Тауарлардың түсуін есепке алу

Жоспар

 

    Кіріспе.

 

1. Тауар ұғымы, классификациясы және бағалануы.
2. Кәсіпорынның қоймасына тауардың түсуін құжаттық рәсімдеу.
3. Кәсіпорының қоймасынан тауардың шығуын құжаттық рәсімдеу.
4. Материалдық жауапты тұлғаның есеп беруі.

 

Қорыты

Қолданылған әдебиеттер.

 

 

                                                          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

 

Тауарларды есепке алу мәселелері. Тауарды өндіру мен жеткізуде  бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз  қызметті қамтамасыз ету үшін өндіріс  мекемелері мен кәсіпорындарда қажеті тауар  қорлары болуы қажет. Тауар  қорлары – бұл соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы  қоғамдық өнімнің бөлігі. Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарды есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте актуалды. «Тауарлы –материалдардық қорларды есепке алу» атты №7 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес, тауарлы – материалдық қорлар бұл: шикізат қорлары, материалдар, ыдыс және ыдыстық заттар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім тауарлар түріндегі активтер.

Тауар жөнінде мәліметті толық  және шынайы қалыптастыру бухгалтерлік есептің маңызды мақсаты. Осыған орай бұл жұмыста мынадай талаптар қойылады:

1. Тауар ұғымын және бағалау тәртібін  қарастыру.
2. Тауардың қозғалысын құжаттық рәсімдеу және есепке алу сұрақтарын зерттеу.
3. Тауар есебін жетілдіру жолдарын анықтау.

Мұнда «Энергия плюс» ЖШС практикалық  материалдары қолданылған.

«Энергия плюс» ЖШС 14 сәуірде 2003 жылы Қарағанды облысының Басқару  юстициясында тіркелген. Серіктестік  қызметінің мақсаты тауарлар нарығын  кеңейту, пайда табу, қоғам қажеттігін қанағаттандыру.  «Энергия плюс»  ЖШС негізінен мынадай іс –қызмет  түрімен айналысады:

• коммерциялық қызмет;
• жанаржағар май сатып алу, сақтау, көтерме және бөлшек саудалау, сату;
• күрделі құрылыс жұмыстары, жөңдеу, монтаждау жұмыстары;
• көлікпен қамтамасыз ету;
• қоғамдық тамақтандару пунктері мен азаматтардың демалыс орындарын ашып, олардың жұмысын ұйымдастыру;
• ҚР заңында тыйым салынбаған басқа да қызмет түрлері.

Өз қызметінің барысында «Энергия плюс» ЖШС-ң  қолданыстағы бухгалтерлік есептің негізгі заңдарын, бухгалтерлік есеп шоттың үлгі жоспарын, қолдана  отырып шаруашылық операцияларын жүзеге асырады.

Бұл жұмыстың негізгі мақсаты –  жоғарыда келтірілген міндеттерді  және «Энергия плюс» ЖШС-ң тауарының  есебін ұйымдастыру мен  оны одан әрі жетілдіру жолдарын анықтау  болып табылады.

 

1. Тауар ұғымы, классификациясы және бағалануы.

Тауарларды өндіру мен жеткізуде  бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз  сауданы қамтамасыз ету үшін сауда  мекемелері мен кәсіпорында қажетті  тауар қорлары болуы қажет.

13.11.96 жылғы № 3 бухгалтерлік  есеп жөніндегі Ұлттық комиссияның  қаулысымен бекітілген 7 «Тауарлы  – материалдық қорлар есебі»  бухгалтерлік есеп стандартына, 28.01.2003 жылы 27 ҚР Қаржы Министрлігінің  бұйрығымен бекітілген өзгерістер  мен толықтыруларға сәйкес, тауарлы  – материалдық қорлар – бұл:

1. Шикізат қатары, материалдар, сатып алатын жартылай фабрикаттар және құрамдық заттар, конструкциялар  мен тетіктер, отын, ыдыс, ыдыстық заттар, қосалқы бөлшектер, өндірісті пайдалануға немесе көрсетілетін қызметтер үшін пайдалануға арнарған өзге материалдар;
2. Аяқталмаған өндіріс, жұмыстар, қызметтер орындау;
3. Ұйымдардың қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер мен тауарлар түріндегі активтер.

