Философияның құндылықтар жүйесіндегі орны

Мазмұны: 

1. Кіріспе ........................................................................................................2 

2. Негізгі бөлім: 

    а)  Философияның өзекті мәселесі ............................................................3

    ә)  Құндылықтар. Шынайы және алдамшы құндылық ...........................5

    б)  Философияның құндылықтар жүйесіндегі орны ...............................6 

3. Қорытынды ..............................................................................................10

4. Пайдаланылған  әдебиеттер тізімі ..........................................................11 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе 

      Философия - рухани мәдениет пен адамзаттық білімнің көне және қызықты салаларының бірі. Біздің эрамызға дейінгі VII-VI ғасырларда Үндістанда, Қытайда, Ежелгі Грецияда пайда бола отырып, кейінгі ғасырлардың қоғамдық санасының тұрақты формасы ретінде танылды. Философтардың ой-көзқарастары негізінде дүниетанымдық мәселелер алға қойылып, оларға жауап ізделді. Мұндай мәселелерді түсіндіру адамдар үшін өмірдің маңызды мағынасы, негізгі мәні болып табылады. 
     Күнделікті практикалық өмірдің барысында әрбір адам философиялық мәселелермен соқтығысады. «Философия» термині грек тілінен аударғанда «филео - махаббат, құштарлық; софия – даналық» деген мағынаны білдіреді. Терминнің шығу тегін грек ойшылдары Пифагор, Сократ есімдерімен байланыстырады. Осыдан кейін «ғылымдардың ғылымы» ретінде саналатын философиядан тарихи түрде әртүрлі білім салалары бөлініп шығады: астрономия, математика, механика, физика, медицина және т.б. 
Философия ғылымында мынадай үш мәселені қарастыру маңызды: 
• Бірде бір жеке ғылым әлем

 туралы, адам туралы, жалпы тұтас, интегралды  білімді зерттей алмайды. 
• Философия әлемді тек қана танымайды, сонымен қатар бағалайды. 
• Ол дүниені тану әдістерін меңгереді. Философия дүние мен адам туралы тұтас ілім ретінде өзіне мәнді, маңызды мәселелердің жиынтығын қоса қарастырады. Философия адамзат қоғамының басты құндылықтарының жағымды және жағымсыз қатынастарын анықтайды. Философиялық

білімнің  негізгі мәнісі оның екі жақтылығында: 
   1. Оның ғылыми біліммен ұқсастықтары өте көп,

мысалы - пәні, әдістері, логикалық - түсініктік ойлау аппараты. 
   2. Бір жағынан философия таза күйдегі ғылыми білім емес. Философияның басқа ғылымдардан басты айырмашылығы — олфилософия адамдармен жалпы игерілген білімнің теоретикалық дүниетанымы болып табылады. Сөйтіп, философия дүниеге көзқарастың жоғарғы деңгейі мен түрі, оған рационалдық, жүйелілік, логикалық пен теориялық зерделеу тән.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Философияның  өзекті мәселесі 

      Адамзаттың өмірінде айрықша  орын алатын оның рухани қызметінің  үлкен бір саласы философия  деп аталады. Философия грек  тілінен аударғанда даналыққа  құштарлық деген мағынаны білдіреді.

      Белгілі бір адамдардың дербес қызметі ретінде философия ежелгі шығыс елдерінде Қытайда, Индияда және т.б. елдерде, кейінірек антика дәуірінде ежелгі Греция топырағында калыптаса бастады. Бірақ оның түпкі туындайтын түбірі адамдардың әлемдегі айрықша болмысында, дүниеге өзіндік қатынасында жатуы тиіс. Ол қатынас жануарлардың өзін қоршаған табиғи ортаға қатынасынан мүлдем өзгеше. Жануарлар табиғат дамуының төл туындысы, белгілі бір географиялық ортамен тікелей үйлескен, олар өздерін табиғаттан бөліп, оған бір бөгде күштей сырт қатынас жасай алмайды. Сондықтан олар үшін табиғатты игнру, оны түсіну, ішкі сырына қанығу мәселесі тұрған жоқ.

      Адамдар болса, ортаға тікелей  бейімделудің нәтижесінде емес, сол ортаны игеру қызметінде, табиғатпен тікелей байланыстан  гөрі, оған дәнекерлі, құрал-саймандар  арқылы, өзара қоғамдасу арқылы  қатынасады. Бұл процесс өзі атқаратын  іс-әрекеттерді де, оның өзгеретін  объектісін де және ақырсында  өзінің де не немесе кім  екенін де беогілі дәрежеде  көре білуді, түсіне білуді де  қажет етеді. Осыған орай адам  табиғатта, жалпы әлемге солардың  тек ішінде тұрған емес, олардан  біршама бөлектелген, оқшауланған  әрі бір сырт күштей қатынас  жасай алады. Сол арқылы ол  өзін де өзгертіп, өзінің мүмкіндіктерін  ортаның мүмкіндіктерімен ұштастыра  білу керек болғандықтан, өзіне  де сыртқы көзбен қарай алады.  Бұл, әрине, адамдардың тарихында өзгере беретін жағдай.

