Қазақстандағы терроризм проблемасы

 

2011 жылдың 19 қаңтарында Қазақстанның  Сыртқы істер министрлігі Бішкекте  терактілерді ұйымдастыруға қатысы  бар деген күдікпен Қазақстан  азаматының тұтқынға алынғандығын растады (Gazeta.kz Ақпарат агенттігі, 19.01.11ж., http://news.gazeta.kz/art.asp?aid=331922 ).

 

2011 жылдың ақпанында Махачкалада  Қазақстанның азаматтары болып  табылатын – 1989 жылы туылған,  Альберт Әбдікәрімов және 1990 жылы  туылған Райынбек Ержанов заңсыз  қарулы топтарға қатысы бар  деген күдікпен тұтқындалды (Tengrinews.kz интернет-сайты, 31.03.11ж. http://tengrinews.kz/crime/182829).

 

Және осы кезеңде, екінші жағынан, біздің еліміздің аумағында  террористік іс-әрекетті жүзеге асыруға талпыныстар көріне бастады. Бұл жөнінде мына кесте куәландырады.

 

Еліміздің аумағында террористік  іс-әрекетке байланысты қылмыс жасағаны үшін тұтқындалған және сотталған адамдар саны

 

  2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*** 2010 2011І-тоқcан

Жауапкершілікке тартылған  адамдар саны 116 220 66 333 114 222 224 331  7

 

* 2009 жылдан бастап –  Қазақстан Республикасы ҚК-ның  төмендегі баптары бойынша сотталған  адамдар бойынша мәліметтер

 

168 бабы – билікті зорлықпен  басып алу

 

233 бабы – Терроризм

 

233-1 бабы – Терроризмді  насихаттау және терроризм актісін  орындауға ашықтан-ашық шақыру

 

233-2 бабы – Террористік  топты құру, басшылық ету және  оның әрекетіне қатысу

 

Сондықтан да Ақтөбе мен  Астанадағы соңғы оқиғалардың террористік  астары расталатыны немесе расталмайтынына  қарамастан, елімізде терроризм қауіп-қатері күшейіп келе жатқанын мойындауға тура келеді. 2010 жылы қыркүйекте «??????.info» экстремистік сайттардың бірінде қазақстандық полиция қызметкерлеріне қарсы жиһад туралы аталмыш үндеу жарияланып, ол жай ғана «қарсыласуға» емес, топтық қарулы шабуылды ұйымдастыруға шақыру мазмұнында болды. Бұл сайтта құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне қарсы терактілер қалай ұйымдастырылуы керек екендігін экстремизмнің идеологтары толық және егжей-тегжейлі түсіндірген. Мүмкін қазақстандық құқық қорғау органдарында бұл материалдарға және сайттардың өздеріне айтарлықтай мән бермеген болар. Бұл сайттардың бірден жабылмағандығы біздің жорамалды растайтын сияқты. Тек Ақтөбе мен Астанадағы жарылыстардан бір ай өткеннен кейін барып Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы мазмұны терроризм мен экстремизмді насихаттау мен оны жақтауға тыйымды бұзған 15 шетелдік сайттардың анықталғанын жариялады. Олардың Қазақстан Республикасы аумағында таралуы сот жүзінде заңсыз деп табылып және қазақстандық тұтынушылардың материалдарға қол жетімділігін шектеу бойынша шаралар қолданды.

 

Кездейсоқ жарылыстар ма әлде қауіпсіздік қорғау құрылымдарына

 

қарсы мақсатты түрде шабуыл ма?

 

Көптеген сарапшылар Ақтөбе мен Астанадағы жарылыстардың арнаулы қызмет ғимараттары – Ұлттық қауіпсіздік комитетінде болғандығына бірден назар аударды. Бірінші жағдайда жарылыс облыстық департамент ғимаратында, екіншісі – уақытша тергеу изоляторы кіре берісінің алдында болған. Әрине, тек екі фактіге негізделіп, қандай да бір байланыс пен заңдылық жөнінде кесіп айту қиын. Әзірге сарапшылар тек қосымша дәлелдерді келтіреді, соның ішінде, екі жарылыс арасындағы мерзімнің қысқалығы мен жарылыс болған объектілердің өзі. Одан өзге елдердегі осындай жағдайларға қарағанда Ақтөбе мен Астанада болған жарылыстардан кейін ешқандай да ұйым өзіне жауапкершілікті алмағандығын атап өту керек. Ал анонимді теракт – бұл нонсенс, өйткені кез-келген теракт әдетте әуел бастан-ақ кеңінен ақпараттық және қоғамдық резонанс тудыруға бағытталатынын атап өту қажет. Сондықтан да Ақтөбе мен Астанадағы оқиғаларды бір тізбекте немесе қандай да бір жоспарға сәйкес арнайы акциялардың сериясы ретінде қарастыру асығыстық болар еді.

