ҚР-ғы кассалық операцияларды жүргізу тәртібі

   Кассирге  өзіне тапсырылған істі орындауды  басқа тұлғаға сеніп беруге үзілді-кесілді  рұқсат етілмейді. Кассирді уақытша  ауыстыру қажет болған жағдайда оның міндеттерін орындау мекеме басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа  тұлғаға міндеттеледі де, одан әкімшілік, өз кезегінде, толық жеке материалдық жауапкершілік туралы жазбаша міндеттеме алады.

Мұнда кассир орындаушы тұлға бас бухгалтердің  немесе өкілетті тұлғасының қатысуымен қызметтен кететін кассирдан барлық құндылықтарды кесім бойынша қабылдап алады. Осылай тәртіп бойынша кассирдің қызметтен босатылғаны рәсімделеді.Кассирдің күтпеген жағдайда қызметін тастағанда (ауыру және т.б.) оның есебінде болған құндылықтарды басқа кассирге түгендеу комиссиясы мүшелерінің қатысуымен комиссияның қол қойған құндылықтарды қайта есептеу және беру туралы міндетті кесім жасаумен басқа кассирге табыс етеді.

   Кассалық  операциялар бухгалтерлік кітаптарды жүргізу жөнінде алдын  ала  қарастырылған барлық талаптарға сай келетін кассалық кітапта жазылады. Беттер нөмірленіп, кітап түптеліп, ал ондағы парақтарға саны басшы мен бас бухгалтердің қолтаңбалары және кәсіпорынның мөрі қойылуы тиіс.

   Әрбір мекеме тек бір касса кітабін  жүргізуге тиіс. Касса кітабіна кассир жазуды көшіре қағаз арқылы екі данада шариктік қалам, химиялық қарындаш немесе сиямен жұмыс күні ішінде әрбір кассалық ордер немесе оны алмастыратын басқа құжаттар бойынша ақшаларды алысымен немесе берісімен бірден жүргізеді. Кітапта кіріс және шығыс касса ордерлерінің нөмірлері, ақшалар кімнен алынды немесе кімге берілді, корреспондірлеуші шоттардың нөмірлері, кіріс және шығыс бойынша ақшалар сомасы көрсетіледі. Касса кітабінда тазартып өшіру және түсіндірме ескерту жасалмаған түзетулерге тыйым салынады. Жасалған түзетулер кассир мен бас бухгалтер немесе оны алмастыратын адамнын қолтаңбаларымен куәландырылады.

   Күнде немесе басқа белгіленген мерзімде кассир жұмыс күні соңында бір  күнгі ақшалардың кірісі және шығысы бойынша жүргізілген операциялардың жиынтығын есептейді де, кассадағы  ақшалардың келесі күнге қалған қалдықтарын шығарады. Мұнымен қатар, кассир кассалық есеп беруде көрсетілген ақша қалдығын кассадағы нақты ақшалармен салыстырады. Бұдан кейін касса кітап беттерінің бірінші данасы кітапта, ал екінші жыртылмалы бет (касса кітаптағы бір күнгі көшірме жазулар) кіріс және шығыс касса ордерлермен бірге кассирдің есеп беру ретінде касса кітабіне қол қою арқылы бухгалтерияға өткізіледі. Кассирдің есеп беру нысаны төменде келтірілген.

   Егер  мекемде күнде жалпы сомасы 100000 теңгеге дейін операциялар жасалса, онда кассалық есеп берулерді 3-5 күнде  бір рет жасауға болады. Касса кітабын жүргізудің дұрыстығын бақылау мекеменің бас бухгелтеріне жүктеледі.

   Кассалық  операцияларды есепке алуды компьютерлендіргенде кіріс және шығыс касса ордерлерін және оларды алмастыратын құжаттарды жазуды құжатты-көшіргі әдісімен оларды «Кассалық кіріс және шығыс құжаттарын тіркеу журналына» бір жұмыс тәсілінде  тіркеу, сондай-ақ кассалық кітапты  автоматтандырылған тәсілмен жүргізу  орынды. Қажеттілікке қарай оның беттері: «Кассалық кітаптың қосымша беті»  және «Кассирдің есеп беруі» машинограмма түрінде қалыптасады. Мұнда «Кассалық есеп берудің беттері» кестесін толтыру қалдықтарды жазудан басталды.  

