Тіл жайлы дана,түйінді сөздер жиынтығы

 Сол тілменен  рухым шапақ төгер. 

 Ұлт тілімді  құрметте ең алдымен,

 Мені Ел  деп елейтін болсаң егер!

 Кәкей Жаңжұңұлы 

 ана тілі…  жүректің терең сырларын, басынан  кешкен дауірлерін, қысқасы жанның  барлық толқындарын ұрпақтан-ұрпаққа  жеткізіп сақтап отыратын қазына.

 Жүсіпбек  Аймауытов 

"Бәйгеден  қосқан сайын келсе-дағы

 Тұлпарда  арықтаса сән бола ма"

 Қазақ деген  ултың керемет өз ана тілі  бар.Қазақ тілінің кереметтігі  сондай шешендері қас қағымда  кез келген сурағыңа өлеңмен  жауап береді. Қазақ тілі айтқысы  келген ойын тура мағанасында  айтумен бірге алысты ерте болжап астарлап айтады , немесе басыңды қатырып зерек болсаң тауып ал деп жумбақтап айтады ,әйтпесе түспалдап айтады ,

 «Әзілің жарасса  атаңмен ойна» демейме қалжыңдап  айтады,сөз қәдірін білмегендерге  урсып айтады,улт қундылығын таптап  жұрген жетесіздерге «таяқ еттен сөз суйектен өтеді» зекіп айтады,

 Қазақй болмысын  жоғалтқан азғындарға жеті атасын  араластырып боқтап айтады.

 «Жақсының  реніші жібек орамал кепкенше  жаманың өкпесі қара басың  жерге жетенше» демейме өкпелеп  айтады. Рақаттанып кулші жасың узарады дейді ғой кулдіріп айтады,жәбір көргендерді жубатып болысып айтады осыдан артық сөйлесудің қандай түрі бар тағы кім қалай айтады Қазақ тілі қалай иілсең солай йкемге келер өте қоры бай өрісі кең тіл. Өлеңмен тудым өлеңмен өлемін демекші қазақ тілінің өрісі жетпеген мәселе барма?

 Тіл қайтіп  пайда болады? Тіл белгілі бір  улттың узақ жылдары қалыптастырған  сөйлеу мәдениеті Уйтсе Қазақ  тар кім узақ жыл басқыншы  қаншер жауыз ултардың отаршылдық  сайқал саясатының 3 ғасыр қурбаны  боп келген қазақ ултының улдары мен қыздары тағдыр тәлкегімен әр тарапқа әр қыйырда келіп жыйылып тілдескенде еш қыйналмастан өз Ана тілдерінде Қазақ тілінде бір бірінің тілін ойын Қазақ тілінде түсіне білген керемет оқыйғаны өз көзімізбен көріп жүрген біз Қазақ тілінің керем ет шыдамдылылығын қудыретін сезініп марқайдық Қазақ тіліне жол ашылды барлық көрген қорлық қайғы қасырет мутылды. Қазақ елінде Қазақ жерінде Қазақ мемелекетінде Қазақ тілі жулдыздай жарқырап жайнайды деп есептедік… солай болуға тиіс еді…  

"Бәйгеден  қосқан сайын келсе-дағы

 Тұлпарда  арықтаса сән бола ма"

 Жанарбке  Ақыбиұлы 

"Көбіне қызбаланып  пікірталастыруыңның себебебі –  қарсыластың нені дәлелдегісі  келгенін түсіне алмай әлек  болуыңнан” 

 Л.Н.Толстой 

 Өлең сөздің  патшасы, сөз сарасы,

 Қиыннан қиыстырар ер данасы,

 Тілге жеңіл,  жүрекке жылы тиіп,

 Теп тегіс,  жұмыр келсін айналасы.

 Бөтен сөзбен  былғанса сөз арасы, 

 Ол ақынның  білімсіз бейшарасы. 

 Өлеңге әркімнің  ақ бар таласы,

 Сонда да  солардың бар таңдамасы. 

