Үстеме шығындар есебі

Әдетте, компаниялар үстеме шығыстарды тура шығындар баптары негізінде қорларды алу үшін бөледі. Бұл әдіс өнім түрлері мен өнімнің өзіндік құнын анықтауда басқа да шығындар үшін қолданылады.

Үстеме шығыстарды толық  бөлудің негізделген әдістемесі:

	А өнімі	В өнімі	С өнімі	Барлығы
Сатылған бұйым (дана)	100	100	100
Бұйым бағасы	10	20	15
Сатылуы	1 000	2 000	1 500	4 500
Негізгі өндіріс материалдары	250	300	300	850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары	200	700	500	1 400
	14,3%	50%	35,7%	100%
Барлық тікелей өндірістің шығындары	450	1 000	800	2 250
Өндірістік үстеме шығыстар	100	350	250	700
Жалпы табыс	450	650	450	1 550
Сатудан жалпы табыс %	45%	33%	30%	34%
Зерттеуге кеткен шығындар				600
Сату бойынша шығыстар				400
Әкімшілік шығыстар				500
Барлық шығыстар	214	750	536	1 500
Таза пайда	236	-100	-86	50
Таза пайдадан алынған %	24%	-5%	-6%	1%

Үстеме шығыстарды бөлуде шекті шығындарды есептеу  әдісі.

Тікелей шығындар негізіндегі  есеп өнімге барлық өндірістік шығындарды, тұрақты және ауыспалы шығындарды жатқызады. Егер есептеулерді шекті шығындар негізінде қарастыратын болсақ, онда өнімге тек қана ауыспалы өндірістік шығындар жатқызылады.

	А өнімі	В өнімі	С өнімі	Барлығы
Сатылған бұйымдар(дана)	100	100	100
Бұйым бағасы	10	20	15
Сатылуы	1 000	2 000	1 500	4 500
Негізгі өндірістік материалдар	250	300	300	850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары	200	700	500	1 400
Барлық ауыспалы шығындар	450	1 000	800	2 250
Сату-ауыспалы шығындар	20%	44%	36%	100%
Маржиналды табыс	550	1 000	700	2 250
Маржиналды табыс %	55%	50%	47%	50%
Өндірістік үстеме шығыстар	140	311	249	700
Зерттеуге кеткен шығыстар	120	267	213	600
Сату бойынша шығыстар	80	178	142	400
Әкімшілік шығыстар	100	222	178	500
Барлық шығыстар	440	978	782	2 200
Таза пайда	110	22	-82	50
Таза пайдадан алынған %	11%	1%	-5%	1%

Бұл мысалдан А өнімінің маржиналды табысының процентінің жоғары екендігі көрінеді. Сондықтан да барлық қорларды А өнімін өндіруге жұмсалған қолайлы. Бұл А өнімінің сапасын жоғарылатады. Бұндағы С өнімі табыссыз болып табылады. Қысқа мерзімде шекті шығындарды есептеу әдісі қысқа мерзімдегі баға белгілеуді анықтайды.

 

Шығындарды  көпдеңгейлі есептеу әдісі.

Шығындарды көпдеңгейлі  есептеу әдісі үстеме шығыстарды өнімдердің шағын топтарын құндық деңгейі  бойынша бөледі. Бұл әдіс үстеме шығыстарды екі категория бойынша ажыратады:

• топ бойынша бөлінетін
• топ бойынша бөлінбейтін.

Шығындарды көпдеңгейлі  есептеу әдісіне мысал.

	А өнімі	В өнімі	С өнімі	Барлығы
Сатылған бұйымдар (дана)	100	100	100
Бұйым бағасы	10	20	15
Сату бағасы	10 000	2 000	1 500	4 500
Негізгі өндіріс материалдары	250	300	300	850
Өндірістік жұмыскерлердің еңбек шығындары	200	700	500	1 400
Тікелей ауыспалы шығындар	450	1 000	800	2 250
Өндірістік үстеме шығыстар	140	311	249	700
Сатылған тауарлардың  өзіндік құны	590	1 311	1 049	2 950
Жалпы табыс	410	689	451	1 550
Сатудан түскен жалпы  табыс %	41%	34%	30%	34%

 

 

 

	А және В өнімдерінің  тобы	С өнімінің тобы	Барлы ғы
Жалпы табыс	1 099	451	1 550
Зерттеуге кеткен шығыстардың  өзіндік құнға апарылуы	250	0	250
Сату бойынша шығыстардың  өзіндік құнға апарылуы	300	50	350
Өнім топтары бойынша  жалпы шығыстар	550	50	600
Аралық табыс	549	401	950
Сату бойынша аралық табыс %	55%	27%	21%
Зерттеуге кеткен шығыстардың  өзіндік құнға жатқызылмағаны	258	142	400
Әкімшілік шығыстар	322	178	500
Таза табыс	-31	81	50
Таза табыс бойынша %	-1%	5%	1%

 

Қазіргі басқару есебі  шығындарды басқаруды қаржылық жауапкершілік  орталығын бюджеттендіру және басқару  негізінде жүзеге асыруды көздейді. Соған байланысты кәсіпорында әр қаржылық орталыққа жеке бюджет жасалады. Қаржылық орталықтың бюджеттері кәсіпорын бюджетіне бірігеді.

