Тауарлардың түсуін есепке алу

Жабдықтаушылардан  сатып алушының қоймасына автотранспортпен ( қосымша  №2) тауарлы –материалдық қорларды жеткізіп берген кезде сатып алушылардың  материалдары материалды жауапты тұлғасы  жабдықтаушылардың экспидиторынан алған тауарлардың санын және брутто салмағын, тауарлы – көліктік жүк құжат мәселесімен салыстырады, ол екі дана жасалады. Егер олардың  мәлімдемесінде айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол қойып  және штамп басып, тауарлар қабылданды деп жазады. Жүк құжаттың бір данасы материалды жауапты тұлғада қалады. Ал егер сомасы мен санында айырмашылық  болса, Акт жасалады. Ол екі дана қылып жасалады және оған жауаптылары  қол қояды.

Тауарды қабылдау кезінде жүзеге асырылатын операциялардың барлығы автомобильмен, сумен, авиациямен әкелетін жүктердің  операцияларына ұқсас болып келеді.

Тауарларды кірістеуге мына құжаттар негіз болып саналады:

• шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен тауарларды сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген тауарлардың атаулары мен саны құны, акцизделетін тауарлардың сомасы т.б.

Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен қорларды есепке алу үшін пайдалынады. Ол бір ғана данада жазылады және ол қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. Қосымша №4.

Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді сандық сапалық айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады. Құндылықтарды қабылдағаннан кейін құжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, ал екіншісі – жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін , жабдықтау бөліміне жіберіледі.

Материалдық құндылықтарды  өндірісте дайындалған және сақталған  кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы  туралы актісі. Бұл құжат материалдарды қабылдау жөніндегі Акт-ге тіркеледі. Екі данасы толтырылады, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға, ал екіншісі – бөлімшеді қалады.

Материалдардың бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі. Кәсіпорындарда сынудың, бүлінудің, қираудың нәтижесінде арзандатуға және қорларды есептен шығару үшін пайдалынады. Ол 2 дана етіп жасалынады. 1-ші дана бухгалтерияға жіберіліп, 2-ші данасы бөлімшеді қалады.

Түскен тауарларды қоймада қабылдауды қойма меңгерушісі және МЖА сапасы және санын тексеріп қабылдайды. Жергілікті жабдықтаушылардан тауарларды қабылдау мерзімі тауар түскеннен бастап 10 күн, басқа қалалардағылардан –  тауарлар станцияға түсу күннен кейін  – 20 күн. Тез бұзылатын тауарларды 24 сағат ішінде сапасы мен санына сәйкес қабылданады. Егер тауарды қабылдау мерзімі кешіктірілсе, ол тауар айналымының  көлемі азаюына әкеледі, ол дегеніміз  шығындардың ұлғаюына және табыстың азаюына әкеліп соғады. Қабылдап алынған  қоймадағы тауарларды бағытталған  түрде тіркейді, ал ілеспе жабдықтаушы  тауарлардың құжаттарырын қолдана  отырып. Бұл үшін қойма меңгерушісі  арнайы штамп қояды, онда келесілер  көрсетіледі:

Тауар қабылдау күні, нөмірі және ілеспе құжат күні, нақты өзіндік құны және бөлек ыдыстар, ол материалды жауапты  тұлғаның қолымен расталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бұндай тауар қабылдауды құжаттық рәсімдеу тәртібі рационалды болып  саналады, сондықтан құжат санын азайтып, оларды құруға жұмсалатын шығындарды азайтады. Егер тауар қабылдау бойынша келіспеушілік туындаған жағдайда бекітілген тәртіпте акті жазылып, арнайы комиссия құрылады. Ол комиссия шешімміне сәйкес шешіледі.

Тауарларды жабдықтаушы жөнелткенде  оған келесі құжаттар толтырылады:

Тауарлық, есептік  және көліктік.