 Іші алтын,  сырты күміс сөз жақсысын,

 Қазақтың  келістірер қай баласы.  

 Абай Құнанбайұлы 

"Орыс тiлiне "мемлекеттiк тiл” мәртебесiн  бермеймiз. Себебi, бiз қазақ тiлiн  дамытуымыз керек. Бүгiнде Қазақстан  халқының 100 пайызға жуығы орыс  тiлiн меңгердi. Ал қазақ тiлiн  әлi үйрене қоймады. Сонда бiздiң мемлекеттiк тiлiмiз қайда қалады?”

/2008/ "Эхо Москвы”  радиостанциясына сұхбат берген  сөзінен. 

 К. Мәсiмов 

 Тіл жайлы  үкімет басшысының ой сезімі  қалай,нұсқау кеңестері бар ма  екен?

 Үкіметің  тіл жайлы жоспары қалай сүрақтарына  жауап іздеп ақпаратық шолу жасадым содан тапқан матерйаламды сіздермен бөліскім келіп дана,түйінді сөздер қатарына қосып қойдым үйткені үкімет басшысы көп жайды өз тәжірибесінен білетін сияқты әрі көпке өзі бастап үлгі боларлықтар сезілді,Байқағаным улкен кісі жалпы қазаққа сергіп серпілумен бірге әлде нені меңзейтін секілді!!! .

* * * * *

 «Үкімет мемлекеттік  тілді дамыту үшін барынша  жағдай жасайды. Алайда, тек үкіметтік  шаралармен шектелмеу керек. Бұл  – халықтық іс. Мемлекеттік тілді  дамыту өз елін, ұлтын, Отанын сүйетін әр азаматтың парызы болуы тиіс»

 Үкімет басшысы.  К. Мәсімов 

* * * * *

 Ешқандай  заң, бұйрық, қаулы арқылы тілдің  мәселесі шешілмейді,тілді үйрену  үшін жүректен әмір болуы керек.  «Мен мұны өз іс-тәжірибемнен  білемін» 

 Үкімет басшысы.  К. Мәсімов.

* * * * *

 Театрлардың  репертуарлары тіл үшін қызмет  мардымсыз. 

 «Жаңа шығармалар, қазіргі заманға, тәуелсіздігімізге  қатысты туындылар жоқ. 

 Министрлік  бұл мәселемен де жақсылап  айналысуы керек» 

 Үкімет басшысы,К.  Мәсімов. 

* * * * *

 «Қазақ тіліндегі газет-журнал, кітаптардың тиражын көбейту керек. Бұл да министрліктің басты назарында болуы тиіс»,

 Үкімет басшысы.  К. Мәсімов 

 Ана тiлi  қайнаған қанның, қиналған жанның, толғантқан көңiлдiң, лүпiлдеген  жүректiң сығындысы. Онда дәм  де, мән де болу керек.

 Сұлтанмахмұт  Торайғыров 

 …Ескі мұрамызды  кәдеге жаратып,қәзіргі қазақ  тілін байытатынымызды былай  қойғанда,біз көне мәдениетті  ел болып көрінеміз.Ғылымымыз  бен мәдениетіміздің тарихын  қәзіргі айтылып жүрген уақыттан 1000-1500 жыл бұрын бастауға мүмкіндік аламыз.

 М.Ө.Исқақ 

 Қазақ тіліне  Қазқтан басқаның басы ауырмайтыны  белгілі,сондақтан интернет пайдаланатын  әр бір қазақ орыс сайттарын  толтырғанша қазақ сайттарында  өз ана тілінде әнгіме дукен  қурса қандай тамаша,оның өзі  дәл қазіргі уақытта нағыз елінің патироты десем артық кетпеймін,Әр кім өз білгенін жазып қазақ сайттарын қыздырып жандандырып журсе тілге деген қосқан улесім деп марқайып журсе болады.Деседе бурынғыдан қарағанда қазақ сайтарының саныда қосылып сапасыда әжеп тәуір кун кун сайын артып келе жатқанын байқаймыз,оғанда шукір,Анда мунда қазақ тілінің қәлі мушкіл деген селқос әнгімені қойып әр кім қазақ тілінде әнгіменің суиегін шағып майын жалайтындай әнгіме дукен қурсын жақсы қашанда далада қалмайды нурлы шапағатымен елдің назарын тартып туратыны белгілі Сондықтан қазақ сайтарына қандастарымыз өздері өзі ұшін әлі ақ топырлайды деп сенем Әліде солай боп келеді де…

 Йә Қазақ  тілінің,қазақ сайттарының мәртебесі  өсе берсін қандастар!!!

