өнеркәсіп кәсіпорында бухгалтерлік есеп

 

     Үстеме  шығыстар

    Үстеме  шығыстар- бұл өндірісті басқарумен және қызмет көрсетумен байланысты шығыстар, олар кешендік сипатқа ие болады, олардың  құрамында экономикалық элементтердің  барлық шығындары көрініс табады.

    Бұл шығындар ай бойында белгіленген  номенклатуралық шығыс баптары  бойынша 930 - “Үстеме шығыстары! Шотында  көрініс табады.Әрбір цехтың өзінде дайындалған өнімге үстеме шығыстар қосылады.

    Үстеме  шығыстар айә соңында белгіленген  әдістеме бойынша негізгі өндіріс шығындарының құрамына кіоетін үстеме шығыстарын таратқан кезде 904 шотыдебеттеліп және 930 шоты кредиттеленеді.

    Шаруашылық  жүргізуші субъектер өзінің есептік  саясатында өндіріс ерекшеліктерін ескере отырып шығын баптарының номенклатурасына өзгерістер енгізуі мүмкін.

    Мысалға үстеме шығысының құрамында “Өндірісті дайындау және игеру шығыстары” деген  бабы жеке бөлінуі мүмкін. Өндірістің жұмыс істеу ұзақтығына және басқа  да жағдайларына байланысты тәртібін ескере отырып, оған қажетті шығын денгейін сметаның көмегімен анықтайды.Сметаны жасау кезінде сыннан өткізілгекн өнімнің құнын ескеру керек, себебі олжұмысқа қосудың жалпы сомасына қосылмайды. Жұмысқа қосу шығысының сметасын бекіткен кезде өндіріске енгізілетін объектінің өндірістік қуаттылығын және оның нормативтік мерзімін ескере отырып, оларды өнімнің өзіндік құнына жатқызу мерзімі мен нақты тәртібіне байланыстыц етіп анықтайды. 

1.3 Үстеме шығыстардың есебі. 

     Үстеме  шығыстарға өндіріске қызмет көрсетумен негізгі және көмекші цехтардың жұмыс ұйымдастырумен байланысты шығыстары жатады, оларды тікелей дайын өнім түрлеріне жатқызуға болмайды.

      Үстеме  шығыстар,әдетте біршама сипатқа  ие болады:

• кешендік сипаты-шығыстар құрамында барлық экономикалық элементтер шығыстары көрініс табады.
• екі және одан да көп бұйымдар шығарған кезде бұл шығыстарды тікелей бір бұйымға жатқызу қиынға түседі, демек олар дайын өнім арасына таратылады және аяқталмаған өндіріске де жатқызылады.

     Үстеме  шығыстарды тарату тәсілі өндірістің ерекшелігіне және есептік саясатына тәуелді болып келеді. Негізінен ол шаруашылықтың есеп саясатына сәйкес көрініс табады:

      -Өндіріс  жұмысшыларының еңбек ақысына  пара-пар етіліп таратылаыды;

     - тікелей материал шығыстарына  пора-пар етіп таратылады;

     -алдын-ала  белгіленген шығындардың тұрақты коэффициенттері бойынша таратылады;

• басқа да тарату базалары бойынша таратылады (құрал-жабдықиың жұмыс сағатына).

93 –“Үстеме  шығындар” бөлімшесі мынадай  шоттардан тұрады:

930 –  “Үстеме шығындар”, онда транзиттік  әрі бір элементтік шоттарды  есепке алатын үстеме шығындар тұрады,оның құрамындағы;

931-“Материалдар”-үстеме  шығындардағы материалдардың барлық  түрларін есепке алу үшін арналған;

932- “Қызметкерлердің  еңбегіне еңбек ақы төлеу”  – жабдықтарға қызмет көрсетумен, оларды жұмысқа қосумен айналысатын  жұмысшыларға және басқа жұмысшыларға,сондай-ақ қызметшілеріне есептелген жалақыны есепке алуға арналған;

933- “Еңбак  ақыдан аударылатын аударымдар”  – 932-шотында есептелген еңбекақыдан  жасалатын аударымдарды есепке  алуға арналған;

934 –  “Негізгі құралды жөндеу” - өндіріс қызметінде пайдаланатын негізгі құралдарды жөндеу бойынша жұмсалған нақты шығындарды  көрсету үшін арналған;

935 –  “Негізгі құралдардың тозуы мен  материалдық емес активтердің  амортизациясы” - өндіріс қызметінде  пайдаланатын материалдық емес  активтердің амортизациасының және негізгі құралдардың тозуының есептелген сомасын көрсету үшін арналған;

936 –  “Тұрғын-үй қызметі” – тұрғын-үй  қызметінің барысында тұтынылған  құнын көсетугеарналған;

937 –  “Жал ақысы” - өндірісте пайдаланатын  негізгі құралдарды ағымдағы жалға беру бойынша жал ақысының сомасын көрсетуге арналған;

938- “Басқа  да” - әлеуметтік сфераға негізгі  және көмекші өндірістердің көрсеткен  қызметінің шығысын көрсетуге  арналған.

      Үстеме  шығыстың аналитикалық (талдамалық) есебі  келесі номенклатуралық бап үлгілері бойынша жүреді:

Төменде 93 – “Үстеме шығындар” бөлімшесінің шоттары бойынша жасалатын шоттардың  корреспонденциясы көрсетілген. 

