Гиподинамия

Жоспар

Кіріспе

1. Гиподинамия туралы түсінік

2. Гиподинамияның пайда болу себептері

3. Қазiргi әлемдегi гиподинамияның өсуi

4. Қозғалыс төмендеуінің  салдары

5.Гиподинамияның алдын алу шаралары

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Денсаулық — тек қана әрбір адамның ғана емес, бүкіл қоғамның маңызды құрылымы.   Біз жақын және қымбат адамдарды кездестіргенде, олармен қоштасқанда мықты денсаулықты тілейміз, себебі бұл толық қымды әрі бақытты өмірдің кепілі. Денсаулық бізге құрған жоспарларды орындауға, өмірдің басты амалдарын орындауға, қиындықтарды өткеруге, ал қажет болса  тым көп жұмыс орындауда көмектеседі. Орынды сақталынатын және адамның өзі шынықтыратын денсаулық оған ұзақ және қозғалыста болатын өмірді қамтамасыз етеді.

Адамдардың көбі гигиеналық ережелерді сақтап және салауатты өмір салтын жүргізсе, 100 жастан аса өмір сүруге мүмкіндігі бар дейтін тұжырымдама ғылыми  мәліметтерде бар. Өкінішке орай, адамдардың көбі ғылыммен негізделген өмір сүру нормаларын сақтамайды. Соңғы жылдарда жұмыстағы және  үйдегі еңбек ету мөлшері, сондай-ақ тағы басқа себептерге байданысты адамдарда күн режимінің жетіспеушілігі, қозғалыстың аздығы ағзаға өзгерістер енгізетін гиподинамияның пайда болуына әкеліп соқтырады. Адамдарға тек қана өзінің табиғи қозғалу белсенділігіне ғана шек қою емес, сонымен қоса  ұзақ отырған кезде отырған кезде ыңғайсыз статикалық қалыптарды қолдануы керек. Аз жылжымалы жағдай организмның көп жүйелерiнiң жұмыс жасауында, жүрек-қолқа әсiресе және тыныс жолдарында байқалады. Ұзақ отыру кезінде тыныс алу тереңдігі азырақ болуынан зат алмасу төмендейді, аяқта және қолдық шеткі бөліктерінде қанның тоқтап қалулары байқалады, ал ол барлық организімнің және мидың жұмыс істеу қабілетіннің төмендеуіне, яғни ықыластықтың төмендеуі, жад бәсеңсидi, қимыл-қозғалыс үйлесiмдiлiктi бұзады, ойлағыштық операциялардың уақытының үлкеюiне әкеледі. Соның салдарынан жеткiлiксiз белсендiлiк оттектiң дефицитi пайда болады. Гиподинамия әсері суық тию және инфекциялық аурылардың әсерінен организімнің кері жауап қайтара алмайтын имутетінің әлсіреуін, жаттықпаған жүрек пен келесіде  жүйенiң жүрек-қолқасының жеткiлiксiздiгiнiң дамытуларын  калыптастырады. Гиподинамия күндiзгi рационда көмiрсутектер және майлардың үлкен молдығы бар шамадан тыс қоректенуiнiң фонындағы семiруге әкеледі.

Мимен ұзақ уақыт және  көп ойлайтын адамдардың арасында теріс үрдістерді жоюдың жалғыз ғана мүмкіндігі —  активті демалыс және ұйымдастырылған физикалық қозғалыс. Дене шынықтыру және спортпен   жүйелі түрде  айналысқан кезде адамның организімінде  мүшелерін мен ағза жүйелерінде үздіксіз  дамуы болады. Осыдан басты байқайтынымыз  дене шынықтыру  денсаулықты жақсартудың басты кепілі.  Денені шынықтыру оң эмоцияларды береді, сергіктік байқалады, жақсы көңіл күй пайда болады. Сондықтан спортпен айналысатын адамның дене шынықтырудың маңыздылығын түсінуі анық, себебі ол денсаулық кепілі.

1. Гиподинамия туралы түсінік.

Адам организімінің дұрыс өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қаңқалы бұлшық еттердiң белсендiлiгi   болуы қажет. Бұлшық еттiк аппараттың жұмысы мидың дамытуы және центр аралық және сенсораралық өзара байланыстарының анықтауына мүмкiндiк туғызады. Қозғағыш мүмкіндік энергия өнiмi және бiлiмдi жоғарылатады жылу, тыныс, организмның тағы басқа жүйелерiн жүрек-қолқа жұмыс жасауды жақсартады. Қозғалыстардың жеткiлiксiздiгi барлық жүйелер нормалы жұмысты бұзады ерекше күйлер пайда болады, ол — гипокинезия және гиподинамия (қимыл аздығы).

