Негізгі құралдардың есебі

     Сонымен қатар банк бэк-офисінің (бөлімшесінің) жауапты қыз-меткері төлем жүргізгеннен кейін келесі күннен кешіктірілмей жүргізілген төлемдер журналына белгілеп қояды.

     Банктің бас бухгалтериясы әрбір мердігер бойынша төленген аванстардың сомасы есебінде бөлек дербес шоттар ашады. Капитал қүрылысы бойынша жүргізілетін шығындар есебі негізгі қүралдар-дың сәйкес топтары арқылы жүргізіледі. Келісімшарт қосымшала-рымен бірге құрылыс және жөндеу бойынша мердігерлік жұмыстармен қатар тарифхерді, калькуляцияларды, еркін сметалық есеп айрысуларды банк немеее оның бөлімшелерінің басшылары тексеріп, қолдарын қоюлары керек.

     Банк (бөлімшелер) франт-офисі қарыздың нақты  сомасын төлеу нүсқауларымен  қатар, негізгі қүралдарды кірістеудің нүсқауларын береді, сонымен бірге келесі жағдайларды көрсетеді:

- негізгі қүралдардың  жалпы сомасын;

- амортизациялық  аударым әдісін;

- пайдалану мерзімі мен аударылған амортизация мөлшерін;

- өтімділік қүнын;

- негізгі қүралдарды  өндірістік және өндірістік емес салада

пайдалануын.

     Қүрылыстың  шаруашылық әдісі кезінде банктің  шаруашылық қызмет жүмысшыларымен есептесу төлем кестесіне сәйкес жүргі-зіледі. Құрылыстың мердігерлік әдісі кезінде мердігерлік үйьшдар-мен есептесу банктің жоғары басшыларымен қарастырылып, бекітілуіне сәйкес құжаттар және сметалар шегінде келісіліп жасалған шарт негізінде жүргізеді.

     Егер  қүрылыс банк алған материалдар  есебінен жүргізілсе, онда бөлімше материал қүнын төлеу үшін материал алуға мердігердің хаты мен сенім хатының жазбаша көшірмесін банкке жібереді.

     Егер  күрделі жөндеу қызметінің мерзімін көбейтсе, жүргізілген жұмыстар немесе негізгі құралдардың көрсеткіштері айтарлықтай жақсарса, одан оған кеткен шығындарға мыналар жатады:

• ғимарат және құрылыс бойынша:

Дт 1652 «Жер үйлер  және ғимараттар»

1860 «Басқа да дебиторлар»

Кт 1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС  сомасында.

• автомобиль көлігі бойынша:

Дт 1654 «Өзге негізгі  құрал-жабдықтар» Кт 1860 «Басқа да дебиторлар»

1851 «Салық және  бюджетке төленетін басқа да  міндетгі төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында.

Негізгі қүралдардың  тозуы. Негізгі құралдар құяын қайта  бағалау және амортизациялық аударымдар есебінің тәртібі

     Амортизацилық аударымдар мен негізгі қүралдарды қайта баға-лау құны банктің ағымдағы жылға қабылдаған бухгалтерлік есеп (есеп саясаты) әдістеріне сәйкес жүргізіледі.

     6 БЕҚС 22 бөліміне сәйкес амортизацияларды  есептеу үшін келесі әдістер  қолданылуы мүмкін: құнды бір қалыпты (түзу сызық-ты) есептен шығару, құнды орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді түрде есептен шығару (өндірістік әдіс), құнды сан бойынша есептен шығару (шоғырланымдық әдіс), қалдықтың кему әдісі.

Қүнды бір қалыпты (түзу сызьіқты) есептен шығару әдісі. Осы әдіске сәйкес объектінің амортизацияланатын қүны оны пайдалану мерзімі ішінде бір қалыпты есептен шығарылады. Әрбір мерзімге амортизациялық аударымдар сомасы пайдалану объектісінің есеп айырысу мерзімінің санымен амортизациялық құндарды бөлу жолы-мен есептеледі. Амортизация мелшері тұрақты болып табылады.

     Мысалы, банк бастапқы құны 100 мың теңге болатын  ксерокс сатып алды, оның 5 жыл  пайдаланғаннан кейінгі өтімділік  құны 10 мың теңге. Бұл жағдайда жылдық амортизация амортизациялық аударым  құнынан 18 пайызды немесе түзу сызықты  есептен шығару әдісіне сәйкес 18 мың теңгені құрайды.

