Гиподинамия

Ежелден бері  физикалық белсенділік мықты және төзімді  адамды  қалыптастыруына, ал қимылдың аздығы жұмыс істеудің төмендігіне, ауру мен сырқаттарға әкелетіне белгілі. Оның бәрі зат алмасудың бұзылуынан болады. Органикалық заттардың ыдырау интенсивтілігі мен тотығуына байланысты энергетикалық алмасудың төмендеуі  биосинтездің бұзылуына әкеледі, сонымен қоса ағзада кальцийлік алмасудың өзгеруіне әкеледі. Осының салдарынан сүйектерде күрделі өзгерістер байқалады. Ең алдымен, олар кальцийді жоғалта бастайды. Бұл сүйекті борпылдақ және кемірек берік етеді. Кальций қанға түскен кезде қан жүретін қан тамырларының қабырғаларында  шөгіп отырады, олар  склерозирленеді, яғни кальцийді сіңіріп, иілгіштігін жоғалтада және сыңғақ болады. Қанның  мүмкіндігі қоюлануы күрт өседі. Қан тамырларында қанды ұйысқандықтар (тромбтар) пайда болу қауіпі бар. Кальцийдің қан құрамында мөлшерден тыс болуы бүйректе  тас  пайда болуына  әкеліп  соқтыруы  мүмкін. Бұлшық еттiк жүктеменiң жоқтығы қаңқалы және шын көңiлiменiмен бұлшық еттерде терiс бiлiнген энергетикалық айырбастың қарқыны төмендетедi. Бұдан басқа, жұмыс iстейтiн бұлшық ет жүретiн жүйке түрткiлерiнiң аз саны жүйке жүйесiнiң дағдылар бұрын алған тонустары төмендетедi, жаңа құрастырмайды. Бұның барлығы  денсаулыққа кері әсерін тигізеді. Сонымен бiрге келесi ескеру керек. Отыру қалпында өткен  өмiр  шемiршек бiртiндеп икемдiлiктен кемдердi болып қалыптасатынын иiлгiштiк жоғалтатынына алып келедi. Бұл тыныс қозғалыстардың амплитудасының төмендетуi және дененiң иiлгiштiгiнiң жоғалтуын елiктiре алады. Қимылсыздықтар немесе аз қунақылықтан күштi бiрақ әсiресе буындарды бейнет тартады.

Буындағы қозғалыстың сипаты оның құрылысымен анықталған. Аяқты тобық буынында тек қанасы майыстырып жазуға болады, қозғалыстың ұршық буынында барлық бағыттардағы бола алады. Бірақ та қимылдың тербелi амплитудасы жаттығудан тәуелдi болады. Сiңiрлер жеткiлiксiз қунақылықтың жанында икемдiлiктер жоғалтады. Буынды қуысқа буынның жағушы   ролін атқаратын сұйығының жеткiлiксiз саны қозғалыста белгіленіп байқалады. Бұның  барлығы  буын  жұмысын қиындатады. Жеткiлiксiз жүктеме буындағы қан айналуға да ықпал етедi.  Сонымен қатар, сүйек ұлпасы қоректенудiң нәтижесiнде бұзады, басты және таcының жiктелетiн  таcтарының буынның бытқылын әр түрлi ауруларға алып келгенiн терiс жүруге жамылатын буынның шемiршегiнiң құрастыруы. Iс бiрақ осы-ақ шектелмейдi. Қан айналуды бұзылысы сүйек ұлпасының бiрқалыпсыз өсуiне келтiре алады, бiр бөлiмшелердiң қопсытуы және тығыздау басқа салдарынан  пайда болады. Таcтарының формасы нәтижеде бұл терiс болуға ( дұрыс емес болуы ), буын қунақылық жоғалта алады.

5. Гиподинамияның алдын алу шаралары

Компьютермен  жұмыс  істеу кезінде, интернет спецификасымен бейтаныс әрі жұмыс істемеген мамандардың сауалдарына  сүйене отырып, әр сағат сайын қайта – қайта тұрып жаттығулардың  комплексін орындау мүмкін емес. Мағынасы және оған деген ықылас жоқ, ал  кейде өте жиі үзіліс  жасауға  мүмкіндік болмайды.

Қозғалыс  белсенділігін  арттыру тәсілінің ең  тиімдісі  – спорт и  белсенді (активті) демалыс. Аптасына  үш рет спортзалға барып шынығу. Демалыс күндерінді, мүмкіндікке орай және арнайы түрде, қала  сыртына серуенге шығып дам алу.