      Айтылмыш жағдай адамның әлемдегі  алатын орны, оның өмірінің түпкі  мәнін, оның кім немесе не  болатындығын, болуы керектігін  алдын ала шешілген, онсыз-ақ, онын  бұрын-ақ анықталған нәрсе етпейді.  Керісінше, оның барлығын адамның  өзі шешуін, өзі анықтауын керек  етіп тұрады. Яғни адамның әлемде  болуы үнемі белгілі бір дәрежеде  шешіліп, не шешілмей жататын,  бірақ, толассыз оның алдында  шешуін, анықталуын күтіп түрған  жұмбақтай болып тұрады. Осындай  сұрақтың өз жананда болуы  не болмауы хақында әрбір адам  ойлана бермеуі мүмкін, яғни ол  оны айқын сезінбеуі де мүмкін, бірақ адам жанында, жалпы өмірінде  оның үнемі бар екендігі екінің  біріңде алдынан шығары хақ.  Ло мәселенің төокіні адамның  өзінің кім, қалай екендігін  ой жүзінде шешу, анықтауында  ғана емес, оны адамдардың іс  жүзінде анықтауы керек екендігінде.  Ол жалпы адамзат үшін, әрбір  жеке адам үшін де шешіліп  қойған нәрсе ғана емес, адамзат  ауқымында ғана емес, жеке адамның жеке тіршілігінде де әркімнің тек өзі шешетін немесе шешуден тайқитын мәселесі. Адамның дүниеде болуының негізгі мәселесі. Адамның дүниеде болуының негізгі жүгі оның өз мойынында. Оның барлық ауыртпалығын тек өзі арқалауы тиіс. Әрине, адам оның жүгін көтеруден бас тартуы, өзінің адамдық болмысынан тайқуы мүмкін. Бірақ ол жануар емес, адам болғандықтан, ол мәселе туралы белгілі бір дәрежеде ойланбауы оны өз табиғатынан құтқара алмайды.

      Мұның себебі адамдар туа бітті  дүниеде болудың белгілі бір  қалпына, жолына дене бітім  жағынан бейімделген емес. Ол  жағынан ол жағдайға орай кез  келген жолды, дүниеде болудың  тәсілі мен формасын өзіне  өзіндік тән ете алады. Сонымен  қатар, ол жолды, тәсілді не  форманы қиын да болса, әрқашан  өзгертіп, басқа жолды да қабылдай  алады. Мұнда біз оның нақты кәсібі мен жеке қаракеттерін айтып бітірген жоқпыз. Әңгіме адамдардың әлем жүйесіндегі және өзара болмысының сипаты жөнінде болып отыр. Табиғи бітім жағынан ешбір нақты жағдай, нақты қаракеттерге алаңсыз таңылып қойылмағандықтан, оның қабылдаған болмыс жолының барлық жауапкерлігі адамның өзіне жүктеледі, себебі оның жақсы да, жаман да нәтижелерінің бірден-бір себебі немесе авторы (жалпы иесі) оның өзі.

      Жоғарыда айтылған қағмдалардан шығатын қорытынды философияның ең негізгі, ең өзекті мәселесі адамның дүниеге қатынасы, оның дүниедегі ерекше болмысы, ол қатыастың мәні немесе табиғаты. Сонымен бірге адамның дүниедегі болмысы, қатынасы және соны дамытуы мүмкін. Әлеммен сәекестікте даму, әлемнің сәйкестігін дамыту негізгі ақиқат осы. Ол жолдың көркемдігі ондай өмірде ішкі бүтіндікті, үндестікті, үйлестікті бұзатын қайшылықтар жоқ. Ол бүтіндіктің әр саласы бір-бірін тек толықтыратын, бір-біріне тек әр бретін, бүтіндіктің толысқан ажарын ашатын бөліктер. Адамдардың ісі, қатынасы, рухани дүниесі болғандықтан олар адам ырқының толысқан еркіндігі. Олай болса осындай қатынас қана әлем үшін де, адам үшін де жақсылық. Жақсылық адамның басқа адамдар алдындағы ғана міндеті емес, ол адамның бүкіл әлем алдындағы міндеті, жауапкершілігі. Бұл қазіргі бүкіл адамзаттың, әрбір жеке адамның өткен тарихтан алуға тиіс тағылымы.