Тауарлық құжат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғни толық  мәлімет беріледі. Оларға: шоттар, шот-фактуралар, тауарлы – көліктік жүк құжат, спецификасы, жүк жіберуші түбіртегі  және т.б. жатады.

Есеп айырысу құжаттары –  бұл түскен тауарларды түсіргенде  есеп айырысу және жүк жіберушімен  олар банқа беріледі. Мұндай құжаттар болып: төлем талап – тапсырмасы саналады.

Көліктік  - бұл құжаттар тасымалданған  жүк көлемін және айқындайды және көліктік қызмет және көліктік органдарға есеп айырысуға арналған құжаттар.Тасымалдау үшін қолданылатын транспорт түрі:

• теміржол жүкқұжат – теміржол көлігімен тасымалдайтын тауарлар.
• Тауарлы – көліктік жүкқұжат – автокөліктік тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар екі бөлімнен тұрады: тауарлардың – транспорттық;
• Коносамент – су жолымен тасымалданатын тауарлар;
• Авиа жүк құжат - әуе жолымен және су жолымен тасымалдайтын тауарларды жеткізгенде беріледі. Шот-фактураны сепке алу «Шот – фактураны тіркейтін журнал», бұл журнал есеп беру мерзіміне сәйкесті келесі түрде жүргізіледі.

Тауар түріне байланысты және оның шот  – фактурасын немесе тауарлы –  көліктік жүк құжатымен бірге  жабдықтаушы көптеген басқа құжаттар береді, бір бөлігі мөлшерді растайды және түскен тауарлар  санын, ал басқасы  – сапасы және т.б. тауарлар бірлігін.

 

3. Кәсіпорының қоймасынан тауардың шығуын құжаттық рәсімдеу.

 

Кәсіпорын қоймасынан материалдар  өнімді әзірлеуге  және басқа да шаруашылық қажеттілігі үшін цехтарға, сондай – ақ сыртқа өңдеуге немесе артығын сатуға босатқан кезде пайдалынады. Тауарлы – матералды қорларды цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп санайды, ал егер де орталық қоймадан цех  қоймасына берілсе, онда ол өндіріс  шығыны ретінде танылады.

Тауарлар мен материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді:

Лимиттік – жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға арналған талап –актісі; материалдарды босатуға арналған талап накладнойы, накладной.

Жабдықтаушылар тауарларды босатқан кезде әрбір жіберілген бөлігіне 3 данада накладной (№5 қосымша) жазады. Онда сенімхаттың нөмірі, күні көрсетіледі. 1- ші данасы тауарларды алушыда, ал екіншісі жіберушінің өзінде қалады, үшіншісі бухгалтерияға беріледі.Тауарларды босатып біткен соң ең соңғы партиясы құжаттарымен бірге сеніхатын да бухгалтерияға тапсырады.

Лимиттік  - жинақтама  картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдалынатын құндылықтарды бостау, сондай – ақ өндіріс қажеттілігіне керек құндылықтарды босатудың белгіленген лимиттерін сақтауға, ағымдағы және қоймадағы материалдық қорларды бақылауға және олрады есептен шығаруға негіз бола алатын құжат. Лимиттік жинақмата карталары жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау бөлімі материалдардың бір түріне 2 дана етіп дайындалады. Бір данасы ай басталғанша цехқа қорды пайдаланушыға, 2-ші қоймаға немесе цехтың қоймасына беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің лимиттік – жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады. Қоймашы екі данаға да бостаылған қордың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте қалған қалдығы шығарылды.

Қоймашының лимиттік – жинақтама  картасын цех өкілі, ол цехтың лимиттік – жинақтама картасына қоймашы  қол қояды. Цех өнім қорларды алу  кезінде тікелей материалдар  есебінің картотекасына қол қояды, ал қоймашы лимиттік – жинақтама  картаға қол қояды.