Белсенді  қозғалыстың болуының  кепілі – иттің бар болуы. Амалсыздан  күніне бін немесе екі рет далаға шығуға тура келеді. Сонымен қоса жүруге, қажет  болса жүгіруге мәжбүр боласыз

Серуендеуге кеткен уақытты аяманыз, себебі  ол үлкенiрек жұмысқа қабiлеттiлiкпен орның толтырылады  және жақсы көңiлмен, күрделi мәселені  қысқа мерзiмдерден шешу мүмкiндiкпен қамтамасыз етіледі.

Жарайды, өзiн спортпен шұғылдануға көндiре, алмасаныз, техникалық себептер бойынша иттi алып жүруге мүмкіндік және қажеттілік болмайды делік. Онда далаға жай шыққында аздап жаттығу жасаған дұрыс болар еді.

Тамақты тек  қана ас үйде қабылдау қажет. Ешқандай жағдайда майға қуырылған картопты ( чипсы ) монитор алдында жей салу, диван алдында  ешқандай  үстелдің орналасуы  сияқты іс әрекеттер мен жағдайларға  жол бермеу.  Ортымыздан тұрып үзіліс жасаймыз. Нанға азықтың жылытуы,  жағдайды өзгерте алаңдаймыз. Айтпақшы, әйелдер -  қимыл аздығымен  едәуiр сиректеу бейнет тартады  Өйткенi үй iстерiне күнi бойылар бөлiнедi - компьютерден түскi тамақты даярлап, тағы басқалар да жинастыруға жұмыстарды орындайды.

Гиподинамия (қимыл аздығы) - қазiргi заманғы техногендi белгi емесі де, өркениет құлы да емес. Бұл - ұйымдаспай ойламаған  өмiр   нәтижесi.

Прогресс  әкеліп келе жатқан жайлылықпен  (комфорт)  қоса біз өзіміздін  өмірімізді  бедсенді  және маңызды ете аламыз. Қазiргi мүмкiндiктердiң көптерi ертеректе  қолжетімсіз болды: бүгiнде спортзалдар әрбiр аудан бар, жағажай және шаңғы трассалары,  пейнтбол  және тренажер залы, белсендi демалыстың әуесқойлары үшiн барлық жағдайлар бар.

  Бiз компьютерден алыстаған кезде, жүзiп өт немесе ауырлықтармен, бiраз дайындалсын, уақыт бекер босқа жоймағанымызда емес, тiршiлiк энергияның аккумуляторын қосымша зарядтағанымызда, жүгiрiп алуымыз қажет. Сондай - ақ, классикалық жағдайда, организм қамға жауап ретінде сағат сияқты жұмыс iстейді. Дене шынықтыру жүктеме алу үшiн жақсы құрал сонымен бiрге жүйке жүйесінің тозуын қалпына келтірудің кепілі болып табылады. Ой еңбегiмен құрау мiндеттi шұғылданатын және    ең төменгi қозғалыс режiм ұстанатын адам үшін, сонымен бiрге сау адам үшiн де апта сайын әр түрлi физикалық жұмыстардың 8-10 сағаты құрау мiндеттi.

Балалық шақта әсiресе белсендi физикалығы қажеттi жүктемелер. Мектептiк мекемелерде және мектептерiнде дене тәрбиесiнiң жұмыстары сондықтан бөпенiң бөлтек-бөлтегiлгендiк организмының дұрыс дамытуы үшiн керектi шартпен санау керек. Физикалық қозғалыстар организмдарға оң ықпалы тияды және барлық органдар мен жүйелерлер олардың функционалдық мүмкiндiктерi жоғарылата жақтан өзгерiс енгiзедi. Дене тәрбиесiмен шұғылданатын адамдарда жүйе жүрек-қолқаны елеулi бекидi.   Ол жүрек, қысқарту қуатты және сирек болып қалыптасуға үнемдеп жұмыс iстейдi.   Дене шынықтырулар тыныстың аппаратының құрастыруларына үлкен ықпалы тяды.

      Дене күш жүктемелер жеңiл қасында 3-5 литрлер бапсыздан 7не дейiн тiршiлiк сыйымдылықтарды үлкейтедi және спортшыларда литрлар көп болады.  Негізінде оттектiң дем тартылатын ауасымен көбiрек тұтынады, адам жоғары физикалық жұмысқа қабiлеттiлiк сол, оның денсаулығының күйi жақсы болады.  Дене шынықтыруларды әсермен бұлшық еттiк тал жiптiң негiзгi физиологиялық қасиеттерi дамиды: қозғанғыштық, ықшамдаулық және созылу. Бұл қасиеттер  адамның мұндай дене қабiлеттерiн күш, тездiк, шыдамдылық сонымен бiрге қимыл-қозғалыс үйлесiмдiлiктi жақсартадыәбден жетiлдiруін қамтамасыз етедi.