Соған сәйкес тауарларды келесідей  топтарға бөліп көрсететуі, олардың  экономикалық жіктеуі материалдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды  жағдайларының бірі болып табылады:

1. Шикізаттар мен материалдар – өнімнің материалдық негізін құрайды. Осыған орай, негізінен, ауылшаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіп өнімін – шикізат деп, ал өндеуші өнеркәсіп өнімін – материалдар деп атайды. Өнеркәсіптің кейбір салаларында шикізат және материалдар негізгі және көмекші болып бөлінеді, дегенмен, бұлай бөлу, шартты болып саналмайды. Өйткені ол өнімдердің әр түріне материалдардың сол бір түрін қолдану санына, технологиялық процесстің сипатына қатысты болады. Мысалға, наубайхана өндірісінде негізгі шикізат және материалдарға: ұн, тұз, ашытқы және су жатқызылады. Көмекші шикізат және материалдар өнімдердің сапасын жақсартуға әсерін тигізеді, олар белгілі бір тұтыну қасиеттерін береді(қант, сүт, хош иіс).
2. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар – өндеудің белгілі бір сатысынан өткен, бірақ әлі де дайын өнім болып саналмайтын шикізат және материалдар. Яғни, материалдық негізін құрайды.
3. Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу және пайдалану жағдайлары бойынша энергетикалық, технологиялық, двигательдік (жанаржағар май) және шаруашылық мұқтаждықтары үшін (ғимараттар мен үй жылытулары үшін) отын болып бөлінеді.
4. Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі материалдар мен дайын өнімдерді орау, буып-түю, тасымалдау және сақтау үшін пайдаланатын заттар.
5. Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал жабдықтардың тозған бөлшектерін жөндеу және ауыстыру үшін қызмет етеді.
6. Өзге де материалдар өзіне аталмыш ұйымда материалдар, отын немесе қосалқы бөлшектер ретінде, пайдалана алатын, негізгі құралдардың шығарылып тасталуынан алынған материалдарды, өндіріс қалдықтарын, түзетуге келмейтін ақшаларды енгізеді.
7. Басқа жаққа қайта өңдеуге берілген материалдар – бұл сырт ұйымдардың өңдеуіне тартылған және одан кейін одан алынған өнімдердің өзіндік құнына қосылатын материалдар.
8. Құрылыс материалдары – құрылыс салушы ұйымдар есепке алынатын құрылыс бөлшектерін жасау, ғимараттар мен құрылыстардың бөліктерін және конструкцияларын бөлу және көтеру үшін тікелей құрылыс және монтаж жұмыстары процесінде пайдаланатын материалдарды, сондай-ақ құрылыс мұқтаждықтары үшін қажетті өзге де тауарларды білдіреді. Өндірістік қорлар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды негізді бағалай білудің үлкен маңызы бар.

Тарлардың бір ғана түрінің алу  бағасы есептік кезең барысында  әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан  оларды дұрыс анықтау үшін, №7 БЕС  қарастырылған 3 әдістің бірін қолданамыз:

• арнайы (идентификациялау) әдісі;
• орташа құн әдісі;
• қорларды бастапқы сатып алу бағалары бойынша бағалау әдісі (ФИФО).

Мысалы:

Осы жыл ішінде келесідей тауарлар сатып алында:

Күні	Саны, дана	Бағасы, тг.	Сомасы, тг.
15 қаңтар	500	60	30000
22 мамыр	800	70	60000
10 қараша	600	80	48000
Барлығы	1900		134000

Жыл соңында қоймада 400 дана тауар  қалды. Сатудан түскен түсім 125000 теңгені  құрады. Сатудан түскен түсімді анықтау  керек.