Тауарларды айырбастауға арналған талап – актісі. Бұл құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай –ақ қоймадан қорларды шығаруға негіз болып табылады. Ол екі дана етіп дайындалады: біріншісі алушыға, ал екінщісі – қоймаға. Қоймашы актінің екі данасына да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, содан соң қалдығын шығарады. Алушының актісіне қойма меңгерушісі, ал қойма актісіне – алушының өкілі қол қояды.

Тауарларды босатуға арналған талап накладнойы. Босалқыларды субъектінің өз ішіндегі қозғалысына және олардың кәсіпорынның аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай – ақ басқа мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдалынады.

Ол екі дана дайындалады. Материалдарды  өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда данасын алушыға, екіншісін  – қоймаға, кейінірек бухгалтерияға  өткізіледі. Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа құндылықтарды кіріске  алуға негіз бола алады.

Кәсіпорынның аумағынан тыс  жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе басқа мекемелерге материалдық  құндылықтарды босатқан кезде талап  – накладной келісімдердің, нарядтардың  және басқа тиісті құжаттардың негізінде  дайындалады. Бірінші данасы қоймаға  материалды қоймаға босатуға негіз  болады, ал екіншісі материалды қабылдап алушыға беріледі. Материалды босатқан кезде өзі алып кететін жағдай туса, алушы қол қойған талап-накладнойды, сондай-ақ егер қорлар кейін төленетін  болып босатылып жатса, қоймашы  есеп айырысу төлемдік құжаттарын толтыруға  бухгалтерияға жібереді.

 

4. Материалдық жауапты тұлғаның есеп беруі.

 

Тауарлар мен ыдыстардың саны мен  сапасын және ақшалардың сақталуын  қамтамасыз ету үшін материалдардық жауапкершілік енгізілген және ол жүктелген  қызметкерлер материалды жауапты тұлғалар деп аталады.

Қоймадағы тауарларды есепке алуды  материалды жауапты немесе олардың  келісімдерін жұмысын атқаратын  есепшілер (операторлар) тауарларды есепке алу үшін арналған карточкаларында  жүргізеді. Босалқылардың әрбір  номенклатурысының нөміріне жекелеген  карточкалар ашады да, содан соң  ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

Алған карточкаларда қоймада тауарлардың  сақталатын орнын сипаттайтын реквизиттерді  толтырады. Карточкаларға жазбалар құжаттардың негізінде жазылады. Тауарларды ескере алудың толтырылған  карточкасы төменде келтірілген.

Егер қоймадағы тауарлардың  қалдықтары тауарлардың белгіленген  нормасынан жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы тиіс. Бұл мақсатта тауарлардың белгіленген  нормаларынан нақты қалдық қорының  ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі тауарларды есепке алу карточкасының  деректері  бойынша жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің  материалдық-техникалық жабдықтау  бөлімі белгілейді.

Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың  дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың шығарылуы қойманың өзінде тікелей  тексеріледі. Материалдық құндылықтардың қозғалысын рәсімдейтін құжаттарды бухгалтер қоймадағы «Құжаттарды  қабылдау - өткізу тізімінің» негізінде  қабылдайды. Тізім  реестрдің нысаны төменде келтірілген.

Жетіспеушілік және материалдық жағынан  жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп  тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге хабарлауы тиіс.

Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан тауарлардың қалдықтарының есепке алынатын кітабын қоймашыға береді, оған қойма меңгерушісі тауарларды есепке алу карточкасындағы қалдықтарын  көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстыра отырып тексеру үшін тауарлардың  есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша  жиынтығын бухгалтерияға қайтарады.

Сөйтіп, қойма меңгерушісі тауарларды есепке алуға, олардың карточкаларын  жүргізуге, құжаттардың тізімдерін жасауға және қойма есеп кітабынның қалдықтарын шығаруға міндетті.

