Химиялық және радиациялық әсерлер

Мазмұны

 

     Кіріспе........................................................................................................................1

1. Қауіп-қатердің көздері........................................................................................2
1. «Адам – мекендеген орта» жүйесіндегі қауіп қатерді топтастыру......3
2. Техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың пайда болу әсері............4
2. Өмір сүру ортасындағы адам организміне кері әсер ететін факторлар.........5
3. Ядролық қарудың жарылыс ошағы..................................................................6
1. Радиацияға қарсы қорғаныс. Медициналық көмек көрсету.................7
2. Радиациялық қауіпті обьектілердегі апаттар.........................................8
3. Радиоактивті ластанудың көздері...........................................................9
4. Радиоактивті сәулеленудің тірі ағзаларға әсері....................................12
5. Қоршаған ортада радионуклиттердің миграциялауы...........................13
4. Химиялық қарудың жарылу ошағы .................................................................14
1. Химиялық қауіпті обьектідегі апаттар..................................................15
2. Әсері күшті улы заттар (ӘКУЗ)..............................................................15
3. Химиялық қауіпті обьектілердегі апатты топтау..................................16
4. Радиациялық және химиялық  барлау құралдары.................................16
5. Қорғану жолдары................................................................................................17

 

Пайдаланылған  әдебиеттер тізімі.....................................................................20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Кіріспе

 

 

Қауіпсіздік сыртқы және ішкі қатерден қорғайтын тірі организмнің қажетті шарасы. Ал адам қауіпсіздігінің өз ерекшеліктері бар, адамның басқа тірі организмдерден айырмашылығы, ол табиғи ортадан, өз өмір сүру ортасын жасай алады. Сондықтан қатерлер табиғи қатерлердің қатарына жатпауы да мүмкін. Адамдар өздерінің ойлы іс-әрекеттерін пайдалана отырып, өте тез арада антропогендік  тірі организмдер, онын ішінде адамдардың өзі де, толық бірігіп кете алатын емес.

Міне, сондықтан  адамның кез-келген іс-әрекеті әкелетін пайдасымен бірге кері нәтиже де әкеліп жатыр, мысалы, экологияның бұзылуы, жарақат алу, ауыру, тіпті қазаға ұшырау. Сондықтан қауіпсіздікті, нақты  іс-әрекеттен болатын, адамды және өмір сүру органы кешенді қорғау шаралары деп түсінуіміз қажет. Іс-әрекеттің  түрі күрделенген сайын, кешенді  қорғану шаралары қажет болады. Кешенді  қорғану шаралары мынаны қамтиды  құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалык, техникалық, санитарлық-гигиеналық, емдік  шаралар.

Адам іс-әрекеттің  қауіпсіздігі-адамның іс-тіршілігі  мен қауіп-қатер бір-бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер - әрине, адамнын іс-әрекетінің процесінде қауіп-қатер әр уакытта  болғанымен, ылғи да бола бермейді. Ондай  қауіп болуы үшін үш жағдай болуы керек. Қауіп нақты бар, адам қауіп-қатер аймағында, адамның қолындағы қорғану құралдары жеткіліксіз (1-сурет)

Сонымен, қауіпсіздік-бұл іс-әрекет кезінде қауіптердің  болмайтындығы айқын болған жағдай. Ол үшін үш негізгі міндетті атқару керек:

Бірінші міндет-нақты іс-әрекеттен болатын қауіп - қатерді талдау (идентификация).

Идентификация келесі ретте жүзеге асуы керек. Өмір сүру ортасының қауіп туғызатын  элементін анықтау, қауіп тудыратын іс-әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу. Содан кейін барып қауіптердің идентификациясы жүргізіледі.

Екінші міндет-адамды және өмір сүру ортасын табылған қауіп-қатерден қорғаудың тиімді әрі сенімді шараларын әзірлеу.

Үшінші міндет-осы  іс-әрекеттің тәуекелінің қалдығынан қорғану шараларын әзірлеу, себебі толық қауіпсіздік орнату мүмкін емес.

