Жиынтык сураныс жане усыныс

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 ЖИЫНТЫҚ СҰРАНЫС

1.1 Жиынтық сұраныс қисығының қозғалуы

2 ЖИЫНТЫҚ ҰСЫНЫС

2.1 Қысқа мерзімдік жиынтық ұсыныс

2.2 Қысқа мерзімдік тербелістерден ұзақ мерзімдік кезеңге дейінгі талдау

3 ТҰРАҚТАНДЫРУ САЯСАТЫ

3.1 Жиынтық сұраныстың күрт өзгеруі

3.2 Жиынтық ұсыныстағы күрт өзгерістер

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

              Экономиканың қысқа мерзімдік тербелісінің үлгісін құру үшін, ең алдымен оның классикалық ұзақ мерзімдік үлгіден несімен ерекшелетіндігін шешу керек. Макроэкономистердің көпшілігінің ойы бойынша, экономика дамуының қысқа және ұзақ мерзімдік кезеңдеріндегі сипаты, түпкілікті өзгешеліктері бағалардың әр түрлі динамикасына байланысты болады. Ұзақ мерзімдік кезеңде бағалар сұраныс пен ұсыныстың өзгеруіне әсер етеді. Ал қысқа мерзімдік кезеңде көп тауарлардың бағалары белгілі бір деңгейде тұрақты болып табылады. Бағалардың әр түрлі болуы экономика саясатының нәтижесі уақытқа байланысты болатынын көрсетеді.

              Қысқа мерзім кезеңіндегі көп тауарлар бағасы ақша саясатындағы өзгерістерге әсер етпейді.

              Ақша ұсынысының азаюы фирмалардың төлейтін жалақысын төмендетуге, дүкендердің сатып отырған тауарларға деген бағаларды қайта қарастыруға, пошта арқылы сауда жасайтын фирмаларға – жаңа каталогтар шығаруға, ал барлық мейрамханалаор үшін – жаңа меню жасауға деген мәжбүрлікті туғызбайды. Керісінше, бағалардың көп түрлі мәнсіз өзгерістерге ұшырайды. Бұл бағаны икемсіз деп атауға болады. Бағаның осындай болуынан ақша сұранысының қысқа мерзімінде өзгеруінің нәтижесі ұзақ мерзімінен ерекше.

              Егер баға икемсіз болса, онда өнім көлемі классикалық үлгі анықтайтын деңгейден ауытқуы мүмкін. Классикалық үлгіде өндірілген өнім саны еңбектің және капиталдың жұмсалуына және қолда бар техника мен технологияға тәуелді. Бағаның икемді болуы шешуші рөл атқарады, классикалық үлгіде бағаның өзгеруі сұраныс өлшемінің ұсыныс көлеміне деген тұрақты теңдікті қамтамасыз етеді. Бірақ егер баға икемді болмаса, өндіріс көлемі тауарға деген сұранысқа тәуелді. Сұраныс, өз кезегінде ақша-несие, салық-бюджет саясаттарына және басқа да факторларға тәуелді. Сонымен, бағаның икемді болмауы ақша және бюджет саясаттарын экономиканы тұрақтандыру үшін пайдалануға негіз слады.

.0

1 ЖИЫНТЫҚ СҰРАНЫС.

Жиынтық сұраныс дегеніміз – сатып алушының сұранысы, өндірілген өнім саны мен бағаның жалпы деңгейінің арасындағы тәуелділік.

Басқа сөзбен айтқанда, жиынтық сұраныс қисығы әрбір берілген баға деңгейінде сатып алатын тауарлар мен көрсетілген қызметтер санын көрсетеді.

Бір жиынтық сұранысының сандық ақша теориясының базасында қарапайым теңдеуін құра аламыз.

   MV=PY              (1)

Мұнда: М – ақша ұсынысы

              V – ақша айналымының жылдамдығы ( мұнда ол тұрақты )

               Р – баға деңгейі

               Y - өндірілген өнім және көрсетілген қызмет саны

Ақша ұсынысының бұл теңдеуі өндірістің атаулы көлемін анықтайды, ал олөз кезегінде баға деңгейіне және өндірілген өнім санына тәуелді.

Сандық ақша теориясының теңдеуі ақша қаражатының сұранысы мен ұсыныс көрсеткіштері түрінде нақты көрсетілуі мүмкін                                    М / Р = ( M / P )d = kY                                                                                           (2)

Мұнда: К=1/V

              Бұл теңдеу нақты ақша ұсынысы: М / Р = ( M / P )d сұранысқа тең және сұраныс өндірілген өнім Ү санына пропорционалды екенін көрсетеді.