Дт 1692 «Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген аморти-зация»

1693 «Компьютерлік  жабдықтар бойынша есептелген амортизация»

1694 «Өзге негізгі  құрал-жабдықтар бойынша есептелген амортизация»

Кт 1652 «Жер, үйлер  және ғимараттар»

1653 «Компьютер  жабдықтары»

1654 «Өзге де  негізгі қүрал-жабдьщтарң;

• қайта бағалау  сомасының қалған барлық сомасына:

Дт 3540 «Негізгі құрал-жабдықтарды қайта бағалау  резервтері»

Кт 3599 «Бөлінбеген  таза кіріс (өтелмеген шығындар)».

     Егер  келешекте негізгі құралдарды есептен  шығару өткізілетін болса, онда банк өткізу сомасына келесі өткізбелерді жүргізеді: Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» Кт 4852 «Негізгі кұрал-жабдықтарды- және материалдық емес

активтерді өткізуден  түскен табыс». Бұзу және қайта жөндеу нәтижесінде алынған бөлшектер, байлаулар мен басқа да материалдық құндылықтар комиссляның бекіткен құнымен кірістеледі:

Дт 1602 «Басқа тауар-материалдық  қорлар» Кт 4920 «Басқа да кірістер». 

Негізгі қүралдарды түгендеу.

     Негізгі құралдардың нақты қолда болуын анықтау және олар-дың сақталуына бақылау жасау мақсатында нормативтік, құқықтық және басқа да актілерге сәйкес негізгі құралдарға түгендеу жасалынады.

     Түгендеу  жүргізу кезінде негізгі құралдардың  есеп мәліметтері мен қолда болуы  арасындағы сәйкестікті орнатады, олардың  жиын-тықтылығын, техникалық жағдайын, бағыты бойынша пайдалану деңгейін анықтайды. Бүл жүмысты жүзеге асыру үшін банк бұйрығы бойынша түгендеу комиссиясы құрылады. Түгендеуді бастамас бүрын түгендеу карточкаларының, техникалық паспорт-тың, жолға өткізілген және қабылданған объектінің жағдайын тексереді, қажет қүжаттарды дайындайды және негізгі құралдардың түрган жсрі бойынша тізімін анықтайды.

     Комиссия  мүшелері лауазымды немесе материалды жауапты түлғалар қатысуымен негізгі  қүралдарды қарастырады және атауы, белгісі, түгендеу нөмірі бойынша қолда бар болу сәйкестігін тіркейді. Түгендеу кезінде анықталған есепке алынбай қалған. 
 

     МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ  ЕСЕБІ 

     Бухгалтерлік  есепте материалдық емес активтердің  анықтамасы негізгі құралдардың  анықтамасына сәйкес келеді, яғни жай  қызметтер үрдісінде сатуға арналма^ан және үзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынадыДЕгер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.

     Қаржылық  есеп берудің халықаралық стандартына  сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдьщ емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер больш табьіладьі] Және іскерлік пікірден айқын ажыратылады.

     Патенттер, авторлық құқықтар, франшизалар, тауар  таңбалары, үйымдық және жедел шығындар айтарлықтай кең тараған мате-риалдық  емес активтер болып табылады.

     Материалдық емес активтерді екі үлкен топқа бөлуге болады: айырбастауға жататын және жатпайтын.

     Айырбастауға  жататын материалдық емес активтер фирманың басқа активтерінен бөлек  сәйкестендіріліп және бөлек сатылуы мүмкін.

     Кейбір айырбастауға жататын және субъектінің іфізметінде айтарлықтай жиі кездесетін материалдық емес активтер төменде көрсетілген [^Патент - бұл занды тіркелген және танылған ерекше қүқық. Патенттік құқық - сырттан басқа тұлғалар араласпаған кезде патент таратылатын үрдісті немесе қызметті, бұйымдарды иесіне пайда-лануға, өндіруге, сатуға және бақылауға мүмкіндік береді.

     Өндіріс дизайнын тіркеу өндірілетін бұйым түріне, үлгісіне не-месе моделіне сәйкес келетін патентке ұқсайды. Өндіріс дизайнын тіркеу сыртқы нысанда қорғаған кезде ғана патент қызмет көрсетуді қорғайды.