Гипокинезия — жұмыс істеу  сипатының салдарынан ерікті қозғалыстың көлемінің азаюы; аз қозғалу, жеткiлiксiз қимыл белсендiлiгi.

        Ең жақын болатын түсінік — гиподинамия. Ол қозғалысты жүзеге асырғанда бұлшық еттiк күштердi төмендеу, бірақ бұлшық еттiк аппаратқа өте аз жүктемелерiнде. Қаңқалы бұлшық еттердiң екi жағдайларыда жеткiлiксiз мүлде жүктелген. Қозғалыста үлкен биологиялық қажеттiктiң дефицитi пайда болаады. Соның салдары ретінде  организмның функционалдық күй және жұмысқа қабiлеттiлiгi кенет төмендетедi.

Гиподинамия  (қозғалыстың төмендеуі,  грек тілінен  күш жетіспеушілігі) — организм функцияларының бұзылуы (тiрек-қимыл аппараты, қан айналулар, тыныс, ас қорыту) қимыл белсендiлiгiнiң шектеуiнде, төмендету бұлшық еттердiң қысқартуының күштерi. Қимыл аздығының көп таралғандығы урбанизациямен өседi, автоматтандыру және коммуникацияның құралдарының рөлi еңбектiң механикаландыруы, үлкеюмен байланысты.

Қимыл аздығы дене еңбегiнен адамның босауы, ол әсерi болып табылады кейде  өркениеттiң ауруларын  деп атайды. Жүйеге жүрек-қолқаға қимыл аздығы әсiресе ықпал етедi - жүректiң қысқартуларын күштi әлсiрейдi, еңбек ете алушылықты азаяды, қан тамырлардың тонусы төмендейдi. Негативтi ықпал және зат алмасу және энергияда, кездемелердiң қан жабдықтауы азаяды екен. Нәрлi заттармен және оттекпен жабдықтау - қанның майлануы нәтижеде әзер ыдырауы «майланған» және «жалқау» қан тамырлары бойынша ағатын болып қалыптасады. Қимыл аздықтары салдармен семiру және атеросклероз бола алады.

Кейбiр жануарлар қозғалыстардың жоқтықтарын өте ауыр көтередi. Мысалы акенезия жағдайында  егеуқұйрықтарды 1 ай мерзімінде ұстаса, олардың 60% тірі қалады, ал гиподинамия жағдайында – 80%. Тар жерде және аз қозғалыста болған  балапандарды бостандыққа шығарғанда аула бойымен  сәл ғана жүгіріп өту кезінде өлген.

Адамды қимыл белсендiлiгiнiң төмендетуi ауыр көтеріледі.

Теңiзшi-сүгуiрлердi тексеру жүзудiң 4 айларынан кейiн 40-50% дененiң бұлшық еттерi және шектiлiктердiң күшi болудың 1,5 айдан кейiн теңiзде   20-40% бастапқыдан азаятынын көрсеттi. Тағы басқа бұзушылықтар байқалды.

2. Гиподинамияның пайда болу себептері.

Адамдар уақыты қажеттi дене күш жүктемелерi болмағандықтан көбiне -көп отыруға арналған немесе жатқан қалыбында өткiзедi. Көбiнде барлық жүктеме бiздiң автокөлiкмен шығып үйге  кiру жолмен шектеледi. Бұлшық еттер жұмыссыз әлсiзденiп бiртiндеп семедi. Күш және шыдамдылықтарды азаяды, жүйке - рефлекторлық байланыстарды (вегето - тамыр дистониялары дамиды, фасциалдық, жабығу) жүйке жүйесiнiң қызметiнiң бұзылуына әкеліп соқтырады. Қимыл аздықтары артынан уақыт өткенде тiрек-қимыл аппарат өзгерiс жақтан өсiп келе жатады: сүйек массасы азаю жылдам үдейтiн(сүйек ұлпасының селдiреуi дамиды), шеткi буындар (буынның қабынбай зақымдануы) және (омыртқаның функциясын остеохондроз ) азап шегедi. Ұзақ гиподинамия (жүректiң ишемия ауруы, тамыр гипертониясы) ауруларға жүрек-қолқаға алып келедi, тыныс алудыі  (өкпенің  созылмалы обструктивтiсi ауру )  және (iшектердiң функцияны бұзылысы) ас қорытудың бұзылу.