      Яғни философияның түпкі тамыры  адамдардың дүниедегі болмысынан  нәр алатын болғандықтан философиялық  ой кешу әр адамның белгілі  дәрежеде соқпай өтпейтін, ал  кейбіреулердің жан дүниесінде  үнемі толғанатын тақырыбы. Сондықтан  әрбір адам өз өмірінің мәні  мен мағынасы жайында ең болмаса  бір рет ойлануы ықтимал. Ол  үшін жеке адамның білім, сауаттылық  деңгейінің өте биік болуы  міндетті шарт емес. Мен жер  бетінде не үшін адаммын, тікелей  тіршілікті не нәрсе ақтай  алады дегенді өзінің алдына  сұрақ етіп қоюды тіпті ешбір  сауатсыз, ғылым мен білімнен  алыс тұрған адамдардың да  өмірінен үнемі көріп отырамыз. Философияның ғана емес, діни  көзқарастардың өзі де осындай  сұрақтарға жауап іздеуден шыққан.

      Ондай болса, дамудың қандай  деңгейінде тұрмасын адамға өз  өмірі туралы кейбір мәңгілік  мәселелерге жауап іздеу және  соған сай өз болмысын түзеу  табиғатынан тән нәрсе. Бұл  тек философияның ғана көзі  емес, ол жалпы рухани мәдениеттің  туындайтын тамыры.  
 
 

Құндылықтар 

      Құндылық - объектінің жағымды немесе жағымсыз жақтарын     білдіретін философиялық-социологиялық ұғым. Философия тарихында құндылық көрінісінің заңдылықтары туралы жалпы түсінік 19 ғасырдың ортасында пайда болды. Құндылық ұғымына тұңғыш филосиялық анықтаманы    Р.Лотце мен Г.Коген берді. Ежелгі философиялық көзқарастарда құндылықтың әр түрлі көріністеріне жататын және табиғи, қоғамдық құбылыстарды,   адамның іс-әрекетін бағалауда пайдаланылатын сұлулық, қайырымдылық, мейірімділік секілді этикалық және эстетикалық ұғымдар қолданылды. Құндылық объектінің адам үшін қаншалықты маңызды екендігін айқындайды. Ол пәндік және субъективтік деген екі бөліктен тұрады. Пәндік және субъективтік құндылық — адамның дүниеге қатынасының екі жағы, біріншісі — оның объектісі, екіншісі — субъектісі. Сондықтан пәндік құндылық баға берудің объектісі, ал субъективтік құндылық олардың өлшемі мен әдісі болып табылады. Пәндік құндылыққа заттардың табиғи қажеттілігі, өнімнің өзіндік құны, әлеуметтік игілік, ғасырлар бойы қалыптасқан мәдени мұралар, ғылыми ақиқаттың теориясы маңызы мен тәжірибелік пайдасы, адамдардың іс-әрекетіндегі жамандық пен жақсылықтың іске асуы, табиғи және қоғамдық объектілердің эстетикалық қасиеттері жатады. Санадағы құндылық ұғымына қоғамдағы ойлау мен бағалау, мақсат және оған жетудің жолдары, қоғамда кездесетін түрлі нормалар жатады. құндылықтар өмірге, еңбекке, шығармашылыққа, адам өмірінің мәніне, т.б. баға беру қатынасынан тұрады. Құндылықтар қоғам үшін ең маңызды деген әдет-ғұрыптар, нормалар мен мән-мағыналар қызметін өзіне бағындырады және реттейді. Құндылықтар адам мүддесінің объектісі бола тұра, әлеуметтік, заттық ортадағы күнделікті тіршілікте бағыт беру рөлін атқарады. Адам өзін қоршаған заттық және рухани әлемді құндылықтар арқылы бағалайды. Оның шынайы өмірге құндылықтық қатынасы тек сана негізінде болуы мүмкін. Құндылықтық сана заттың біз үшін қаншалықты бағалы, оның құндылығы неде екенін зерттейді. 

Шынайы  және алдамшы құндылық 

      Адамның өзінің солай деп таңдауына орай, құндылық қашанда белгілі бір қанағаттанарлық нәрсені білдіреді. Ал материалдық және рухани қажеттіктердің өтелуі тұрғысынан құндылықтардың бәрін қанағаттанарлық категорияға жатқызуға болмайды.

