Қорғасын

МАЗМҰНЫ 
 

КІРІСПЕ....................................................................................................................3 

Қорғасын  тарихы.....................................................................................................4

Қорғасынның табиғатта кездесуі.........................................................................10

Өнеркәсіпте алынуы..............................................................................................11

Физикалық қасиеті.................................................................................................12

Химиялық  қасиеті..................................................................................................13

Басқа металдармен әрекеттесуі............................................................................16

Технологиялық алынуы және қолданылуы........................................................18

Организмге  түсу жолы..........................................................................................20

Минералдары.........................................................................................................21 

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................22

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР........................................................................23 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ

     Қорғасын (лат. Plumbum), Pb – элементтердің периодты жүйесінің IV-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 82, атом массасы 207, 2. Қорғасын өте ерте заманнан белгілі, одан жасалған тиын ақша, медальондар ертедегі Египет қазбаларынан көп табылған. Жер қыртысындағы мөлшері 1.6 07 %, ол жеке күйінде кездеседі. Ең маңызды кені- галенит- қорғасын жылтыры PbS; Қазақстандағы кендері Оңтүстік және Шығыс Қазақстанда және Қарағанды облысында. Қорғасын бос күйінде көкшіл-сұр түсті жұмсақ және ауыр металл, оңай балқиды. Қорғасынды өндіру үшін, оның рудасын алдымен байытады, одан шыққан концентратта 40-78% қорғасын болады. Концентраттағы қорғасын көбіне полиметаллургия әдісімен алынады. Қорғасын-өнеркәсіп пен техникада кең пайдаланылатын түсті металл. Ол атмосферада коррозия және қышқылдар әсеріне төзімді болғандықтан, химиялык аппапатуралар (әсіресе, күкірт қышқылы өндірісінде) және кабель, оқ, бытыра дайындауда, радиоактив сәулелерінен қорғануда, медицинада кең қолданады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ҚОРҒАСЫН  ТАРИХЫ. 

       Қорғасын (ағылшынша Lead, французша Plomb, немісше Biei) III-шi мыңжылдықтан бізге дейiн белгiлi. Олардың iшiнен құдай және патшалар үшін Месопотамияда, Мысырда мөр және әр түрлi тұрмысқа қажетті заттар, үлкен кiрпiштер, мүсiндердi әзiрлейтiн. Қорғасынды хат үшiн қолданды, сонымен бiрге кестелер iстедi. Римдiктер уақыт өте келе су құбырлары үшiн трубаны қорғасынынан әзiрлей бастады. Орта ғасырларда қорғасынның ауыр салмағының арқасында алхимия операцияларында ерекше рөл атқарды. XVII ғасырға шейін қорғасынды қалайымен жиi шатыстырды. Ол ежелгi славяндық тiлде қалайымен аталды. Бұл атаулар қазiргi чех тiлде сақталды. Қорғасынның көне грек атауы жерге байланысты аталған болуы керек. Кейбiр филологтар гректің Plumbum сөзі латынның mlumbum cөзінен шықты деп пайымдайды. Басқалары, екi бұл атаулар санскрит тілінен аударғанда bahu-mala, яғни өте кір деген сөзден пайда болатынын көрсетедi. XVII. ғасырда ақ қорғасынды, қара қорғасыннан ажырата білді. Қорғасынды алхимия әдебиетiнде бірнеше атаулармен атаған, оның біразы құпия күйінде қалды. Бұл жолдардың авторы жазық бұл атау қорытып айтқанда ұластыруға кезiнде ұсынды, өйткенi жазықтың (және Кавказда) ежелгi римдiктерiнде өзiндiк дәмдi ол тұлдаған қорғасын ыдыстарында сақталды; бұл дәм зәрлi заттардың улауын мүмкiндiктерге пысқырып та қарамайтыныны жоғары сонша қадырледi.

     Римді қаздар құтқарды – бұл барлығына белгілі. Сергек құстар дұшпанның әскерлерiнiң жуықтауы және iле-сала қатты көмей дыбыстар мен уақытында байқады қауiп-қатер туралы сигнал бердi. Бұл жолы барлық сәттi қарады. Әйтсе де, жазғанның Римдiк империясы бiрақ аран болды. Не құлауды себеппен қызмететтi құдiреттi мемлекет уақыты жоқ? Не Рим өлтiрдi?