Қимыл аздығы эндокрин бұзушылықтарының тізбегі салдарынан (семiру, төзiмдiлiк және атеросклероздың белгiсiнің үлкею) метаболиялық синдроммен айқындалады. Мына барлық өзгерiстер ақыр соңында өмiрдiң ұзақтықтың кiшiрейтулерiне  алып келедi. Ерте кезеңде  гиподинамияны  айқындалу үшiн, мерзiмдi лабораториялық және аспапты тексеруден өту керек.

Гиподинамияның пайда болу себептері:

- Кәсiби ерекшелiктерге байланысты бұлшық ет жұмысын шектеу;

- Рационалды емес күн тәртiбi;

- Ұзақ уақыт бойы организмнің дұрыс функционалдық жұмысын орындамауына байланысты (жарақат, ауру) төсек режимі.

Негізгі белгілері (симптом):

- Әлсіреу;

- Жүрек соғысының және пульстің тез соғуы;

- Қан қысымының жоғары болуы;

  - Қажығыштығу, тiптi ептеген жүктемелерде;

- Эмоционалдық тұрақсыздық, күйгелектік.

Ағзаға әсері:

- Тонустың және бұлшық еттердiң күш беретiн көрсеткiшiнiң төмендетуi;

- Сүйек ұлпасынның құрамында және минералды зат алмасуды  кальцидiң мөлшер деңгейінiң төмендеуi;

- Май iркiлген кейiнге қалдыруларын жоғарылату және артық салмақтың пайда болуы;

- Капилляр жүйесiнiң жұмысын бұзады, яғни жұмыс iстейтiн капиллярларды саны, күре тамыр және тамыр бөлiмшелерi қысқарады.

Организм ұзақ уақытта қимыл аздығының күйiнде болған сайын оның  әр түрлi жүйелерi көбiрек бейнет тартады. Жүйке - рефлекторлық байланыстардың бұзушылықтары артынан ұйқысыздықтар , жабығу пайда болады.

3. Қазiргi әлемдегi гиподинамияның өсуi

Ғылыми техникалық прогресс адамзаттың өмір сүру жағдайына көптеген   өзгерістер мен жаңалықтар ала келді. Физикалық еңбек бірте-бірте ой және эмоциялық  жүктемелермен ауыстырылды. Ғылыми-техникалық прогресс біздің өмірімізге осы пайдалылығымен  бірге өзінің теріс жақтарын да ала  келді десек  қателеспейміз, яғни: гипокинезия (грек сөзінен kinesis – қозғалыс, hypo- азаю,) және жүйке-психикалық күйзелістер, адамның дене салмағының артуы, сонымен бірге зиянды әдеттер – темекі шегу мен алкогольдік ішімдіктерді қолдану және т.б.  Бұл жағдайлар  әр түрлі аурулардың  пайда болу мүмкіндіктерін туғызатын  қауіпті факторлар болып есептеледі. Міне, осындай адамзат табиғатына жат зиянды әрекеттердің әсерінен адам ағзасында бүліністер пайда болып, денсаулықтың бұзылуына, яғни аурудың пайда болуына алып келеді. Қазіргі заманда осы  негізгі қауіпті факторларды жоюдың тиімді  тәсілі ретінде адамдардың күнделікті  өмір сүру салтына  дене тәрбиесі жаттығуларын  кірістірудің маңызы өте зор. Адам денесінің 40%-ын бұлшықет құрайтыны белгілі. Осы бұлшықеттердің жұмыс істеу әрекетінің төмендеуі,  көптеген ағзалардың, соның ішінде әсіресе жүрек-тамыр жүйесінің қызмет ету функциясының нашарлауына алып келеді. Бұл өзара байланыс адамзаттың биологиялық эволюциялық процесінде пайда болып қалыптасқан.  Ағза өзін-өзі басқарушы тірі жүйе ретінде қарастырылса, ал қозғалыс  - өзіндік реттелістің  негізгі механизмі және еңбек қабілеттілігінің негізгі құралы болып табылады.

Кез келген елдің болашағы – оның халқының денсаулығына байланысты екендігі – дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Ал біздің болашақтағы бағытымыз – салауатты өмір салты. « Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» дегенді өсіп келе жатқан ұрпақтың санасына сіңіріп, олардың өз денсаулығына деген жауапкершілікті қалыптастыру баршаның борышы.

