Ортағасырлық батыс Европа мәдениеті және білімі

Монтень адам өмірінің мақсаты  - табиғатқа сеніп, жалпылық заң бойынша бірқалыпты өмір сүру деп есептейді. Табиғи заңдарға сәйкес өмір сүру ғылымы өте қиын, бірақ адамдық міндетті орындағаннан артық ештеңе жоқ, адам өз табиғатына қарсы келмеуі керек. Өлімді қарсы ала білуді де Монтень осы тұрғыдан үйретеді. Оның рйынша, өлімнен қашып құтылу мүмкін емес, өлім  -  табиғат заңдылығы, бір өмірдің орнына екіншісі келеді, өмір сүргісі келетін басқа адамдарға да орын босатқан жөн, яғни өлімге философиялық тұрғыдан қарау керек. Монтень бұл мәселе жөнінде Цицеронның  “пәлсапа соғу  -  өлімге үйрену деген сөз” деген қағидасын мойындайды.

Біздің ойымызша, Монтень философиясы  адамға аса пайдалы. Көп адамға түсініксіздеу, қарама-қарсы пікірлерге толы (Монтень  жазғандарын қайта-қайта түзетіп, толықтырып отырған) “Тәжірибелерден” өмірге қажетті құнды кеңестер алуға  болады.

Ең бастысы  -   Монтень адамды схоластар секілді төмендетпей, антропоцентристер сияқты тым асқақтатпай, табиғи қалпында қарастырады. Шынында да, адамға ақыл-ойдың жетегіне еріп, көкке ұмтылудың қажеті жоқ. Адам табиғатпен үйлесімді, өз мүмкіндігін бағалап өмір сүрсе жеткілікті деп ойлаймыз. Орындалмас арман, шексіз қиял, иллюзиядан басы айналған, өмірдің мәнін солардан іздеген адамның трагедиясынан асқан қасірет  жоқ. Адам реалды мақсатты шешуге ұмтылғаны жөн.

Монтеньнің қағидалары: “Мен болсам құдай сыйлаған өмірді сүйемін...Табиғат мен үшін жасаған нәрселерді шын жүрегіммен, алғыс айта отырып қабылдаймын, оның сыйына қуанамын, ардақтаймын...”    

“Әрбір адам  -  қайталанбас, ерекше құбылыс”.

“Әрбір адам өзін мүлдем өзгерте  алады”.

“Ал мен не білемін?”

“Надандықтан құтылғың келсе, оны  мойындау керек?”

4. Н. Макиавеллидің жаңа саясаты

4.Никколо Макиавеллидің  жаңа саясаты

Никколо Макиавеллиден (1469-1527) саяси ойдың жаңа дәуірі басталды. Ол Флорения заңгерінің қарапайым отбасында  дүниеге келді. Қаржылық тапшылықтар  оның классикалық білім алуына кедергі  болды (гуманистердің басым көпшілігі  секлді). Университетте оқымағандықтан грек тілін білмеді, бірақ латын  тілінің көмегімен Рим және грек тарихшылары мен философтарының еңбектерін көп оқыды. Макиавеллидің  қалыптасуына грек интеллектуалдық  ойының әсер еткені сөзсіз, бірақ шешуші фактор – Флоренцияның, саяси бөлшектенуге ұшыраған Италияның саяси жағдайы. Ол қалыптастырмақ болған жаңа саясат этика, дін, сатқын ойлаудан аулақтап, жаңа түрде – өзіндік, автономды  дамуға ұмтылды. Гуманизмнен бас  тарту Флоренцияда және жалпы  алғанда Италияда қалыптасқан жағдайларға  байланысты еді. Моральдық құндылықтар  дағдарыстарға ұшырап, «бар нәрселер»  мен «бар болуға тиістің» арасында үлкен айырмашылықтар пайда болды. Республика үкіметінің қызметкері болған Макиавелли ойларының негізгі принципі:

1. Антропологиялық пессимизммен тығыз байланысты саяси реализм
2. Мемлекетті тиімді басқарып, «тағдырға» қарсы тұрушы басшының «асыл қасиеттерінің» жаңа концепциясы
3. «Бастауға қайта оралу» - саяси өмірді қалпына келтірудің және саяси өмірді жаңартудың шарты.

Макиавеллидің ойынша, адам жақсы да жаман да емес, бірақ  жаман

болуға бейім. Яғни, саясаткер  адамның жақсы қасиеттерін емес, теріс қасиеттерін ескеріп әрекет етуі тиіс. Қорқынышты болып көрінуден  қорқатын ештеңе жоқ, керісінше, адамдарды  қорқынышта ұстаудың барлық шараларын  жасау керек. Әрине, мінсіз билеуші  халық оны аса жақсы көретіндей, бірақ қорқатындай болуы тиіс. Бұл екеуін бірдей ұстану қиын, сондықтан билеуші мемлекетті басқарудың ең тиімді тәсілін таңдайды.

Билеушінің мұндай қасиеттерін  Макиавелли «асыл қасиеттер» (добродетель) деп атайды. Мемлекетті билеуші данышпан «ізгіліктен алыстамағаны дұрыс, бірақ  мүмкінгінше зұлымдықтан да бас  тартпағаны жөн». Мұндай билеуші өзінің жауларын құрта алатын арыстан және ең мықты деген қуды алдап кететін  түкідей болуы қажет.  Осы саяси  ұстаным тарихта макиавеллизм деген  атқа ие болды. Макиавеллидің пікірінше, мемлекетті сақтап қалу үшін  билеушіге  қатаң жазаға да баруға болады: «мақсат  құралдарды ақтайды».

«Тағдыр» мәселесін Макиавелли: «адамзаттың бір бөлігі тағдырдан  тәуелді, екінші бөлігі – асыл қасиеттер  мен еркіндікке тәуелді. «Фортуна-тағдыр тұрақсыз, ал адам өзінің іс-әрекеттерінде  қайтпас қайсар. Екеуінің арсында  түсіністік болғанда адамның жағдайы  жақсы, ал түсініспестік болса, адамның  жақсы жағдайы аяқталады. Себебі, фортуна – әйел, онымен үйлесімді  өмір сүргісі келген адам оны ұрып-соғуы  тиіс, сонда ғана ол бағынады. Сондықтан  да тағдыр жастардың досы, себебі жастар батыл және оны ештеңеден қаймықпай  бағындырады».