 
 

    Есептеуді оңайлату мақсатында тек өздерінің  конструкциясы, технологиясы және басқа  параметрлері бойынша ұқсас бұйым  түрлерінің сметалық мөлшерлемесін  алуға рұқсат еетіледі.Олардың шығыс нормасы типтік бұйым түрлерінің сметалық мөлшерлемесі негізінде белгіленеді.

      Бұл арада атап өтетін бір жайт, ол құрал-жабдықтарды  пайдалану мен күтіп ұстау  шығыстары оның калькуляцияланатын объектілеріне істелген машина сағатына пропорциональды түрінде сметалық   (нормативтік)мөлшерлемесін пайдалана отырып таратады және ол өндіріс жұмысшыларының жалақысына тәуелді емес. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ

2.1  Корпорациялық  табыс салығы бойынша шегерімдер.

     Бұл бөлімде табысқа салынатын салықтарды, оның ішінде: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы және әлеуметтік салықтың экономикалық мазмұнына тоқталамыз.

     Сонымен “Табысқа салынатын салық – салық төлеушілердің әр түрлі табыстарынан түскен ақша қаражаттарына салық салынады”

     Көптеген  мемлекеттерде заңды тұлғалардың табысына салынатын корпорациялық салық компанияның таза пайдасынан үйлесімді салық ставкасымен алынады.Ал компанияның пайдасы бөлінетін және бөлінбейтін деген екі бөліктен тұрады.Салық салу барысында бұл бөліктер мынадай түрлерге бөлінеді:

• Классикалық жүйе, компанияның бөлінетін пайдасына корпорациялық және жеке табыс салығы салынады. Бұл жүйе негізінен Бельгия Люксембург елдерінде кеңінен тараған.
• Компания деңгейінде салық салынатын пайданы кеміту жүйесі екі нұсқада қолданылады:

     әр  түрлі ставкалар негізінде, әсіресе  бөлінетін пайдаға салық төмендетілген  ставкамен салынады. Бұл жүйе Португалия, Австрия елдерінде қолданылады;

      бөлінетін пайданы салық салудан ішінара  босату негізінде. Бұл жүйе Ирландия, Финляндия елдерінде қолданылады.

     -Акционерлер  деңгейінде салық салынатын пайданы  кемітү жүйесі дивиденттер түрінде  қолданылады:

Салық несиесі немесе импутациялық жүйеде дивиденд жеке табысқа қосылып есептелінеді.

Салық салу барысында компониялар резидент және резидент емес болып бөлінеді.

Корпорациялардың  пайдасына салық  салудың импутациялық жүйесі – корпорациялардың пайдасына қос салық салынуын жою мақсатымен енгізілген.

Қазақстан Республикасында корпорациялық  табыс салығы салықтардың ішінднгі ең күрделісі және салық сомасы жағынан ең ауқымдысы. Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінің 27,2 пайызын құрайды.

      Салық кодексі қабылданған кезеңге  дейін салықтың бұл түрі заңды  тұлғалардың табыстарынан алынатын табыс салығы - деп аталды.Кейінен  атауы өзгеріп, халықаралық стандартқа сәйкес “корпорациялық табыс салығы” – деп аталды. Корпорациялық табыс салығын заңды тұлғалар төлейді.

     Заңды тұлғалар екі түрге  бөлінеді:

      · Коммерциялық ұйымдар;

      · Коммерциялық емес ұйымдар;

     Коммерциялық  ұйымдар дегеніміз – белгілі бір табыс көзі бар заңды тұлғалар.Коммерциялық ұйымдардың ішінде арнаулы салық режимдерін қолданатын заңды тұлғалардың табыс салығын төлеуде өзіндік ерекшелігі бар.

Коммерциялық  емес ұйым – кіріс түсіру негізгі мақсаты болып табылмайтын және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға.

Жылдық  жиынтық табыста салық төлеушінің барлық табыстары, оның ішінде:

-Таурларды өткізуден түскен табыс.

-тауарлар  толық немесе ішінара қайтарылған  кезде;

-мәміле  шарттары өзгергенде;

• тенгемен төленген кезде өткізілген тауарлардың құнындағы айырма алынған жағдайларда түзетілуге тиіс.

Табысты түзету аталған өзгерістер болған салық  кезеңнің қорытындысы бойынша жүргізіледі.

-Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар.

- салық төлеушінің міндеттемелерін оның кредиторының есептен шығаруы;

• сот шешімі бойынша міндеттемелерді есептен шығару.

-Мүлікті жалға беруден түсетін табыс.

Заңды тұлғалар салық салу объектілерін (мысалы, жылжымайтын мүліктер: ғимарат, қойма, гараждарды және жылжитын мүліктер( жалға беруден де табыцс табады.

-Банктер жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар.

Борышкер  банктің және банк операцияларының  жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның талабын орындаған кезде, бұрын шегерімге жатқызылған  провизиялар сомалар-жасалған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар деп аталады.Бұл жерде, борышкер орындаған талап сомасына барабар мөлшердегі провизиялар сомасы табысқа енгізіледі.

-Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын табыстар.

Қатысу  үлесі – жеке және заңды тұлғалардың  бірлесіп құрайтын  ұйымдарға, консорциумдарға, акционерлік қоғамдарды қоспағанда, мүлкімен қатысу үлесі.