Есеп беру түрлері мен мәні. Материалды жауапты тұлға басшы тағайындаған белгілі бір мерзімде бухгалтерияға  бірінші ретті кіріс және шығыс  құжатын есеп беру ретінде тапсырып отыруы тиіс. Ол әрбір шаруашылық операциялар  тауардың шығуы және түсуімен байланысты болады. Тауардың түсуі мен шығуы  көлемі мен жиілігіне байланысты болады.

Қызмет жасау саласына байланысты көтерме сауда кәсіпорында тауарлар түрі, тауарлық операциялар көлемі және құжат айналымы көп болғандықтан, аналитикалық есепке алу тауарларды  бухгалтерияда материалды жауапкершілікті  тұлғалар тіркемелері құжаттарды тапсыру  реестрі немесе тауарлап есеп беруді құрайды. Реестрда тек кіріс және шығыс құжаттарының аттары, олардың нөмірлері мен күні көрсетіледі. Соңында, құжаттар мөлшерін көрсетеді. Реестр – тек құжаттар тізімі, онда т.б. мәліметтер болмайды. Көтерме сатуда көп тараған, ол тауарлардың қордағы қозғалысын және қалдығын көрсетеді.

Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары бухгалтерлік есепке қаржылық – шаруашылық іс - әрекетке енгізгеннен  бастап тауарлы операцияларды есепке алу әдісі өзгерді. Тауар түскенде бір бөлек шотта салық қосылған сома мөлшерін айқындайды, жіберушілерге  орын толтыратын, сатып алғанда тауарлар екі бағада көрініс табады. Сату құнымен және бұл тауарлар МЖТ-н  есеп бағасымен алынып тасталады.

Кәсіпорында кіші көлемде тауар  кезінде МЖТ және тауар жіберіп  тұрғанда кіріс-шығыс накладнойы екі  көшірмеде жасалады. Бірінші көшірме  тауар қабылдаған адамға жіберіледі, ал екіншісі  - қоймада қалады.

Әрбір МЖТ есеп беруі аналитикалық тауарлар есебі, қаржы құралдардың  есебі, ол қол астындағы тауарлардың  көлемін айқындап отырады.

МЖТ есеп беруі кәсіпорында қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Есеп беру бастапқы бөлімді толтырудан басталады, онда кәсіпорынға аты  мен нөмірі (бөлім, секция), фамилиясы  және МЖТ аты –жөні, айлық тауар  айналым жоспары және тауарлы  қалдықтардың нормативі; ол норматив мекеме басшының тағайындалған мөлшеріне  сәйкесті келеді, есеп беру нөмірі және есеп беру мерзімі, қай мерзімге есеп беру құралатыны көрсетіледі.

Есеп беру жыл басынан жыл  соңына дейін МЖТ-м бірінші нөмірден бастап нөмірленеді. Егер МЖТ жұмысқа  жыл басынан кіріспесе, сол жұмыс  бастаған күннен бастап нөмірленеді.

Есеп берудің келесі бөлімінде  есеп беруде тауарлар мен ыдыстардың есеп беру жыл басына қалдығы жазылады, ол қалдықтар тексерілген және қабылданған  бекітілген тәртіпке өткен жыл бойынша  «Есеп беру мерзімінің аяғына қалдығы» немесе инвентаризациялық тексеруден  алынады. Қалдықтар және тауарлар есеп беруінде мекеме есептік саясатын аналитикалық есеп  есептік бағасымен көрсетіледі. МЖТ көтерме кәсіпорында тауарлық есеп беруде бірінші бес бөлімдерін кіріс жән шығыс бөлімінде  толтырады, онда жеке нөмірі, кіріс  және шығыс құжаттарының күні, жабдықтаушылардың  және сатып алушылардың аттары, тауарлардың  нақты өзіндік құны көрсетіледі.

Тауар қалдығы есеп беру мерзімі  аяғына бөлек есептеледі, бұл үшін есеп беру мерзім басындағы қалдыққа қосамыз соңғы кіріс сомасы және соңғы шығыс сомасын алып тастаймыз.