Еңбекақы бойынша есеп айырысудың теоретикалық негіздері

    Көрсетілген  талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.

    Кәсіпорынның  таңдап алған есеп саясаты  оның объектілерді есептеу жолын  толық қамтамасыз етуі керек.

    Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіңдік (кепілдік) бар болатын кірістер алынады.

      Есептің  таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.

     Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек. Есеп саясатының мазмұнына мынадай түсініктер кіреді:

    Біріншеден, кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорыңда қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.

    Екіншіден, есеп саясатынының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міңдеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және тағы сол сияқты.

    Осылайша белгіленген  заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.

   Негізгі құралдарына амортизациялық аударым  сомасын есептеу әдістері.

    Материалдық  емес активтеріне амортизациялық  аударым сомасын есептеу және оларды есептен шығару жолдары.

     Шығындарды  топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.

     Өндіріс  шығындарын жэне өнімнің өзіндік кұнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі. Жанама шығыңдарды анықтау және оларды объектілер арасыңда тарату әдісі.

    Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.

    Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары. 
    Материалдық қорларды бағалау әдістері.

Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.

Курстық айырманы есептеу.

Тағы да басқалар.

   «Бухгалтерлік  есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммерцияльық  кұпия болып есептеледі.

 Есеп саясатын дайындау:

 Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны дайьндаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп (экономикалык) бөлімі айналысады. Дайыңдалған есеп саясатын кәсіпорынның  басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.

Бұйрықтың құрамында  есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке тоқтала келіп қаңдай нормативтіқ құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.

Мемлекеттік мекеме есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен рәсімделуі қажет. Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруыңда қолданылады.    

         Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер енгізілген болса) жазылады.

   

    3.2 Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысудың құжаттық рәсімделуі және бухгалтерлік есебі

 

Қызметкер алғаш компанияға жұмысқа кірген кезде, компания басшысының атына жұмысқа қабылдау туралы өтініш жазады. Өтініші қабылданғаннан кейін, жұмысқа қабылданғандығы жөнінде компания тарапынан бұйрық шығады. Жұмыс беруші жұмысқа қабылданушы тұлғамен келісім шартқа отырады. Келісім шартта жұмысшыға тағайындалған еңбекақы мөлшері , келісім шарт мерзімі және т.б. шарттар көрсетіледі.  Компания қызметкерлерге, жұмысшыларға айдың соңында еңбекақы есептеген кезде, бірінші кезекте жұмыс уақытын пайдалану табелін толтырады. Осы табельдегі күндерді қою арқылы еңбекақыны есептеу ведомосы жасалынады. Еңбекақы есептеу ведомосында есептелінген жалақыдан ұсталынған міндетті зейнетақы жарналарының сомасы, жеке табыс салығының сомалары және қолына алынуға тиісті сомалар көрсетіледі. Еңбекақыдан ұсталынған салықтар сомасы төлем тапсырмалары құжаттары негізінде бюджетке және бюджеттен тыс мекемелерге аударылады. Қызметкерлер мен жұмысшыларға кассадан айлықтарын төлеу төлем водомосы арқылы іске асырылады. Жалпы, еңбекақы есебін жүргізген кезде мынадай жағдайларды ескерген жөн: Егер компания өндіріспен айналысатын болса, онда өндірістік жұмысшыларға еңбекақы басқаша есептеледі, ондағы жұмысшыларға есептелген еңбекақы сомалары, есептелінген әлеуметтік салық, әлеуметтік аударымдар сомалары өндірілген өнімнің өзіндік құнына жіберіледі. Міне, осыларды кестеде көрсетейік: кесте 7

Компанияда әкімшілік  басқару қызметкерлеріне еңбекақыны есептегенде, есептелінген еңбекақы сомасы әкімшілік шығындарына жіберіледі, дәлірек айтқанда жұмыс беруші есептелінген еңбекақы сомасын өз шығынына алады.

Мекемеде орташа еңбекақыны есептеу былай жүргізіледі. Мысалы, мекемеде жұмыс істейтін есепші  2010 жылдың қаңтар айының 8-нен 11-не дейін уақытша еңбекке жарамсыз болды. Оны есептеу үшін төмендегідей мәліметтер бар: кесте 8

бес күндік жұмыс аптасы; есепті кезеңде, яғни 2009 жылдың сәуір  айының 5-нен 10-на дейін есепші уақытша еңбекке жарамсыз болды және 2009 жылдың желтоқсан айының 3-нен 20-на дейін еңбекақы сақталынбайтын демалыста болған;

Еңбекке жарамсыз болған уақыттағы  кезеңдегі жұмыс күнінің  саны – 4 жұмыс күн.