     Осылай - Қорғасынмен улау Рим құлауында  айыпты,- деп кейбiр американдық  ғалым-токсикологтердi санайды. Олардың  пiкiрi бойынша, қолдану түзету ыдыстың  қорғасынына және қорғасын косметикалық бояулары римдiк аристократияның  тез қырылуына себепшi болды. Римдiк  ақсүйектердiң орташа өмiрдi ұзақтықтың қорғасынның аз дозаларының жүйелi түрде улауы артынан 25 жылдарды аспады. Олар ыдыстың жолымен  алып және косметикалық құралдар жаратпағандығынан, төменгi сословиелердiң адамы, теория, кiшiрек дәрежеде бұған сәйкес қорғасын улауларына душар болды. Олар керiсiнше белгiлi жай ол тұрба Рим құлдарымен әлi жұмыс iстелген атақты су құбырымен қорғасындардан iстелдi пайдаланды.

     Адамдарды қырылды, империя құрыды. Әлбетте, қорғасынға ғана емес бұл болу кiнәлi. Бар болды  және маңызды себептен астам - саяси, әлеуметтiк, экономикалық. Әрине, және пiкiрлердегi ақиқаттың дегенмен еншiлерi американдық ғалым барып тұр: ежелгi римдiктердiң останкалары  табылатын қазуларда қорғасынның  үлкен сандарында болады.

     Барлық  бұл элементтiң еритiн Қосулары зәрлi. Ежелгi Римдi қоректендiрген су бай  көмiрқышқыл газбен болды анықталған. Оны су жақсы еритiн қышқыл көмiрқышқыл  қорғасынын қорғасынмен сезiне құрастырады. Қорғасынның организмға аз үлестерiнде  тiптi түсетiн онда аялдайды және ойын таcтары құрамына кiретiн кальци бiртiндеп орнын басады. Бұлсозылмалыауруларғаалыпкеледi.

     Қорғасынның ар-ұждандарына өлтiрiлген Рим ғана емес, басқа қараiстер де жатады. Сұрқиялар инквизицияның жүгенсiздiгiнiң заманынақинаулардысаймансияқтыерiтiлмелiқорғасындардықолдандыжәнеөлтiр. Егертөменгiкастаныңадамықасиеттiкiтаптардыңоқуы брамин әдейiнемесеабайсыздажасырынтыңдаса, бағзыИндиялардаәлiбасында, оған (халықтыңүстiндеөзөкiметiнеқостауүшiнВавилонабызы, Мысыр, Индия баяғыдантереңжасырынсырдағыөзөнер-бiлiмдерiұстады) қорғасынныңбалқытпасықұлақтардақұйды.

     Венецияларда  мемлекеттiк қылмыскерлердiң тамаша ескерткiшi бар күрсiнiстердi Көпiр  бiрлескен архитектуралары үшiн  орта ғасырлық түрме аман сақталды - дожей сараймен. Түрмелер шатырдың астында қорғасын төбесiмен арнайы камераларында болды - үшiн ерекше жазықты. Қамалған кiсiлер жаздыкүнi қызулар бұл жерде дымы құрыды, қыстыгүнi - суықтардан суынды. Күрсiнiстердi Көпiрде масқараның айқайлары естiледi болды..

     Қалай дәрiмен атылатын қару және қорғасындардан қалай ойлап шығарды мылтықтар  және тапаншалар, ол үшiн өлтiретiн  оқтарды құйып шығара баста өзi салмақты дәлелдердiң өштi тараптардың  дауындағы бiр болды. Бiрнеше рет  қорғасын орасан зор әскери шайқастар, және майда гангстер төбелестерi де қорытындысын шығарды.

