов. - Алматы : Экономика, 2006.
5. «Қоғам және дәуір» : ғылыми – сараптамалық журнал: Экономика, №4 (28) 2010
6. Интернет желісі: www.referattar.com

                              www. ref – kaz. kz