 

Алайда құқық қорғау органдарына  қарсы мақсатты түрде шабуыл жасау  – террористік топтардың тактикаларының бірі екендігін де айту керек. Мысалы, Ресейдің Кавказ аумағында тіркелген террористік іс-әрекет бойынша салыстырмалы мәліметтер осы жөнінде куәландырады.

 

Айталық, 2009 жылы Ингушетияда 4 теракт болса, оның 3-і құқық қорғау ведомстволарына қарсы бағытталған («Северный Кавказ» газеті, 05.04.2010ж. ).

 

Дағыстанда 2009 жылы 9 теракт орын алған, оның 8-і құқық қорғау органдарына қарсы. Ал 2010 жылдың қаңтар-қазанында 8 терактілер орын алды, олардың 5-і қарулы күштерге қатысты болған және барлығын – террорист-жанкештілер іске асырған (РИА Новости Ақпарат агенттігі, 24.10.10ж.,).

 

Бірақ осындай іс-әрекеттер  тек Кавказға ғана тән емес, ұқсас  тактика бірқатар Орталық Азия елдерінде  де де байқалады.

 

Мәселен, 2010 жылдың 3 қазанында  Худжанд қаласында Тәжікстанның ІІМ өңірлік басқарма ғимаратында  террорист-жанкешті өз-өзін жарып жіберді («Вести» порталы, 03.09.10ж., http://www.vesti.ru/doc.html?id=390046).

 

2010 жылдың 30 қарашасында  Бішкекте былтырғы жылдың сәуірінде шеруге қатысушыларды ату жөнінде іс қаралып жатқан Спорт сарайының ғимаратында екі жарылыс орын алды, құқық қорғау органдарының екі қызметкері зардап шекті (Tengrinews.kz интернет-сайты, 30.11.10ж. http://tengrinews.kz/events/92034).

 

2010 жылдың 25 желтоқсанында Бішкекте қалалық ішкі істер басқармасының ғимаратында 30 қарашада жарылғанға ұқсас бомба залалсыздандырылды (http://www.newsru.com, интернет-сайт, 25.10.10ж., http://www.newsru.com/world/25dec2010/guvd2.html).

 

2011 жылғы 5 қаңтарда Бішкекте  төлқұжаттарды жоспарлы тексеру  барысында үш милиция қызметкері  өлтірілді (http://www.newsru.com, интернет-сайт, 05.01.11ж., http://www.newsru.com/world/05jan2011/kyrgyzia.html).

 

Сондықтан сарапшылардың  «қауіпсіздік қорғау органдарына» қарсы арнайы бағытталуы мүмкін бүгінгі террористік белсенділік тактикасына назар аударуы кездейсоқтық емес. Олардың пікірінше, мұндай іс-әрекеттер бірнеше мақсатқа қол жеткізуге мүмкіндік береді.

 

Біріншіден, бұл қауіпсіздік қорғау ведомстволарының беделін түсіруге бағытталған, сөйтіп олар қоғамдық пікірде тіпті өздерінің объектілері мен қызметкерлерін қорғай алмайтындай болып қылып көрсету.

 

Екіншіден, жемқорлыққа қарсы  белсенді күрес – жол және қаржы  полициясы, кеден органдарының, прокуратура  қызметкерлерінің біліксіздігі мен  жемқорлығының көптеген оқиғаларының БАҚ-нда кеңінен жариялануын ескерсек, теракт объектілерін қауіпсіздік қорғау ведомстволары арасынан таңдау қоғам тарапынан жаппай айыптау тудырмай, тіпті кейбір адамдар тарапынан мұндай әрекет аяушылық пен құптау тудыруы да мүмкін.

 

Үшіншіден, Солтүстік Кавказ және басқа террористік іс-әрекет ошақтарының тәжірибесінен көретініміз, құқық қорғау органдарына арнайы қарсы әрекеттерді ұйымдастыру, нәтижесінде қауіпсіздік жүйесін ғана емес, жалпы билік жүйесін әлсіретуге ықпалын тигізу мүмкін.