     Зиян, қорғасыннан басқа ештеңе тоспайсың, және сондықтан ең жақын және адам баласының басты мiндетi - қиыншылықтар және қайғы мұнша ендi әкелген  бұдан қабаған металл толық арылу  әсер орын ала алады. Құтқаруларға такомаға тырыспайдығана емес, керiсiнше, қорғасынның  өндiрiстерiн үнемi кеңейтедi де адамдар  бiрақ неге екенi белгiсiз. Түстi металлдар  барлығымен, тек қанасы.

     Тарих өз бостандығы және тәуелсiздiкке әдiлеттi соғыстың Велиi халық мысалдар оларға бұл күреске талдары қорғасынға көмектестi бiраз бiледi. Оқ-дәрi құтыларындағы  оқдәрiғана емес, қорғасын барлық сол  да алу керек өз шекараларының  сенiмдiлiгiнде алаң болмасын алу  керек үшiн. Бұл металлдың сондықтан  болар әскери мәнi тiптi ұлы.

     Техниканың  дәуiрлеуi басында бiздiң ғасыр  қашан автокөлiктердiң ұйымдасуына  алып келдiк, су асты қайықтар, ұшақтар, химия және электротехникалық өнеркәсiптiң  пайда болуы, қорғасынның өндiрiсiнде  әсiресе қатты секiрiс пайда болды.

     Мысалы, бұл металлдың барлық дүниелiк  олжасының үштен бiрi шамамен керегесi қорғасын және сүрменiң балқымаларынан iстейтiн аккумуляторлардың жасауына толтырғышпен қорғасынның қоспасы  және (қорғасынның тотығы) глёта  қызмет көрсетедi қазiр шығын шығарады.

     Бұл металлдың iрi тұтынушысы - отын өнеркәсiп. Бұл қысу күштiрек болған сайын  жанатын қоспаның бензин қозғаушыларында, қалай сол алдында жақсын, сығады, және, сол үнемдiрек қозғаушы жұмыс iстейдi. Қысулар айтарлықтай дәреженiң  жанында бiрақ қалалық.

     Өте зәрлi, этили жанармайы тетраэтилқорғасын  кәдiмгi айыру үшiн қызғылт түске  жұққызатындығы. Өкiнiшке орай, удың маңыздылау сандары газ шығаратын  тотық газдары бар автомобилдiк  қозғаушылармен лақтырылады. Әуес есептеу (АҚШ ) Калифорниялық технологиялық  институттың ғалымдарын жасады. үлкен  қалалардың тұрғындарының бастарының үстiнде (қалай көрiңiз, қорғасын бұлттары әдеби теңеудi иемдене алады және нақты мағына) қорғасынның табандатқан  бұлттарын тасысатынын анықталды: жылда тек қанасы солтүстiк ми сыңарының мұхиттермен және теңiздерiнiң  үстiнде сiзге және литрға 1 грамм  жанармайға қосымшаларынан негiзiнен  мiне құрастыратын бұл металлдың 50 шақты  мың тонналарына түсiп қалады!). Автомобилдiк тектiң қорғасыны  Арктика қарларындағы тiптi бiлдiрген. Тұрпатына қарағанда тетраэтилқорғасынға  алмастыруды жедел iздестiру керек, бiрақ болғанша олсыз (дегенмен мүлдем емес - мұнай химия бөлiмде толығырақ  бол) қарамасын.

     Басқа металлдары бар қорғасынның подшипник  балқымалары машиналар және тетiктер көпшiлiгiнде кездестiруге болады. Ол сүрмемен бiрге және қалайымен кiтаптар, газеттер және журналдар үшiн шрифттарды әзiрлейтiн типографиялық балқыма  құрамына кiредi.

     Бұл металлдың шыны және керамика өнеркәсiбiнде  хрустальнiң өндiрiсi, арнайы көкшiлдер үшiн қажеттi. Тотықтар және қорғасын тұзда лак бояу өнеркәсiптерiнде  қолданады. Бұл элемент болатын  бояулар ертеректе әлi белгiлi болды. Мысалы, қорғасын ақ сыры әлi үш мыңдаған өткен жылы әзiрлеуге икемi болды. Ең iрi жабдықтаушымен ақтады сол Родос  Арал замандарында болып есептелдi. Бойынша бояуларды бұл жерде  әзiрлейтiн әдiс емес мүлтiксiз  болды, бiрақ сенiмдi жеткiлiктi. Кеспекке сiрке суының ерiтiндiлерiн құйды, бұтаның Бұтақтарын үстiнде жинақтады, оларға - қорғасынның көсектерi, кеспек кейiн не тығыздап тығындады. Әрi-берiден  соң олар қашан ашты, қорғасын жабулы ақ ат үстi толып қалды. Бұл және ақ сырлар болды. Олар металлдан қырды, Тараларға буып-түйдi және әр түрлi елдерде  шығарды.