Табыс, өнім шығару

1 сурет – Жиынтық сұраныс қисығы

              Ақша ұсынысы тұрақты болғанымен Р баға деңгейі мен өндірілген өнім Ү саны арасындағы тәуелділіке теріс екендігін сандық ақша теориясының теңдеуінен көреміз (1 сурет). Р және Ү әр түрлі мәндерінің байланысы келтірілген, олар сандық теорияны белгілі бір тұрақты ақша ұсынысы теңдеуін қанағаттандырады. Бұл қисық жиынтық сұраныс қисығы деп аталады.

              Жиынтық сұраныс қисығы төмен оңға қарай бағытталған. әрбір берілген ақша ұсынысының деңгейінде (РҮ) өнім шығару көлемінің белгілі бір мәні сәйкес келеді. Егер Р баға деңгейі көтерілсе, Ү өнім шығару көлемі  қысқаруы керек. Р және Ү арасындағы кері тәуелділік мехенизмін анықтау үшін, ақша ұсынысы және жалпы шығарылған тауарлар мен қызметтер көлемінің арасындағы тәуелділікті көрсетуге болады.

              Ақша айналымы жылдамдығы тұрақты болғандықтан, шығарылған тауарлар мен қызметтердің ақшалай көлемі ақша ұсынысының мөлшерімен анқталады. Баға деңгейі көтерілгенде тауар мен қызмет көрсетуге көп мөлшерде ақша қажеттігі туындайды, сондықтан сатып алынатын тауарлар мен қызметтер саны азаяды.

              Ақша нарығындағы сұраныс пен ұсынысты талдау да осыны көрсетеді. өндіріс көлемі өскен сайын жасалатын мәмілелер саны да көбейеді, демек М/Р нақты сипатында ақшаның көп қоры қажет. Тұрақты ақша ұсынысы кезінде ақша қаражатының қоры нақты күйінде ең төменгі баға деңгейі қойылған жағдайда ғана өсуі мүмкін. Және керісінше, ең төменгі баға деңгейіне ақша қаражатының көп қорлары сәйкес келеді, ақша көлемінің өсуі жалпы үлкен сомаға мәмілелер жасауға көмектеседі, яғни өнім өндіру көлемін ұлғайтуға көмектеседі.                                         

1.1 Жиынтық сұраныс қисығының қозғалуы

              Жиынтық сұраныс қисығының графигі өнім көлемінің белгілі бір мәніне сәйкес салынады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл графикте белгіленген М мәніне сәйкес келетін Р және Ү мүмкін болатынүйлесулері өрнектелген. Егер ақша ұсынысы өзгерсе, онда Р және Ү мүмкін болатын үйлесулер жиыны да өзгереді, яғни жиынтық сұраныс қисығы қозғалады. Осындай қозғалысты тудыратын кейбір жағдайларды анықтайық.

              Біріншіден, Ұлттық банк ақша ұсынысын қысқартқанда не болатынын қарастырайық. (MV=PV) сандық теориясының теңдеуі ақша ұсынысының қысқаруы өнім шығару көлемі құнының РҮ нақты түрінде пропорционалды

Табыс, өнім шығару

2 сурет – Жиынтық сұраныс қисығы солға қарай қозғалады

қысқаруына әкелетінін көрсетеді. Сондықтан да әрбір баға деңгейінде сәйкес келетін өндірілген өнімінің саны азаяды, солға қарай жылжиды (2 суретте).

              Енді Ұлттық банк ақша ұсынысын жоғарылатқан жағдайда не болатынын қарастырайық. Сандық теория теңдеуіне сай РҮ жоғарылайды.

              Табыс, өнім шығару

3 сурет – Жиынтық сұраныс қисығы оңға қарай қозғалады

              Сондықтан әрбір баға деңгейіне үлкен өнім шығару көлемі сай келеді, ал кез келген өндірілген өнім санына сәйкес неғұрлым жоғары баға 3 суретте көрсетілгендей, жиынтық сұраныс қисығы оңға қарай жылжиды.

              Ақша көлемінің өзгеруі жиынтық сұраныс тербелісінің жалғыз себебі болмайды. Егер ақша ұсынысы тұрақты болса, жиынтық сұраныс қисығы ақша айналысының жылдамдығы өзгеруінен де жылжы мүмкін.

2 ЖИЫНТЫҚ ҰСЫНЫС

                            Жиынтық сұраныс қисығы өз бетінше баға деңгейін немесе өндіріс көлемін анықтамайды, ол тек қана осы екі айнымалылар арасындағы мүмкін болатын қатынастарды көрсетеді. Жиынтық сұраныс қисығын толықтыру үшін бізге Р және Ү арасындағы тәуелділікті енгізу керек.

              Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс қисықтары баға деңгейінің және өнім өндірісі көлемінің мәндерін анықтауға мүмкіндік туғызады.

              Жиынтық ұсыныс – бұл сатушылардың әр түрлі баға деңгейінде ұсынатын тауарлар саны мен көрсетілетін қызметтер мөлшерін көрсетеді. Бұл қатынастың түрі біздің уақыт аралығының қай жерінде өз көңілімізді аударатынымызға тәуелді. Сондықтан жиынтық ұсыныс қисығының екі түрін ажырата білу қажет: ұзақ мерзімдік және қысқа мерзімдік жиынтық ұсыныстар.

              Ұзақ мерзімдік кезеңде экономиканың функциясы классикалық үлгімен сипатталатындықтан, жиынтық ұсыныс қисығы соның негізінде, өндірілген өнімнің, көлемнің, еңбектің және классикалық теория бойынша тұрғызылады:

өнім өндіру көлемі тек қана қолданылатын факторлар санына, яғни капитал мен еңбекке, технологияға байланысты, ал баға деңгейіне байланысты емес;

өндіріс факторы мен технологиядағы өзгерістер баяу болады;

экономикадағы барлық өндіріс факторлары қолданылады, яғни өнім шығару көлемі әулетті өнім көлеміне тең;

баға және атаулы еңбекақы икемді және олардың өзгеруі нарықтағы қамтамасыз етіп отырады. 

(K,L)=Y                                                                                                   (3)

              Сонымен, классикалық үлгі негізінде өнім шығару көлемі баға деңгейіне тәуелді емес. Сондықтан 5 суретте көрсетілгендей жиынтық ұсыныс қисығы тік сызық болып табылады. жиынтық сұраныс қисығының жиынтық ұсыныстың тік қисығымен қиылысу нүктесі баға деңгейін анықтайды.

              Егер жиынтық ұсыныс қисығы тік болса, онда жиынтық сұраныстың өзгерісі бағаға әсер етеді, өндіріс көлеміне әсер етпейді. Мысалы, егер ақша ұсыныс қысқарса, онда 5 суретте көрсетілгендей жиынтық сұраныс қисығы төменге қарай ығысады. Экономикада жиынтық сұраныс пен ұсыныс қисықтары қиылысуының ескі нүктесінің жаңа нүктесінен ауысу жағдайы болады.

              Е1, Е2 нүктелеріндегі жиынтық ұсыныс қисығы тік болғандықтан, жиынтық сұраныс қисығының жылжуы баға деңгейінің өзгеруіне әкеледі.

        Табыс, өнім шығару

4 сурет – Жиынтық ұсыныстың ұзақ мерзімдік қисығы

Табыс, өнім шығару

5 сурет – Ұзақ мерзімдік кезеңдегі жиынтық сұраныстың өзгеруі

              Жиынтық ұсыныстың тік қисығы өндірілген өнім санының жиынтық сұранысқа тәуелді еместігін көрсететіндіктен, классикалық дихотомия талабын қанағатттандырады, демек ақша ұсынысына да тәуелді емес. Өндірілген өнімнің саны сәйкес түрде өндіріс деңгейі деп аталады. Егер жұмыспен толық қамтылған жағдайындағы өндірілген өнім көлемі болса немесе шығарылған өнім көлемі өндірісте жұмыссыздықтың табиғи деңгейі кезінде өндірілсе, онда бұл экономика ресурстарының толық пайдаланылғаны кезеңіндегі өндіріс деңгейі.

2.1 Қысқа мерзімдік жиынтық ұсыныс

              Классикалық үлгі және жиынтық ұсыныстың тік қисығы тек ұзақ мерзімдік талдауға ғана қолданылады. Қысқа мерзімдік кезеңде кейбір тауарларға деген бағалар икемсіз болады және сондықтан олар сұраныстың өзгеруіне бейімделген. Бағалардың икемсіз болуына байланысты қысқа мерзімдік жиынтық ұсыныс қисығы тік түзу болмайды. Барлық фирмалар алдын ала тауарға деген бағасымен каталогтар шығарады, демек және жаңа каталогтар шығару шығындары белгілі бір мөлшерде маңызды деп ұйғарайық. Сондықтан барлық баға бұрынғы деңгейде қалады. Фирмалар белгілі баға деңгейі бойынша өзінің өніміне деген сатып алушылардың сұранысын қанағаттандыруға тырысады. Олар керекті өнім санын өндіру үшін керекті жұмысшыларды жалдайды. Бағалар деңгейі өзгермейтіндіктен, оны (6 сурет) графикте жиынтық ұсынысының көлденең қисығымен суреттеуге болады.