 

Қарсы іс-әрекеттер

 

Егер бүгінгі террористік  белсенділік жоспарлы сипатта болатындығы  туралы сарапшылардың тұжырымы дұрыс  болса, онда террористік қауіп-қатердің артуына жол бермеу мақсатында арнайы кешенді іс-шаралар қолдану қажет.

 

-       террористік  қауіп-қатерлердің алдын алу түрлері мен әдістерін жетілдіру қажет. Бұған дейін терроризм қаупі болуы ықтимал құбылыс ретінде қарастырылып келсе, ал бүгінде арнаулы қызметтерге шынайы жағдайда терроризммен күресте практикалық тәжірибесі мен дағдыларын шыңдау қажет.

 

-        стратегиялық  инфрақұрылым объектілерін (мұнай-газ  құбырлары, су-жылумен қамту кәсіпорындарын),  сондай-ақ мемлекеттік маңызы  бар басқа да объектілерді  ғана қорғауға ерекше ден қоймай, сонымен қатар терроризмнің салдарынан  болған төтенше жағдайларда тұрғындарды да қорғауға бағытталған шараларды да қатар күшейту. Мәселен жер сілкінісі секілді стихиялық апат кезіндегідей, азаматтардың өздері де, тиісті қызметтер де дағдарысты жағдайда қалай әрекет ету керектігін білуі тиіс.

 

-       уақытылы  және білікті түсіндіру жұмыстарын жүргізу бойынша жүйені ретке келтіруге ерекше назар аудару қажет. Себебі объективті, уақытылы және теңгерімді ақпарат беру түрлі деңгейдегі қауесеттердің орын алуына және басқа да арандатушылыққа жол бермеуге мүмкіндік береді.

 

Бірақ, ең бастысы терроризм  қаупі тек мемлекеттің жазалаушы  қызметінің күшеюіне, немесе арнаулы  қызметтерді нығайтуға ғана негізделмей, ал бірінші кезекте, терроризмнің таралуына ықпал ететін алғышарттар мен себептерді жоюға бағытталуы қажет. Бүгінде сарапшылар арасында терроризмнің пайда болуына қатысты ортақ пікір жоқ. Біреулері әлеуметтік-экономикалық мәселелердің (кедейшілік, жоқшылық, қоғамның маргиналдануы) ушығуы себепші деп есептейді. Өзгелері - негізін саяси режимнің (қоғамның ашық\жабық дәрежесі, білім деңгейі, құқық және еркіндік деңгейі) ерекшелігінен көреді. Үшіншілері – терроризмнің негізінде әлеуметтік мәдени өзгеріс (белгілі бір құндылықтар мен адамгершілік нормаларының құнсыздануы) жатыр деп есептейді.

 

Алайда қандай-да бір басқа  құбылыс секілді терроризмнің де пайда болуына себептердің кешені мен күрделі шиеленіскен мотивтер әсер ететінін түсіну қажет. Ал Қазақстан жағдайында терроризм қауіп-қатерінің күшеюіне ықпал ететін үш негізгі факторды бөліп көрсетуге болады.

 

Біріншіден, әлеуметтік депрессия факторы, әлеуметтік мобильділік каналдарының және лифтілерінің жоқ болуы. Қоғамның маргиналдануы, сонымен қатар байлар мен кедейлер арасындағы алшақтық шарықтау шегіне жеткенде әлеуметтік қарсылықтар туындайды, олардың бір түрі терактілер болуы мүмкін.

 

Екіншіден, идеологиялық саладағы мемлекеттік саясат тиімділігінің  төмендігі, соның ішінде діни және этносаралық салада, тіл және дін саясатын жүргізудегі формализм. Діни істер бойынша арнайы агенттіктің де құрылуы осы салада жүйелі іс-әрекеттердің қажеттілігін биліктің де мойындап отырғанын көрсетке керек.

 

Үшіншіден, терроризм жағдайына  шекаралас мемлекеттердегі «шиеленістік ошақтарының» болуы үлкен ықпал етеді. Біздің жағдайда Орталық Азияда тұрақсыздықтың сақталуы аймақтық қауіпсіздіктің негізгі бір факторы. Мысалы, Қырғызстандағы саяси дағдарыстың ушығуы және Тәжікстанда орын алған қарулы қақтығыстар. Осыған байланысты Тәжікстанда, Қырғызстанда және Өзбекстанда түрлі сипаттағы экстремистік және террористік ұйымдардың жандануы.

 

Ұлттық қауіпсіздік диллемасы

 

Жыл сайын терроризм индексін жариялап отыратын, «Maple Croft» британ компаниясының мәліметтері бойынша  Гренландия мен Антарктиданы есепке алмағанда, әлемде терроризм қаупі  төніп тұрмаған аймақ жоқ.