 Жанарбек  Ақыбйұлы 

 Туған тіліңді  қорғау-туған Отаныңды қорғаудан да маңыздырақ. Отаныңды жау басып алса, оны ерте ме, кеш пе,әйтеуір, азат етеріңе сенерсің. Ал тілің жауланса-бітті. Басқа тілге көшіп, туған тілін ұмытқан және өз ата байлығына қайта оралуға мойны жар бермейтін жалқаулар мен ұлттық рухын жоғалтып үлгерген, өзіңе түрі ғана ұқсайтын қандастарың жаудан бетер қарсыласады. Олардың үлкен бөлегінің ана тілін мойындамай, өзге тілдің мүддесін ашық түрде қолдауының арқасында ұлт жойылуға бет алады. Әлгі бейшара ұлт үшін бұған теңдес қасірет болмақ емес

/Бедретдин Далан/ 

 Туған тілім  қаныма сіңген қазақ тілім, 

 Ултымнан  талай шыққан шешен ғалым. 

 Өз тілін  білмесе егер намыссызғой, 

 Әр бір  жан қурметтесін ана тілін. 

 Сұнқар Жанарбекқызы 

 Ешкім өз  ұлттық тума тілінен әсте бас  тартқан емес,еш қашанда өз еріктерімен айнымайды,сан ғасырлық қалыптасқан тіл қатынас мәдениетінің ғылым текника дамыған мына ғасырға,асып не бір жапалы қайғы қасырет,ыстық-суық,қуаныш бақытымен,бұл кунге жеткен екен ары қарай жалғасын тауа береді.Негізі тілді жоғалтатын да жалғастыратында халықтың яғынй ултың өзі.Улт болған жағдайда тіл жоғалған емес жоғалмайдыда.Киттердің балықтарды ал балықтар шабақтарды жұта беретіні секілді,Азулы тілдердің ұсақ тілдерге әсері болады әрине бірақ қанша жүтқанымен бұл әлемде балық атаулының құрып кетпегені секілді,тіл бір жағынан қурдымға кетіп жатқандай сезінгенімен келесі жағынан өсіп өніп жатады.Белгілі бір ултың тілі жойылу үшін сол улт өзі түбірімен ғайып болу керек,сонда барып сол тілде қолданысын толығымен тоқтадады.Сол тіл қурйды толығымен жоғалады.

 Негізгі жылғасы  қалыптасқан улттық тілдер уақыт  ағымына сай әр- түрлі атау  қорларымен байып сан тарау  арыққа бөліне тынысы кеңейіп  отырады. 

 Жалпысы тіл  еш қашан бір қалыпта қалған  емес қалмайды да! Адамдардың  бір- бірімен қарым қатынас қуралы болса жасампаз еңбектің кунен- кунге шыңдалып толықси түсетіні секілді тілде кунде әр түрлі атау жалғауларымен қоры байып отырады.

 Белгілі бір  ултың тілі сол ултың ділімен  қоса қалыптасады өз мәнерін  узақ уақыт қалыптастырады.

 Иә тіл  жоғалған жағдайда құстың қос қанаты спеттес ділдіңде.Адам бойынан жан кетіп дене қалатын секілді тіл кеткенде салт- дәстурде өз мәнін қунын жоғалта бастайды.