Бұл шаралар қауіп - қатер туындағанда, адамдарды және өмір сүру ортасын қорғау қажеттілігі болғанда қолданылады (зардап шеккендерге бірінші медициналык көмек көрсету, қоғамды қылмыс топтарынан қорғау, ғимараттарды, құрылыстарды бұзу, зардап шеккендерді көлік апатынан босату, ластанған аумақты тазалау тәрізді жұмыстар).

Үшінші  міндетті елімізде денсаулык сақтау, Мемлекеттік санитарлық, эпидемиялық  бақылау, өрттен қорғау, полиция, прокурорлық бақылау органдары және т.б. жүзеге асырады.

1. Қауіп-қатердің көздері

 

Қауіп-қатердің көздері деп төмендегілерді атауға болады:

• адамның өзі;
• өмір сүру ортасының элементтері: заттар, еңбектің өнімдері мен құралдары, пайдаланатын қуат, еңбектің микроклиматтық жағдайы, жан-жануар және өсімдік әлемі, адамдар ұжымы және жеке тұлға;
• адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым-қатынас процестері.

 Қауіп-қатердің  өзі өте күрделі, көпжақты құбылыс  болғандықтан, олардың негізгі белгілері бір-бірімен ұштасып, араласып жатады. Сондықтан оларды дұрыс жіктеу, оның алдын алуға, себебін, сипаттамасын анықтап, шара қолдануға және салдарын жоюға үлкен маңызы бар.

Осы сияқты құбылыстарды жіктеумен және жүйелеумен айналысатын ғылымды таксономия деп атайды.

Қоршаған ортаға үлкен зардабын, тигізетін құбылыс, процесс, уақиға.

 

Қауіп- қатер

Қауіп қатер

Іс-әрекет қауіпсіздігі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет-1. Іс-әрекет қауіпсіздігінің схемасы

1. «Адам – мекендеген орта» жүйесіндегі қауіп қатерді топтастыру

 

Қауіп-қатер қоршаған ортаға үлкен зардабын, зиянын тигізетін  құбылыс, процесс және уақиға.

Қауіп-қатердің көздеріне  өмір сүру ортасының элементтерін, атап айтқанда пайдаланып отырған заттар, еңбектің өнімдері мен құралдарын, пайдаланылып отырған қуатты, еңбектің микроклиматтық жағдайын, жан-жануарлар  мен өсімдік әлемін, адамдар ұжымы  мен жеке тұлғаларды жатқызуға болады. Сонымен қатар, адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым қатынас  процестері де жатады.

 

Қауіп-қатер

Шыққан тегі бойынша:

• табиғи;
• техногендік;
• - антропо-гендік;
• -экологиялық;
• -биологиялық

Әсер ету әдіс-тері бойынша:

• -физикалық;
• -химиялық;
• -механикалық;
• -биологиялық;
• -жүйкефи-зиологиялық.
• Жинақтал-ған орны бойынша:
• -литосфера-лық;
• -гидросфера-лық;
• -атмосфера-лық.
• Зардап зияны бойынша:
• -әлеуметтік;
• -техникалық;
• -экологиялық;
• - т.б.

Байқалу саласы бойынша:

• өндірістік;

-тұрмыстық;

-спорттық;

• -жол-көліктік;
• - т.б.

Салдары бойынша:

-ауру табу;

-жарақат алу;

-әлсіреу;

-өрт;

-т.б.

• Әрекет сипаты бойынша:
• -сылбырлы-ғы;
• -белсенділі-гі;
• -т.б.
• Уақыты бойынша:
• -соқпалы;
• -кумулятивті;

-т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет - 2. Қауіп-қатерді  белгілері бойынша топтау

 

Өмір сүру ортасында  қауіп-қатер табиғи және антропогендік  жағдайларда, сондай-ақ кездейсоқ уақиғалар  мен тұрмыста және басқада жағдайларда  кездеседі.