Дами, мускулатура сүйек - бау аппарат та марқаланады.

Сүйектердің берiктiк және көлемдiлiгi, сiңiрлердiң икемдiлiгi жоғарылайды, буындардағы қунақылық өсетіні байқалады.   Жүйелi физикалық жаттығулар мидың қан жабдықтауларын жақсартады, оның барлық деңгейдiңдерiндегi функционалдық жүйке жүйелерiн кеңейтедi, қоздырудың процесстерi және мидың физиологиялық қызметiнiң негiз құрайтын тоқтатуларды бiрыңғайлайды.

Бұлшық еттiк белсендiлiк симпатиялық және парәсiмпат бөлiм тұратын вегетативтiк жүйке жүйесiне үлкен ықпалы етеді.  Бұл бөлiмдер барлық органдарды қызметтермен басқарады.

       Жүйелi физикалық жұмыстардың процессiнде организмның қорғайтын функциясы жаттығады, қоршаған ортаның қолайсыз әсерлерiне қарсы түрiнгiштiк жоғарылайды.  Организмға қатар белсендi қызметпен кездемелердегi демалыс және сарқылу энергиясы және зат алмасуды қалпына келтiру қажеттi.

Адамды қозғалыс қызметтi негiзде бұлшық еттердiң қысқарту функциясы жатады. Бұлшық еттер түрлi жұмыстарды орындайды. Оның   үш түрлерiн ерекшелейдi. Бiрiншiден, бұл динамикалық, кең таралғанға, орын ауыстыруға қатысты денесi және оның жиiрек кеңiстiгiндегi  жұмыстар.  Мысалы, жол беретiн - оның түсiруiнде де, жеңiп шығатын жұмысты жүктi көтеруде де бұлшық еттер қозғағыш акттiң процессiнде өндiрiп ала алады.   Сонымен бiрге бұлшық еттердiң еркiн қысқартуы байқалады.  Мұндай қысқартуды түр изотониялық деп атайды. Адам барлық қозғалыстар динамикалық бұлшық ет жұмысымен байланысты.

Екiншiден, жұмыс сүйемелдеу орындайтын статикалық түрі бар, ол

дененiң жағдайлары және нақтылы қатынаста оның жиiрек кеңiстiгiнде бiр-бiрiне  қатысын анықтайды. Осы жағдайда бұлшық еттiң қысқартуы оның  тез қысқартуымен  жасалмайды, ұзындық тұрақты болып қалады, тек қана оның кернеуi өзгередi.   Бұл бұлшық еттiк тал жiптердiң қысқартуының түрін изометриялық деп аталады.  Олардың көмегімен сүйейдi немесе бұл қалыпты өзгертiлуге ұмтылатын сыртқы күштерге дененiң басқа қалыбы және қарсы әрекет жасалынады.      

Изометриялық қысқарту статикалық жұмыс iстегенде  бұлшық еттердiң күштерiн  дамытуға  мүмкiндiк туғызады. Тек қанасы бұлшық еттердiң максимал ынты салуы (напряжение) 5-6 секундтен астам созылуы керек болатынын еске сақтауы керек, өйткенi бұлшық еттiк тал жiптердiң ұзағырақ изометриялық қысқартуы  артерия қысымының жоғарылатуына әкеліп соқтырады.

Кез келген нақты жағдай бұлшық ет қызметі сияқты динамикалық, сол сияқты басымдылығы бар статистикалық жұмыс әрбiрін орындауды.

Бұлшық еттерiнiң қысқартуында әдетте оның құрамдарына  кiретiн  барлық емес, жүктеменiң шамасына байланысты,тек қана  оларды бөлiгі ғана  бұлшық еттiк тал жiптер  қатысады. Бұлшық еттер сондықтан күштердiң үлкен резервтерiмен орналастырады. Қозғалыстың байсалдылығы бір мезеттегі бұлшық ет - антогонисттердің жұмысымен жүзеге асады, яғни қарама – қарсы бағытта іс- әрекет жасайды.

Ал сонына, әрқашан байқалатын,   тіпті толық тыныштық  қалыбында болғанда  да  бұлшық еттердің тонусы болады. Тонкалық қысқартулар бұлшық еттердiң қажуларымен жарысамайды, өйткенi сонымен бiрге тек қана жеке бұлшық еттiк тал жiптер жұмыс iстейді. Тонус негiзiнде рефлекторлық тетiк жататын жүйке жүйесiмен реттеледi.