 Ултық тілінен  айырылған жан әлібетте басқа  тілде сөйлейді өз тілін ысырып  қойған бүндайлар,өз бөлтірігін өзі жейтін қорқау қасқырдай өз тіліне өте мейрімсіз көңілмен қарайды. Ол айытпасада түсінікті ғой олар бойындағы таза адами құндылықтарды жоғалтумен бірге жаңадан мінез әрекет қалыптастыра бастайды. Ал ондай мінездің көбісі еліктеу,болып жатқан әрекеттерге өз тарапынан турақты түжырым шешім жоқ әрнеге жалтақтау,бір нәрсеге қатты уңіліу шешімсіз іске айнолсақтап шыға алмау,секілді мінездер бойына міндетті турде қалыптасады да ашушаң,іштарлы,қызғаншақтық,көр- соқырлық,мінез құлық міндетті түрде қалыптасады. Содан барып жалтақой,екі беткей,ерегеспе,көк бет әрекетер өзі туындап отырады.Сенбесең әр кім алыстан емес өзі танитын жақынын көз алдына елестетседе жетіп жатады.Бүндайлар көбінде жүике аурумен қатты ауырады. оны әр неге балап басы қатып жүреді.Ал жүйке сезім аурулары ішкі қурлыс,жалпы өне бой ауруларына әкеп соқтырады.Ең сорақысы адам сәл есейген сайын бір мүшесі жұмыс істеуін тоқтата бастайды яғни қандай бір жүқпалы дертерге оңай жолығады.

 Жалпысы бүндай  дертен қутылу үшін сенің қаның  өзің қалыптасқан дканың бойыңнан кеткенше жалғасады.Ал ол он атасыз сенің қаның тазармайды яғни орташа жасты 70 жас деп көрсең ең азы 800 жылдан соң барып сенің ұрпағын өз тілін дінінен толығымен айығып басқа тіл ділде толығымен азғындай алады.Сол тілде сол дәстүрде сайрайтын болады.

 Жанарбек.Ақыбйұлы 

 …*Өз ана  тілінде сөйлемеу мен ойламаудың  елеулі қасіреті болатынын БАБА  ТАРИХ РУХЫ бүгінгі жаңа Қазақстанда  адам танымастай өзгеріске ұшыраған, ұлттық тіл мен рухтан іргесін  бөлек сала бастаған қазіргі  ұрпағына деген өкпесін сақалынан тамшылаған көз жасы арқылы сездіріп тұрғандай…*

/М.Шаханов *Жас  Алаш*/ №37 ,08.05.2008

 – Қоғамдағы  қордаланған мәселелер бәріміздің  де шымбайымызға батады. Қолдан  келер дәрмен жоқ. 

 Солардың  негізгісі тіл мен дін мәселесі  деп ойлаймын.

 Оны айтып  отырған себебім, мешітте иман  жүзді небір қазақ жігіттерін  көресің. Өкініштісі, орысша сөйлейді. Неге десең, мәселе тілде емес, иманда дейді, жүрегіңе қанжар  сұғып алғандай. Ал жаға жыртысып  көр... Иманына келген адамның  өзі сөйтіп айтса, адасып жүргендерден не жорық?

 Тілдік саясатты  мықтап қолға алып отырған  жоқпыз. Талап етілмейді еш жерде.  Сол баяғы төрге өте алмай,  ауыздан сығалаған күйі… 

 Мәди Манатбек 

 «Ел қайда,  дінің қайда, ерің қайда? 

 Бостандық-еркіндіктен  жылт қайда? 

 Құл болдық, қожайындар қодыраңдап,

 Ал, елім, өзің  тұрып қару сайла!» 

 Шарқи үкіметі  – орыстардың қолшоқпары, дінді  уақыттық желеу еткенмен ақыры  оны жоғалтады, елдің мал-мүлік  жинауына ерік бермейді. Бұл қызыл  үкіметтің (Совет үкіметі) ежелгі  әдісі. 

 Нағыз еркіндігіміз, дініміз үшін аттанысқа келіп, қолға қару алып, «қызылдастыруға» қарсы тұрайық»

 Қалибек Хакаім 

1947 жылы