Кәсіпорын үстеме шығыстарының есебін жүргізуде келесідей мәселелерді  шешеді:

• Негізгі үстеме шығыстардың пайда болу көздерін анықтау;
• шығындарды азайту себептерін анықтау;
• Үстеме шығыстардың сметасы мен бюджетін жасау үшін негізгі көрсеткіштерді анықтау;
• Үстеме шығыстардың динамикасын бақылау;

Үстеме шығыстарды бөлуді басқару шешімдерін қабылдау тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда келесі негізгі  мәселелер туындайды:

1. Өндірістің табыстылық  бағасы мен әрбір өнімді өткізу деңгейі;

2. Компанияға қай өнім  түрі көбірек пайда түсіреді;

3. Шығарылатын өнім  ассортиментін өзгерту туралы  шешім қабылдау; Үстеме шығыстарды  басқару есебін бақылаудың бір  нұсқасы АВС-талдау бойынша жүргізіледі.Бұл  әдіс неғұрлым қарапайым, әрі жеңіл. АВС-талдау әдісі үстеме шығыстарды таратуда келесі принципке сүйенеді: шығындардың пайда болу көздерінің аз ғана мөлшері салыстырмалы түрдегі шығындар құнының көптігін көрсетеді.

Кәсіпорынның үстеме шығыстарының бір бөлігі, мысалы, негізгі  қорлардың амортизациясы өндірістік қуаттылыққа байланысты болады. Бұндай шығыстар өндіріс және өткізу көлемінің өзгерісіне тәуелсіз тұрақты болып қала береді. Үстеме шығыстардың есебі көп жағдайда өзіндік құнды есептеу әдістемесінің өзгеруімен шешіледі. Көптеген кәсіпорындар өнімнің өзіндік құнын есептегенде шығыстарды тұрақты және ауыспалы шығыстарға апарады. Бұдан ауыспалы шығындар басқарушылық өзіндік құнды құрайды, ал тұрақты шығыстар кезең шығыстары ретінде есептен шығарылды.

 

АВС-әдісінің негізгі қадамдары:

1. Өндірістің жалпы процесін жеке функцияларға бөлу;
2. Үстеме шығыстарды қызмет түрі бойынша бөлу;
3. Шығын тасымалдаушыларды таңдау;
4. Шығын тасымалдаушылардың үстеме шығыстарын бөлу;

 

Есептеу үшін қажетті  ақпараттар:

Өнім	А	В	С	Барлығы
Өндіру көлемі (дана)	90 000	30 000	15 000	135 000
Бірлікке шаққандағы:
Материалдар (дана)	10	7	14	1 320 000
Материалдар (тенге)	30	40	15	4 125 000
Жұмыс сағат	2,5	3	1,5	337 500
Машина сағат	5	3	7,5	652 500
Еңбек төлемі (тенге)	20	30	10	2 850 000
Өндірістік циклдар саны	5	10	50	65
Жеткізу саны	18	7	50	75
Заказдар саны	50	70	700	820
Мәміле саны	45	25	60	130

 

Өнім	А	В	С	Барлығы
Үстеме шығыстар
Жинау				75 000
Машиналық өңдеу				1 000 000
Заказдарды алу				900 000
Жинақтау				650 000
Инженерлік қызмет көрсету				750 000
				3 375 000

 

Үстеме шығыстарды бөліп  таратуды 2 әдіс арқылы қарастырамыз.

Дәстүрлі әдіс – шығыстарды жұмсалатын жұмыс сағаттарына байланысты бөлу.

Коэффициент келесі түрде  анықталады:

3 375 000 теңге/337 500 жұмыс  сағат=10тг/сағ.

Үстеме шығыстардың анықталуы:

А өнімі 10тг/сағ.*2,5 сағ.=25 теңге

В өнімі 10тг./сағ.*3 сағ.=30 сағ.

С өнімі 10тг./сағ.*1,5 сағ.=15 сағ.

 

Өнім	А	В	С
Материалдар (теңге)	30	20	15
Оплата труда (теңге)	20	30	10
Үстеме шығыстар	25	30	15
Әкімшілік шығыстар	15	100	40

 

АВС әдісі.

Бүкіл өндіріс процесін бес түрлі қызмет түріне бөліп, үстеме шығыстарды бес категорияға жинақтаймыз.  Бұл арқылы шығындар тасымалдаушыға байланысты бөлу коэффициентін анықтауға  болады.

 

Жинақтаушы  шығындар коэффициенті	Жинақтау  шығындары/Өндіріс циклдары	75 000/65 000	1 153,85
Машиналық өңдеуге шығындар коэффициенті	Машина шығындары/Машина-сағат	1 000 000/652 500	1,5326
Заказ алу бөлімшелерінің шығын.коэффициенті	Заказ алу бөлімінің  шығыстары/Заказдар саны	900 000/820	1 097,56
Орамаға кеткен шығындар коэффициенті	Орамаға кеткен шығынлар/Жеткізу  саны	650 000/75	8 666,67
Инженерлік шығындар коэффициенті	Инженерлік шығындар/Өндіріс  берілімдерінің саны	750 000/130	5 769,23