   Алынған манинограммаларды кассир тексереді және қол қояды да, кіріс және шығыс касса ордерлері немесе оларды алмастыратын құжаттармен бірге бухгалтерияға кассалық кітаптың қосымша бетіне қол қою арқылы береді. Кассалық кітаптың қосымша бетін кассир әрбір айдікін жеке жыл бойында сақтайды, жыл соңында беттерлің жалпы саны мекеме басшысы мен бас бухгалтердің қолтаңбаларымен куәландырылады да, кассалық кітапқа сүргі салады.

   Бухгалтерия тексерген кассирдің есеп беруі бухгалтерлік өңдеуден өткізіледі. Оның мәні – кіріс, шығыс касса ордерлерінің және оларды алмастыратын құжаттарға, сондай – ақ кассалық есеп берудің арнайы бағандарына әрбір операциялар бойынша корреспондірлеуші шоттардың кодтарын көрсетуінде.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ІVтарау- Кассалық операцияның аналитикалық есебі

   Кассалық  операцияларды есепке алу үшін бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарында 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» атты активтік жинақтамалы шоты қарастырылған. Бұл шотта кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен ақша қаражаттарының қозғалысы есепке алынады. Мекемелер қаржы – шаруашылық қызмет барысында шетелдік валюталарын пайдаланған жағдайда осы шотқа қосымша 1011 «Кассадағы валютамен ақша қаражаты» атты шот ашулары керек. Бухгалиерлік есеп шотында кассалық операцияларды көрсетуге кассирдің есеп берулері және оған тіркелген кіріс және шығыс касса ордерлері мен оларды алмастыратын ақтаушы құжаттары негіз болады. Сондықтан кассалық есеп берудің топталған біртекті шаруашылық операцияларының жиынтық көрсеткіші №1 журнал – ордер мен оның тізімдемесінде корреспендірлеуші шоттар бойынша көрсетіледі. №1 журнал – ордері мен оның тізімдемесі кассадағы қолда бар ақшалармен жүргізілген операцияларды есепке алуға арналған және мүнда жүргізілген операцияларды есепке алуаға арналған және мүнда кассалық операциялар екі көп бағаналы тіркелімде жүйеге келтіріледі. 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шоттары топтарының дебетімен корреспендірлеуші басқа шоттардың кредиті бойынша таратылған сомалар тізімдемеде және көрсетілген шоттардың кредитімен корреспондірлеуші басқа шоттардың дебеті бойынша таратылған сомалар журнал – ордерде көрсетіледі. Есептік тіркелімнің нысаны төменде келтірілген.

   Есептік тіркелімге жазулар №1 журнал –  ордер тізімдемесінің жоғары сол  жақ бөлігіндегі «Ай басындағы  қалдық (сальдо) - теңге» жолын толтырудан басталады, онда кассадағы ай басындағы ақшалардың қалдығы жазылады, ол өткен айдағы осындай тізімдемесінен алынады. Одан кейін касирдің тексерілген және өңделген есеп берулері негізінде ағымдағы айдың жазулары жүргізіледі. Бір күндегі (немесе 3-5 егер есеп беру осы уақытта бір рет жасалса) операциялар бойынша жасалған әрбір есеп беруге №1 журнал – ордерде және оның тізімдемесінде бір жол беріледі.есептік тізімдеме ыңғайлы және керек болғанда тиісті есеп беруді тез табу үшін жазу жүргізілген жолдың нөмірі кассалық есеп беруде көрсетіледі.

   Мысалы: 1-5, 6-10 және т.б. бірдей корреспондірлеуші  шоттардың сомаларын қосып, журнал – ордер мен оның тізімдемесінің тиісті бағанына кіргізіледі. Осындай  бір текті шаруашылық операцияларында  жазу ыңғайлы болу үшін қосымша топтастыру тізімдемелерінде алдын – ала  топтастырған жөн, сонан соң олардың  жиынтығы есептік тіркелімдерге  көшіріледі.