Адам денсаулығына зиян келтіретін факторлардың бірі - қимыл тапшылығы немесе гиподинамия. Денсаулықтың кепілі, адамның еңбекке деген қабілеті қай жаста болса да,  ағзадағы барлық мүшелердің қызметіне,  соның ішінде әсіресе дамылсыз соғып тұрған жүрекке байланысты. Қимыл-қозғалыстың тапшылығы кезінде жүрек бұлшық еттерінің жиырылу  күші кеміп, денеге  тарайтын қанның мөлшері төмендеп, ағза қажетті қоректік заттарға тапшы болып қалады. Осылардың әсерінен ішкі ағзалар қызметінің нашарлауы т.б. сияқты құбылыс байқалады. Гиподинамияның салдарынан ағзада басқа да  сырқаттар пайда болады. Оларға  омыртқа аралық шеміршектердің мүжіліп тозуы, жұқаруы -  остеохондроз, адам бойындағы артық салмақ - семіздік, қан қысымының жоғарылауы - гипертония, омыртқа жотасының қисаюы - сколиоз, табан бұлшық етінің  жетілмеуі салдарынан балаларда жиі кездесетін – қазтабандылық және т.б. аурулар. 

Қазiргi технологиялардың дамытуымен, гиподинамияның (қозғалыстың) кемшiлiгiнiң қалаларының өсуiмен барлық және көкейкестi мәселеден астам көп болып қалыптасады. Қимыл аздығының құбылысы дәл қазiр әлеуметтiк - мағыналы ауруларды бiр қатардың пайда болуының көкейкестi мәселелердің бiрi болды. Тек қана қазақстандықтардың 14% жүргізілетін  статистикаға сәйкес жүйелі түрде бассейн немесе спортзалдарға барады, шаңғы және велосипед тебеді.

Қимыл аздығының ретiнде дербес дәрiгерлiк мәселесi кешелi-бүгiн пайда болды. Көп дәрiгерлер  оны «ғасырдың  ауруы» және «өрлеу қарсы тараптарының көрінісі» деп санайды.

Бiз үшін қазiргi әлемде барлығын автоматты тетiктер iстейдi. Пойыз, ұшақтар  және  жабдықталғандығы  бар  машина  бередi әлемнiң кез келген   нүктесiне апарады, комбайндарды сұқтанамын өрiстермен өнiмдер жинайды, курьер үйге қалаулы тамақты әкеледi. Адамдардың  қозғалыстары белсендiлiтері минималды жиынына апарылған. Уақыт барлығы көбiнесе компьютерге немесе теледидардың көруiмен өтедi. Күндіз серуенге шығу мүмдем ұмытылып, жай жүру үйден шығып белгілі бір жерге транспорт көмегіне жетілумен шектелген.

Бұлшық еттердiң қимыл белсендiлiгiнiң табиғи емес шектеуiн, мән, барлық организмды күйде бойынша, көп органдар және жүйелерде терiс бiлiнедi.

Бұлшық еттер осындай тәртiпте өз керексiздiгiн сезе бастайды  және семедi. Кiлегейлен әлсiз бұлшықет ұлпасы барлық iшкi органдардың жұмысына ықпал етедi. Жүрек-қолқа және жүйке жүйесi, зат алмасуды процесстегi  және артық килограммдардың тез өсуi бұл бұзылулар қимыл аздығының төте салдары.

«Өркениеттiң ауруы» өз кезегiнде, тығыз ұсақтайтын қандағы майларының толық емес ыдырауы шақырады. Майлы  қан оттек жеке алғанда зат қан тамырлары бойынша заттың тiршiлiк әрекетi үшiн қажеттi жақтырмай таратып бере сылбыр әрі ақырын ағады. Нәтиже ретінде – организм ми және жүректiң күштi оттегiнiң жетiспеуiн тарттырады. Оттек жетіспеген ми  – жаман жұмаскер, сонымен қоса                  «ақырын ойлаушы» болып  табылады.

Қимыл аздығының қазiргi өмiрiнде әлеуметтiк дертке алдақашан айналып кеттi. Техникалық үдерiстi дамытумен бiзде барлық физикалық күштердi қолдану кең етек алды.

Физикалық белсендiлiк тiршiлiк денсаулықтың сақтауы үшiн қажеттi. Спортпен мiндеттi түрде шұғылданыңыз. Аптаға рет буға тренажер залы немесе бассейнге баруы өмiрге ерiгiн бұлшық еттерге қайтаруға көмектеседі, көңiл және сергектiктi жақсы бередi.

Егер 3 – 4 километрдiң ұзындығының жаяу серуендерiн жасасаңыз қимыл аздығы сіз үшін ешқашан қиындық келтірмейді.

4. Қозғалыс төмендеуінің  салдары