 

Кесте  7  

Өндірістік жұмысшыларға есептелген еңбекақы

 

№	Операциялар	Дебет	Кредит	Сомалар
1	Өндірістегі жұмысшыларға жалақы есептелінді	8112	3350	120 000
2	Есептелінген жалақыдан  міндетті зейнетақы жарнасы ұсталынды	3350	3220	12 000
3	Есептелінген жалақыдан  жеке табыс салығы ұсталынды	3350	3120	9 305
4	Жұмысшыға кассадан жалақы төленді	3350	1011	98 695
5	Әлеуметтік салық есептелінді	8113	3150	6 480
6	Әлеуметтік аударымдар есептелінді	8113	3210	5 400
7	8112,8113 шоттарының жабылуы	8110	8112,8113	131 880
8	Негізгі өндірістен дайын өнім алынды	1320	8110	131 880
9	Әлеуметтік салық бюджетке аударылды	3150	1040	6 480
10	Әлеуметтік аударымдар мемлекеттік сақтандыру қорына аударылды	3210	1040	5 400
11	Міндетті зейнетақы  жарнасы зейнетақы төлеудің мемлекеттік  орталығына аударылды	3220	1040	12 000
12	Жеке табыс салығы бюджетке аударылды	3120	1040	9 305

 

Кесте  8  

Әкімшілік қызметкерлерге есептелген еңбекақы

 

№	Операциялар	Дебет	Кредит	Сомалар
1	Өндірістегі жұмысшыларға жалақы есептелінді	7211	3350	100 000
2	Есептелінген жалақыдан міндетті зейнетақы жарнасы ұсталынды	3350	3220	10 000
3	Есептелінген жалақыдан  жеке табыс салығы ұсталынды	3350	3120	7 505
4	Қызметкерлерге кассадан жалақы төленді	3350	1011	82 495
5	Әлеуметтік салық есептелінді	7211	3150	5 400
6	Әлеуметтік аударымдар есептелінді	7211	3210	4 500
7	Әлеуметтік салық бюджетке аударылды	3150	1040	5 400
8	Әлеуметтік аударымдар мемлекеттік сақтандыру қорына аударылды	3210	1040	4 500
9	Міндетті зейнетақы  жарнасы зейнетақы төлеудің мемлекеттік  орталығына аударылды	3220	1040	10 000
10	Жеке табыс салығы бюджетке аударылды	3120	1040	7 505
11	7211 шотының жабылуы	5510	7211	109 900

 

Кесте 9 Еңбекке жарамсыз қағазын есептеу

 

Айлар	Бес күндік жұмыс аптасына келетін баланс бойынша жұмыс  күнінің саны	Есептелінген еңбекақы, теңге
Желтоқсан 2009 ж.	7	13 611
Қараша 2009 ж.	20	35 000
Қазан 2009 ж.	21	35 000
Қыркүйек 2009 ж.	22	35 000
Тамыз 2009 ж.	20	35 000
Шілде 2009 ж.	22	35 000
Маусым 2009 ж.	22	35 000
Мамыр 2009ж.	19	35 000
Сәуір 2009 ж.	22	28 333,33
Наурыз 2009ж.	20	35 000
Ақпан 2009 ж.	20	35 000
Қаңтар 2009 ж.	19	35 000
Жиыны	236	391 944,33

 

Есепті кезеңдегі есепшіге  есептелінген еңбекақының сомасын  анықтаймыз: Кесте 9

Орташа күндік табысты  есептеу үшін , күндік жұмыс санын  анықтап аламыз және төмендегілер есепке алынбайды:

2009 жылдың желтоқсан айының 3-нен 20-на дейінгі сақталынбайтын еңбекақы демалысына келетін жұмыс күндері. Сәйкесінше, көрсетілген аралыққа есептелінген сома есепке алынбайды.

Орташа күндік табысты  есептейміз: 391 944,33 теңге/ 236 күн = 1 660,78 теңге.

Есепшінің уақытша жұмысқа жарамсыз болған кезеңіндегі орташа еңбекақысын есептейміз: 1 660,78 теңге * 4 жұмыс күні = 6 643,12 теңге.

Сонымен есепшіге уақытша жұмысқа жарамсыз болған кезеңіндегі есептелінген еңбекақы сомасы және оған төмендегідей бухгалтерлік проводка беріледі:

          Дебет                                       Кредит                          Сома

            7211                                          3350                              6 643,78теңге.

 

Кезекті еңбек демалысына мысал қарастырайық:

Мекеменің бухгалтеріне 2010 жылдың қаңтар айының 28-нен ақпан айының 20-не дейін , 24 күнтізбелік күнге төлемді кезетті еңбек демалысы берілді. Есепті кезеңде бухгалтер 2009 жылдың сәуір айының 2-нен 19-на дейін өткен жылғы 2009 жылдың қаңтар айының 1-нен желтоқсан айының 31-не дейінгі аралықтағы еңбек демалысында болған, 2009 жылдың шілде айының 20-нан 25-не дейін десаулығына байланысты жұмыста болмаған.

Есепті кезеңдегі есептелінген еңбекақының сомасын анықтаймыз. Ол үшін есепті кезеңнен істелінбеген жұмысты және осы кезеңде істелінбеген уақыт   үшін есептелінген соманы алып тастаймыз:

 

Кесте  10

Кезекті еңбек демалысын  есептеу

 

Айлар	Нақты іселінген уақытқа  келетін баланс бойынша жұмыс  күнінің саны	Есептелінген еңбекақы сомасы , теңге
Қаңтар  2009 ж.	19	30 000
Ақпан 2009 ж.	20	30 000
Наурыз 2009 ж.	20	30 000
Сәуір 2009 ж.	22	10 000
Мамыр 2009 ж.	19	30 000
Маусым 2009 ж.	22	30 000
Шілде 2009 ж.	22	24 545,45
Тамыз 2009ж.	20	30 000
Қыркүйек 2009 ж.	22	30 000
Қазан 2009 ж.	21	30 000
Қараша 2009 ж.	20	30 000
Желтоқсан 2009 ж.	21	30 000
Жиыны	248	334 545,45