     Жүгi бар кеме қорғасын тұрды ақтайтын Афиналық Пирей Портуына бiр күнi өрттi тұтанды. Момент жақында бұл  суретшi Никияда болды. үмiтте ол оған жоғары көтерiлдi бөшке ең болмаса бiреуi құтқаруға жанып тұрған кемеде бояуларда болатынын бiле: және де, бояулар оларлар табуға сонда қымбат тұрды жеңiл емес болды. Ол Никияны таңдануға, көмiрленген бөшкелерде ақ сыр емес көрдi, ақ сыр емес, алқызыл түстiң қандай болса да қабадай масса. Суретшi кеме бочонковтың бiрi ұстап алып тастап кеттi және өз шеберханасына асықты. Iшiндегi бөшке өте жақсы бояумен көрсеттi. Кейiннен ол жосалармен атады және қорғасын ақ сыры қайта күйдiре ала бастады.

     Суреттер  және қорғасын бояу жазылған иконалар уақытпен қараяды. Бiрақ сутегiнiң  асқын тотығы немесе бояулар қайта  ашық, жарық болып қалыптасады  ретiнде сiрке суының әлсiз ерiтiндiсiмен  суреттi сүртуге болады. Шiркеушiлер  дiншiл бұл туралы бiле келеке еттi. Таңдандырылған приходтықтар көзде  кереметте болды: иконаларды жандандырды.

     Қорғасын  Қосу дәрiгерлiгiнде тұтастырғыш, ауруды басатын және қабынуға қарсы дәрi-дәрмектердi сияқты қолданады. Мысалы, сiрке қышқылды қорғасын қорғасын басуы қалай белгiлi. Тәттiлеу дәм оны ар жағында  қорғасын қанттарымен кейде деп  атайды. Бiрақ еш уақытта ұмытуға  болмайды, қант мынау не организмның  күштi улауы шақыра алады.

     Цехтар  және адам қорғасынмен немесе оның Қосуларымен iстейтiн лабораториялардағы қапылыста емес сақтықтар арнайы шара қолданады. Дәрiгерлер - еңбектi қорғау бойынша гигиенисттер және инженерлер ар жағында ауада қорғасынның  мазмұныды аспады литрға норма мүмкiн  болғандай етiп үнемi қадағалайды. Егер жақын өткенi қорғасын улауларында  жұмыс қорғасын-балқытатынатын зауыттары  және Графийлар кәсiптiк сырқат болса, онда желдету және шаңнан айығуға  арналған өндiрiс технологиясы, шараларға  бiздiң заманымызда, әбден жетiлдiрудiң  арқасында, iс жүзiнде бұл аурулар  туралы ұмытты.

     Қорғасыннан қорғаладығана емес, қорғалады. адамы  қызық. қорғасынмен.

     Металлдық қорғасын радиоактивтi және рентген  сәулелерiнiң барлық түрлерi үшiн  өзi мөлдiр емес материалдардың бiрiнiң  көрсеттi. Егер сiз дәрiгер-рентгенолог  немесе оның биялайының алжапқышы қолына алсақ, онда сiздi олардың ауырлығын  таңдандырады: қорғасын енгiзiлген оны  олардан iстеп шығарған Резеңкеге олардың  құртатын әсерiнен организм нақ сол  қорғай жаңқалауға ренткен болып  ұстайды. Радиоактивтi кобальттiң кесегiнiң  дамығыш iсiктердiң емдеулерi үшiн  қолданылатын кобальт зеңбiректерiнде  қорғасын қабығына берiк тыққан.