Жүйелi түрде дене шынықтырулар қайта құруларға алып келедi, органдар және организмның жүйелерiнiң функциялары, нәтижеде қандай болмасын жұмыс жаттыққан адам үшiн  бапсызға қарағанда жеңiлiрек.

Осыған байланысты жаңа бастап жүрген дене шынықтырулармен шұғылдансын жеке дайындықтың  физикалық жаттығуын анықтауының  мәнi болады.

Көрсетiлген қарапайым  физикалық дайындықтар дене шынықтырулармен  айналыса бастауға сауаттылық көмектеседi.  Сонымен бiрге негiзгi  жаттығу қағидаларын қатал қадағалап тұру керек:    жұмыстарға бiртiндеушiлiк, жүйелiлiктер, жан - жақтылық және жеке ықпал ету.

       Денсаулықты нығайтуды  жүйе,   дамыту және  әбден   жетiлдiру

адамның  функционалдық мүмкiндiктерi үшiн бiртiндеушiлiктi сақтау және бұрын дене тәрбиесiмен және тренажерлердiң көпшiлiгiн жататын салмақ салумен жаттығулармен әсiресе шұғылданбаған сақтықтар әсiресе талап етедi.

       Физикалық жаттығудың негiзгi шарттарының бiрi жүйелiлiктiң қағидасы болып табылады.   Негiзгi дене қабiлеттер жаттығуларды бiрнеше рет қайталауда iстеп шығарылады және жүктемелердiң тоқтатылуымен жылдам бiтедi.

Қорытынды

Дене тәрбиесі жаттығуларын гиподинамияның әсерінен  пайда болған көптеген аурулардың профилактикасы ретінде қарастыруға болады. Адамның денсаулығының  тез жақсаруы мен еңбек қабілеттілігін қалпына келтіру кезінде  дене шынықтыру жаттығуларын  емдік шара ретінде қолдану өте дұрыс.

Емдік дене шынықтыру жаттығулары   ауру немесе сырқат  адамның денсаулығын жақсарту және еңбек қабілетін қалпына келтіру мақсатында емдік профилактикалық әдіс ретінде қолданылады. Емдік дене шынықтыру  дене тәрбиесінің бір бөлігі ретінде, дене  күшінің дамуына, қимылдың  координациясы мен жылдамдығын артуына, ептілікті, батылдықты, төзімділікті  және басқа да адамның еңбек пен қоғамдық өміріне қажетті физикалық психологиялық қасиеттерді дамытуға өз үлесін қосады.  Сондықтан дене шынықтыру жаттығуларын  қолданудың тек емдік ғана емес,  сонымен қатар тәрбиелік те  мәні зор.

Емдік дене шынықтырудың негізгі құралы  белгілі бір мақсатта қолданылатын, жалпы аурудың жағдайына және өту  ерекшеліктеріне байланысты мөлшерленіп белгіленген физикалық жаттығулар. Емдік  дене жаттығулары , адам денесіне әсер еткенде күрделі құбылысқа сүйенеді. Олар  орталық жүйке жүйесі арқылы ауру ағзасындағы күрделі процестерді ынталандырады және қалпына келтіреді. Негізінде емдік дене  шынықтырудың ағзаға әсер етуінің төрт механизмі бар: денені сергіту (тонусты жоғарылату),  қоректендіру (трофикалық), қалыпқа келтіру (компенсаторлық) және реабилитациялық.

              Сергіту қызметі (жалпы тонустың жоғарылауы) дене шынықтырудың барлық түрінде кездеседі және негізі болып табылады. Бұл кезде ОЖЖ-дегі  жүйкелік процестердің артуы, ішкі бездердің қызметтерінің белсенділігі жоғарылауы, зат алмасу, тыныс жүйесі және жүрек-тамыр жүйесі қызметінің артуы болады. Дұрыс қолданылған  дене жаттығулары ағзаны сергітіп, жақсы әсер береді.

              Трофикалық қызметі тіндер  қызметінің бұзылысында көрініс табады. Бұл кезде тіндер мен жасушалардағы қан айналысы жақсарады және олар қоректік заттармен қамтамасыз етіледі.

              Компенсаторлық (қалпына келтіру механизмі) – бүлініске ұшыраған ағзалардың қызметін уақытша немесе толық  қалпына келтіру.

              Реабилитациялық қызметі – денсаулықты жақсарту және еңбек қабілетін қалпына келтіру мақсатында қолданылатын психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік шаралардан тұратын кешенді емдік тәсілдері.