     Авторльщ  кұкьщ - бұл әдеби, музыкалық шығармалардың  өнертапқыштар және тағы басқа авторларының заңмен қарасты-рылатын, қорғалатын формасы.

     Тауар маркалары немесе тауар атаулары - бұл компания-ларға, өнімдерге немесе қызметтерге берілген атаулар, символдар немесе басқа да анықталатын ұқсастықтар. Олар иемденуді көбейту үшін тіркелінуі мүмкін. Франшизалар ңақты бағытты және нақты қызметті пайдалану қүқығын иелену үшін шаруашылық субъекті-лерінің мемлекеттік меншікті пайдалану құқығын иелену немесе коммуналдық қызмет көрсету үшін үкімет органдарымен үсынылады.

Жалға алынған меншіктің қүнын жақсарту үшін мысалы, жалға алынған меншіктің модификациясы жалға алынған мүліктің дебет шотына жатады. Жал меншігін жақсарту материалдық емес активтер ретінде жіктелінеді. Жалға алынған меншікті жетілдіру жалға алынған мерзімнің қалғанына амортизациялануы немесе осы мерзімдердің кайсысы қысқарақ болуына байланысты жақсаруы керек. Сәйкестенбейтін активтер бблек сатылуы мүмкін емес. Төменде сәйкестенбейтін активтердің кейбір мысалдары келтірілген. Материалдық емес активтердің кейбіреулерінің екі арнайы сипаттамасы бар: олар үзақ мерзімді аванстық төлемдер болып табылады және басқа сатылатындай иеленушіге ешқандай құқық бермейді. Бұл материалдық емес активтер жеке идентификация-лануы мүмкін, бірақ айырбастауға жатпайды.

     Мерзімі ұзартылған шығындар, яғни оларды бухгалтерлік ссепте болашақта табыс әкелуі мүмкін қызметтерге кеткен шыгын-дир деп атайды. Олар баланста алдын ала төленген үзақ мерзімді шығындар ретінде көрсетіледі. Мерзімі ұзартылған шығындар фи-зикалық формасы жоқ үзақ мерзімді активтер ретінде жіктеледі.

     Үйымдык; шығындар - бұл қызметті ұйымдастыру кезінде пайда болатын шығындар.

     Материалдық емес активтерді бағалау кезінде  бастапқы құн принципі қолданылады. Яғни материалдық емес активтер, актив  терді сатып алумен байланысты барлық шығындарды қосатын сатып алу  құны бойынша бағаланады. Сатып алу  кұны - бүл барльщ төлемдер немесе алынған  активтердің ағымдағы нарықтың құны. Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады. Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:

• қызмет ету  мерзімін ең жоғары шектейтін заңды, реттеуші және келісілген ереже;

• болжалды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін шарттар;

• қызмет ету  мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да экономикалық факторлар;

• жұмыстардың  орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қызмет мерзімі;

• материалдық  емес активтің бар бәсеке қабілеттілігін шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;

• материалдық  емес активтердің жиынтығына кіретін  басқа активтердің қызмет ету мерзімі.

Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде жүйелі түрде жазылу керек. Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады. Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделің сипаттау керекі Егер мұндаи үлгі нақты анықталған болмаса, амортизацияшя теңбе тең аудару әдісін пайдалану керек. Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімің қарастыру керек. Халыкаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық, баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін. Бұндай жағдайда амортизациялық емес қүнды жазу керек және активтің бағамын азайтуды көрсететін шығынды мойындау керек. Сату кезінде айырбастауда немесе материалдық емес активтердің қандаң да басқа жолымен келуі, түсімнен пайданы сипаттай "отырып материалдық емес активтің шотымен оның амортизациялык емес қүны жазылу керек. Материалдық емес активтерде келесідей бухгалтерлік жазулар жасалынады:

• алынған материалдық  емес төлемге:

Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» 

Банктегі бухгалтерлік есеп

Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»

1081 «Банктің  корреспонденттік шоты»

2010 «Сыйақы аудармай  талап еткенге дейінгі депозиттер»

2203 «Басқа банктердің корреспонденттік шоты»;

• материалдық  емес активтерді кірістегенде:

Дт 1659 «Материалдық емес активтер»

Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»;

• амортизацияларды есептеу:

Дт 5788 «Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдар» Кт 1699 «Материалдық емес активтерге есептелген аморіизация»;