 

 

 

 

 

2.  Техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың пайда болу әсері

 

      Қазіргі  кезде қоршаған ортаға және  адамға тікелей зияны бар өндіріс  орындары көптеп саналады. Бірақ  ондағы технологияның деңгейі  бақылау және жұмыс жүргізуі, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен экологиялық проблемалар қиындатып жіберді. Өндіріс орында болып жатқан апаттар мен катастрофаны талдап көргенде олардың орнын алатын жағдайлары технологиясы ескі, техникалары өзіндік ресурстарын тауысқан өндіріс орындарында көп кездесетіні анықталық отыр. Сонымен қатар қауыпты өндірістердің мекен жайларға жақын орналасуы да өзінің әсерін беруде.

 

Техногендік сипаттағы  төтенше жағдай

 

Химиялық қауіпті  объектілердегі апаттар

Радиациялық қауіпті  объектілердегі апаттар

Өрт және жарылыс  қауіпі бар объектілердегі  апаттар  апаттар

Көліктегі апаттар (темір жол, автокөлік, әуе, су және метро)

Гидродинамикалық  қауіпті объектілердегі апаттар

Коммунаолды және электр жүйесіндегі апаттар

 

 Сурет-3 Техногендік сипаттағы төтенше жағдайды топтау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Өмір сүру ортасындағы адам организміне кері әсер ететін факторлар

 

Зиянды заттардың  жалпы сипаттамасы. Қазіргі заманда адамзатқа белгілі 7 млн. астам химиялық заттар бар. Олардың 60 мыңнан астамы кең қолдану табуда, тамаққа қосу түрінде – 5500, дәрі –дәрмек – 4000, тұрмыс химиясында – 1500 пайдаланылады. Халықаралық рыногта жыл сайын 500-ден 100-ға дейін жаңа химиялық қосындылар, өнімдер пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті улы заттар дүниеге көптеп келіп жатыр.

Улы химиялық заттар, өзінің пайдалануына байланысты төмендегідей болып жіктеледі:

• өнеркәсіп улы - өндірісте қолданылатын заттар;
• улы химикаттар – ауыл шаруашылығында қолданылатын  заттар;
• дәрі-дәрмектер;
• тұрмыс химикаты;
• өсімдіктер және жануарларда, саңырауқұлақтарда, құрт-құмырсқаларда болатын заттар;
• әскери улаушы заттектер.

 

Адам организміне  әсер ету сипаты бойынша улы заттар төмендегідей болып бөлінеді:

• жалпылама улылар – организмді жалпы улайтын, жеке органдарды ауру етіп, істен шығаратын улы заттар;
• қоздырғыштар – тыныс жолдарының шырышты (слизистый) қабатын, көзді, өкпені, теріні ауру ететін заттар;
• аллергия тудыратын заттар;
• мутагендер – генетикалық  кодты бұзатын заттар;
• канцерогендер – қауіпті ісіктер тудыратын заттар;
• бала жасау қызметін жоятындар – қорғасын, сынап, стирол, радиоактивті басқа да заттар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Ядролық  қарудың жарылыс ошағы

 

Ядролық қару деп  жарылыс кезінде ядролық реакцияның жүруінің нәтижесінде болатын ішкі ядролық қуатты пайдалануға негізделіп жасалған қаруды айтады. Ол барлық белгілі  зақымдау құралының ішіндегі ең қуаттысы. Ядролық жарылысының қуаты тротилдік  эквивалентпен өлшенеді.

Ядролық жарылыс  ауада, жер (су) беттерінде және жер (су) астарында болуы мүмкін. Оның талқандау  факторына соққы толқын, жарықты  сәуле бөлу, өткір радиация, төңіректі  радиоактивті ластау және электрлік  магниттік импульс жатады.

 

АҚ  штабы

АҚ бастығы

Жалпы қызмет атқаратындар

Біріктіріл-ген күштер

Құтқару-шылар

Топ,коман-да, отряд

Топ,коман-да отряд

Механика  күштері

АҚ қызмет-керлері

Барлау қызметі

Байланыс қызметі

Медициналық қызмет

Өрт сөндіру қызмет

Техникалық қызмет

Радиациядан қорғау қызмет

Химиялық қарудан қорғау қызметі

Қоғамдық тамақ, сауда қызмет

Басқа да қажетті қызметтер