1. ФИФО әдісі бойынша:

 

134000 - (400*80) = 102000

 

Сатудан түскен түсім                        125000

Өткізілген өнімнің  өзіндік құны       102000 

Жалпы пайда            23000

2. Орташа құн әдісі бойынша:

 

= 70,53

 

134000 - (400*70,53) = 105788

 

Сатудан түскен түсім                        125000

Өткізілген өнімнің  өзіндік құны       105788 

Жалпы пайда            19212

 

3. Арнайы (идентификациялау) әдіс бойынша

Түгендеу  жүргізу нәтижесінде есепті кезең  соңында қоймада 700 дана тауар калған, олар: 100 дана 15 қаңтар күні сатып алынған  тауарлардан, ал 600 дана 22 мамыр кунгі  сатып алынған тауарлар.

100*60 = 6000

600*70 = 42000

    134000 – 48000 = 86000

 

Сатудан түскен түсім                        125000

Өткізілген өнімнің өзіндік  құны        86000

Жалпы пайда            39000

 

Есептен шығарылған тауарлардың құны және екі ай соңына қалған тауарлардың  қалдығы әртүрлі әдіс бойынша  жеке анықталады.

Есептік кезеңнің соңына тауарлардың  қалдықтарының құнын анықтау  үшін есептеу жолымен шығарылған формуланы пайдалану мүмкін:

Есептік кезең соңында есептік  кезеңнің қалған тауарлардың = бастапқы қалдық құны + қалдықтарының құны + кіріс болған тауарлар – шығыс болған тауарлар.

Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл  әдіс негізінде тауарлардың құны – ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын  қосып есептелетін орташа бағасы түсіндірілген.

Бұл әдісті есептеудің математикалық  формуласы мынадай:

Орташа құны = ∑ т.қ + ∑а.т / К т.қ + К а.т

Мұндағы: 

∑ т.қ. – есептік кезеңнің басындағы  қалған тауарлардың қалдық құны;

К т.қ. – есептік кезеңнің басындағы  қалған таралардың қалдық саны;

∑ а.т – алынған тауарлардың  құны;

К а.т –  алынған тауарлардың саны.                                                                                                                                                                     Тауарларды бағалаудың дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысынада, тұтас табысынада , қаржылық жағдайынада мәнді әсер етуі мүмкін. Сондықтан оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстаған жөн. Бір әдістен екінші бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен қатар мына жағдайларды да сақтау керек:

• шаруашылық жүргізуші субьектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
• бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
• дер кезінде тауарлардың қалдықтарынада және өткен жылдардың тартылмаған табысынада түзетулерді енгізу.

   Материалдың босалқы қорлардың  барлық түрін есепке алу үшін 1300 «Қорлар» бөлімінің негізгі,  активті мүліктік шоттары қолданылады.  Бұл бөлімше құрамына төмендегі  синтетикалық шоттар кіреді :

     1310 «Шикізат және  маиериалдар»;

     1311 «Сатып алынған  шала фабрикаттар және құрастырушы  бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер,  детальдар»;

     1312 «Жанаржағармай»;

     1313 «Ыдыс және ыдыстық  жабдықтар»;

     1314 «Қосалқы бөлшектер»;

     1315 «Басқа да материалдар»;

     1316 «Өнделме шикізат  немесе қайта өңдеуге берілген  материалдар»;

     1317 «Құрылыс материалдары»;

     1318 «Отын»;

     1320 «Дайын өнім»; 

     1330 «Тауарла»

1310 «Шикізат және материалдар» шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді шығаруға қатысатын шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне септігін тигізетін көмекші материалдар есепке алынады.

Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер  қажеттігінше әрбір шоттар бойынша  субшоттар және материалдың есебі  бойынша аналитикалық шоттар аша  алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне  жатпайтын материалдарды, баланстан  тыс шоттарда есепке алады. (002,003).