 

Осындай жіктеу бойынша Қазақстан  терроризм қаупі төмен елдер  қатарына жатады және көптеген еуропалық  елдермен бір деңгейде орналасқан. Ал Ұлыбритания, Франция, Испания және АҚШ секілді елдерде қауіп-қатер деңгейі айтарлықтай жоғары. Сондықтан, терроризм ортақ қауіп-қатер.

 

Сонымен бірге терроризм  қаупін дұрыс бағаламай, оны елемей және жекелей алынған елде қауіптің өзін жоққа шығаруға болмайды. Бірақ терроризмді асыра бағалауға да болмайды, қоғамда дүрбелең салып және үрей мен қорқыныш ұялатып, қоғамдық резонанс әсерін күшейту арқылы террористерге қолдау көрсетуге болмайды, себебі кез-келген теракт ең алдымен, кең ақпараттық әсерге есептелген. Осындай теңгерімді ұстап тұру қауіпсіздікті қамтамасыз етудің тиімді жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бірақ, ең бастысы – терроризм, экстремизм сияқты қауіп-қатерге төтеп беріп, тиімді қарсы тұрудың ең басты шарты – ол қоғам мен биліктің өзара келісімі, ұлттық бірлік. Осы зұлымдықпен ондаған жылдар бойы күресіп келе жатқан басқа елдердің тәжіриебесін зерттеп қарасақ, бірден байқайтынымыз – бірлігін шайқалтып, нешеме себептермен іштей бөлініп, жіктеліп отырған қоғам, ел, мемлекет ғана осы қауіптің құрбанына айналуы ықтимал. Сондықтан, осы да, басқа да қазіргі заманның сынақтары мен қатерлеріне қарсы тұру үшін – ең алдымен, қоғамның жіктелуіне, бөлінуіне жол бермеу керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Терроризм в Казахстане возник не на пустом месте

Тому есть несколько причин, и самая главная — в регионе  уже складывается собственная террористическая инфраструктура.

В одной лодке

 

Все более или менее  серьёзные разговоры о террористических угрозах для Казахстана невозможно вести в отрыве от текущей обстановки во всей Центральной Азии: ведь именно из соседних государств ещё в начале 1990-х на территорию нашей республики стали проникать эмиссары экстремистских организаций — таких, например, как «Хизб ут-Тахрир аль-Ислами» (ХУТ). То есть, хотим ты того или нет, но с точки зрения экстремистской и террористической опасности все страны регионы находятся в одной лодке. Более того, анализ существующих тенденций позволяет предположить, что в ближайшие несколько лет Центральная Азия может стать основной мишенью для террористического интернационала.

 

Тому есть несколько причин, и самая главная — в регионе  уже складывается собственная террористическая инфраструктура. Можно предположить, что повышение террористических рисков для региона в целом  и для Казахстана в частности  вполне реально после 2014 года, когда (и если) США серьёзно сократят своё военное присутствие в Афганистане.

 

При слабости центрального афганского руководства это приведёт к усилению Талибана, на стороне  которого воюют и граждане стран  Центральной Азии, чьё возвращение  на родину может дестабилизировать  ситуацию во всём регионе.

 

На неформальном саммите  ОДКБ в Астане в этом году казахстанская  сторона уже поднимала афганский  вопрос именно в связи с возможным  выводом американских военных, а  генсек ОДКБ Николай БОРДЮЖА сообщил, что у организации есть списки граждан СНГ, которые проходят подготовку в афганских лагерях. По его данным, только с юга Киргизии после прошлогодних межэтнических столкновений и очередной  смены власти в стране на территорию Афганистана ушло несколько сот  человек.

 

 

 

Террористический интернационал

 

Сегодня в Центральной  Азии действует немало иностранных  и доморощенных экстремистских организаций. Это и «Братья-мусульмане», которые работают через сеть своих организаций — как, к примеру, «Общество социальных реформ», которое запрещено в России и чей филиал несколько лет назад случайно был обнаружен на юге Казахстана. Далее по списку: «Комитет мусульман Азии», «Хизб ут-Тахрир аль-Ислами» (ХУТ), «Джамаат Таблиги»,  «Адолат Уюшмаси», «Восточно-Туркестанская исламская партия», «Центр исламского развития», «Исламское движение Туркестана» (самая известная из всех центральноазиатских террористических организаций, созданная на базеИсламского движения Узбекистана — ИДУ),  «Товба» и другие.