   Журнал  – ордердің 1-23 бағандарында 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шоттарының топтарының кредиті бойынша жазылған сомаларды  жазады. 23 «Жиыны» бағанында осы  жол бойынша кассалық есеп беруге сәйкес шоттардың есептелген кредиттік  оралымдарының сомасы кіргізіледі.

   15 «Жиыны» бағаны №1 журнал –  ордердің тізімдемесінің әрбір  жолы бойынша есептелген дебеттік  оралымдардың сомаларын көрсету  үшін арналған.

   Ай  соңында журнал – ордер мен  оның тізімдемесінің жинақтамалы шоттары  бойынша сомалары есептеледі де, Бас  кітапқа көшіріледі.  Шоттар бойынша  кредиттік дәне дебеттік оралымдар  сомалары есепке ала отырып, ай соңындағы  қалдықты (сальдоны) шығарады. Ол тізімдеменің төмендегі оң бұрышында көрсетілген, сондай-ақ Бас кітап және келесі айға ашылатын №1 журнал-ордердің тізімдемесіне  көшіріледі. Кредиттік, дебеттік және ай соңындағы қалдық (сальдо) сомалары кассирдің әрбір есеп беруі бойынша  кіріс және шығыс жиынының сомаларымен, сондай – ақ ақшалардың қалдығымен салыстырылуы керек. Бұл кассалық есеп көшірілген кезде болуы мүмкін қателерді  жедел анықтауға және жоюға мүмкіндік  береді.

   Кассалық  операцияларды есепке алуды компьютерлендіргенде «Кассирдің есеп беру» машинограммасының  деректері автоматты түрде 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шоттары топтарының дебеті және кредиті бойынша қалыптасқан  машинограммаға көшіріледі. Бұл машинограмма №1 журнал-ордері мен оның тізімдемесіне  ұқсас нысан. 

V тарау – Кассадағы инвентаризация, кассалық операциялар аудиті

      Кассадағы инвентаризация жасалған  кезде, ақша қаражаттары жеке  купюрлер бойынша бір бірлеп  саналады. Бағалы қағаздар, қаржы  құжаттары, арнаулы есеп беру  бланктері актіде түрлеріне байланысты  көрсетіліп, олардың аты, нөмірі, сериясы, номиналдық құны жазылады  және кассадағы басқа да бағалы  заттар тексеріліп, есепке алынады.  Қолма қол ақшаны есептеген  кезде, кассадағы нақты ақша  қаражаттары мен бағалы қағаздар  есепке алынады (акциялар, облигациялар, чектер, вексельдер және басқа  да заңға сәйкес шығарылғанбағалы  қағаздар).

     Қолма қол ақшаның сомасы актіге купюрлар бойынша енгізіліп, көрсетіледі. Кассирдің кассада мекемеге қатысы жоқ ақша қаражаттары мен басқа да бағалы заттар бар деген мәлімдемесі қабылданбайды.

      Инвентаризация актісіндегі қолма  қол ақшаның мөлшері, инвентаризация  жасалған күндегі кассирдің есебімен, кассадағы бар ақша қалдығымен  салыстырылып, нәтижесі шығарылады. Егер инвентаризация кезінде  кем, болмаса артық шыққан қаржы  табылса, оның сомасы актіде көрсетіледі.

      Жол үстіндегі ақша қаражатын  инвентаризациялау осы шоттағы  соманы тексеру арқылы жүргізіледі:

1. Қолма қол ақша тапсырылса – банк мекемелерінің, пошта бөлімшелерінің түбіртектерін, банк инкассаторларының өткізілген ақшалары бойынша жасалған ведомостарының көшірмелерін және т.б. мәліметтерді салыстырады;
2. Меншік иесінің ауларған сомасы немесе басқа да мекемелерден келіп түскен ескерту сомасы, көрсетілген уақытына, төлем тапсырмасының нөмірлеріне, соманы аударуға қабылдаған банк мекемесі болмаса пошта бөлімшелері бойынша тексеріледі.

   Ақша  қаражаттары операцияларын жүргізу  заңнамалық, жалпымемлекеттік, ведомстволық және басқа нормативтік актілермен жеткілікті түрде қатаң реттеледі. Жалпы аудитте ақшалай операцияларды тексеру тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктері бар.