      Адамдардың немесе әлеуметтік топтардың қажеттіліктері, мүдделері жөне талғамдары әр түрлі болады. Сондықтан барлық құндылықтар салыстырмалы. Құндылық қатынас қанағаттанарлық немесе қанағаттанғысыз болып келуі мүмкін. Біреу үшін мынау, екінші үшін анау құнды. Олардың қайсысынікі дұрыс, қайсысы қателесіп тұрғанын релятивистік тұрғыдан оны ажыратып жатуда мағына болмайды. Шынайы деп — адамға пайда әкелетін, оның санасына жоғары адамдық қасиеттерді сіңіретін, адамдардың бақыты мен игіліктілігін қамтамасыз ететін, адамның тұрғасын ажарландыратын, адаммен қоғамның ілгерілей дамуын қамтамасыз ететін құндылықтарды айтқан жөн. Алдамшы құндылықтарға жеке индивидтер құндылық деп қабылдағанымен, шынында, қоғамның дамуына септігін тигізбейтін, оны кері кетіретін, адамды аздыратындарды айтамыз. 

Философияның  құндылықтар жүйесіндегі орны 

      Құндылықтар дүниетанымының ықпалымен қалыптасады, өйткені адам әрқашан өзінің әлеуметтік тәжірибесі барысында әр алуан көзқарастарды біріктіруге ұмтылады. Құндылықтардың алмасу процесі әдетте ұзаққа созылады. Құндылықтық бағдарлар, идеалдар жаңа мәнге ие бола отырып, қайта түлеуі мүмкін. Бұл тұрғыдан алғанда мәдениеттің өз нормалар, рәміздер, стандарттар қоры бар. Алайда мұнан адамзаттың рухани тарихында тек бір идеалдар ғана үнемі қайталанып келіп отырады деген ой туындамауы тиіс. Мәдениет, әрине өркениетті, өйткені ол үнемі белгілі бір құндылықтық бағдарларды өңдіріп отырады. Құндылықтар қоғам үшін ең маңызды деген әдет-ғұрыптардың нормалар мен мағыналардың қызметін өзіне бағындыра отырып, оны реттейді.құндылықтар адамға қоршаған нақтылықты тануға мүмкіндік беретін мағыналар жүйесін толығымен қайта құрып отырады. Әлемнің барлық алуан түрлілігінің құндылықтық сипаттамаларының бастаулары қайырымдылық, өмір, сұлулық болып табылады.

      Заттар мен құбылыстардың сипаттамалары  табиғаттағы, қоғамдағы, адамдағы  процестердің бүтіндігі мен үздіксіздігін  қамтамасыз ету үшін қажет.  Адамның өз өмірлік әлеміне  деген қатынасын өзіндік тиесілік  пен өзіндік бекітілудің құндылықтық  құрылымы айқындайды. Адамдардың, дәуірлердің,  мәдениеттердің, адам қоғамдарының  арасында қаншалықты айырмашылық  болғанымен, олардың барлығы құндылықты-мәнді  диспозициялардың жекелеген жағдайларынан  туындайды және оны өз бойында  тасымалдайды. Құндылықтар мәселесі қоғамның идеалогиялық тұрғылары дискредитацияға ұшырап, мәдени дәстүрлері құнсызданған кезде, әрбір халық өзін мазалаған сансыз сұрақтың ең болмағанда бір бөлігіне жауап табу үшін өзінің өткен тарихы мен мәдениетіне бет бұрған кезде тарихтың өтпелі, дағдарыстық кезеңдерінде өткір қойылады. Өткен ғасырдың өзінде ғылымда «аномия» түсінігі қалыптасты. Бұл – өмірлік идеалдар түбірімен өзгеріп, қалыптасқан құндылықтар жүйесі қайта пайымдалатын өзгермелі ахуалда сананың шарасыздық жағдайын білдіретін түсінік. Бұл тек жекелеген адам үшін ғана емес, бүкіл қоғамға да ауыр сын. Афины демократиясының дағдарысы Сократқа мынадай сұрақты қояға мәжбүр етті: «Игілік дегеніміз не?» бұл жалпы құндылықтық теорияның негізгі сұрағы болып табылады. Антикалық және ортағасырлық философияда ойшылдар құндылықтық сиппатамаларды, дәлірек айтқанда этикалық, эстетикалық, діни сипаттамаларды нақтылық, шынайы болмыс ұғымының өзіне енгізді. Бұл ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін ойшылдарды мазалап келген сұрақтардың бірі. Бір қарағанда бәрі түсінікті сияқты. Құндылық – бұл құнды нәрсе. Алайда, адам үшін не құнды және неге құнды екенін ажырату керек. Кейде біреу үшін құнды нәрсе, өзгелер үшін құнсыз болатын кездері де кездеседі. Бірақ онымен ешкімнің келіскісі келмейді және әрқайсысы өзі үшін құнды нәрсені нағыз құнды деп есептейді. Кімдікі дұрыс?