Атап көрсетілген шоттар дебеті бойынша әртүрлі көздерден түскен тауарлы – материалдық қорлар операциялары, ал кредит бойынша тауарлы -  материалдық қорлардың әртүрлі  бағыттар бойынша шығарылу операциялары көрсетіледі. Шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа  қосалқы материалдар кәсіпорын  балансында өздерінің нақты өзіндік  құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша  құндылықтар синтетикалық есеп –  тұрақты есеп бағасымен (келісімді  немесе жоспарланған) көрсетіледі.

Мысал. «Шығыс» ЖШС аяқ киімді өңдеу үшін, сары ЦЛ терісін жабдықтаушыларға тапсырыс берген, оның 1 дм 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім шарт жасақан соң, «Шығыс» ААҚ-на тапсырыс берген материалы  келіп түскен. Барлық келіп түскен терінің мөлшері 3555,6 дм құраған, ал оның сомасы 320004 теңге болған. Тасымалдау шығыны (түсірушілер жалақасы – 300000 және әлеуметтік салық – 29700), ( 300000+((300000-10%)*11%)) 329700 теңге құраған. Түсіруге дейінгі  қоймада сақтау шығыны 630000 теңге  құраған. «Шығыс» ЖШС теріні өңдеудің тәсілін жетілдірудің арқасында, оның құнын 90 теңгеден 75 теңгеге дейін  түсірген, нәтижесінде алынған терінің  нарықтық бағасы 16,67 % төмендеген.

Біз бұл мысалда алынған терінің  өзіндік құны 1279704  теңге немесе 1 дм –ты 359,9 теңге құраған:

• сатып алу бағасы  - 320004 теңге (ҚҚС – сыз)
• Тасымалдау шығыны  - 329700 теңге 
• Сақтау шығындары  - 630000 теңге.

 

 

2. Кәсіпорынның қоймасына  тауардың түсуін құжаттық рәсімдеу.              

 

Тауарды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының қоймасынан, темір жол станцияларынан, аймақтардан, аэропорттардан, материалды жауапты  тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.

Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарды  алған кезде алушы кәсіпорын  өздерінің жауапты тұлғалары  арқылы жүзеге асырылады. Материалдардың қозғалысын есепке алынған кезде  мынадай типтік құжаттар пайдалынады:

Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға  сенімхат беріледі. Біздің сенімхатымызға сүйенетін болсақ, «Энергия плюс»  ЖШС атынан берілген №26 сенімхат №1 қосымшада берілген. Сенімхатты бухгалтерия  рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы береді. № М  – 2а типтік ведомосы арқылы нысаны, алдын-ала нөмірленген және түптелеген Журналға (ү.№ М-3) тіркеледі. № М-2а  нысаны төменде берілген. Берілген сенімхатты есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге жауапты тұлғада  сақталады. Сенімхатты беру үшін лауазымды  тұлғамен келісім шарт жасалады, ондай  келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық жүргізуші  субъектілер оның мерзімін көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас  бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол сенімхатты алынатын тауарлардың  тізімі сенімхаттың артқы жағында  жазылады.

Бір қоймаға жататын тауарлар алынған  жағдайда оған бірнеше жүк құжат  керек болса, сенім беруші тұлғаға  бір сенімхатын беруіне болады, бірақ  онда берілген барлық жүк құжат нөмірі, күні көрсетілуі тиіс.

Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған  кезде оны «Сенімхаттарды есепке алу журналына» тіркейді және оның түбіршегіне «пайдаланбаған» деген  белгісін қояды. Жабдықтаушылар тауарды  – материалдық қорларды босатан  кезде, әрбір жіберілген тауарды  бақылау жасау үшін пайдалынады. Ал 3-шісі бухгалтерияға беріледі. Тауарды  босатып біткен соң ең соңғы партиясының  құжаттарымен бірге сенімхатта бухгалтерияға  тапсырылады.