Сактандыру нарыгы

Бұл кең көлемде  олардың арасында қаржы кангломератын  құрайтын заңды тұлғалар тобының  іс жүзінде жоқтығымен түсіндіріледі.

Осылайша осы  бағыттағы келесі саты осы сақтандыру ұйымдары мен олар құрған топтар үшін шоғырландырылған негізде пруденциалдық  реттеуді жүзеге асыру болады.

2. Міндетті сақтандыру  жүйесінің тиімділігін арттыру

Қазіргі уақытта  Қазақстанда міндетті сақтандыру жүйесі, тұтастай алғанда қалыптасты. Міндетті сақтандырудың енгізілген түрлері субъектілердің ауқымды шеңберін түрлі, оның ішінде қаржылық,

əлеуметтік, экологиялық, табиғи, техногендік тəуекелдерден  сақтандырумен қамтиды.

Сонымен қатар, міндетті сақтандырудың ұлттық жүйесінің өзінің барлық

əлеуетін толық  көлемде пайдалануға мүмкіндік  бермейтін бірқатар проблемалары бар.

Міндетті сақтандыру жүйесін неғұрлым нақты ұйымдастыру  жəне оның жұмыс істеуі мақсатында мыналар:

сақтандыру  ұйымдарының сақтандырудың міндетті түрлері бойынша қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиялар алу үшін шарттар анықтау;

қаржылық есептілік  нысандарын жетілдіру жөніндегі  жұмыстарды жалғастыру;

Үкімет тарапынан  сақтандырушылардың міндетті сақтандыру туралы заңнаманы сақтауын мемлекеттік бақылау жүйесін ұйымдастыру бойынша шаралар қабылдау жөніндегі бірқатар шаралар жүргізілетін болады.

Осымен бір  уақытта міндетті сақтандыру жөніндегі  заңнаманы жетілдіру бойынша  шараларды қабылдау қажет.

Көлік құралдары  иелерінің АҚЖ сақтандыру өзекті мəселелерінің бірі сақтандыру тарифтері мөлшерінің республикадағы жол қозғалысы тəуекелдерінің деңгейіне барабарлығы мəселесі болып отыр. Төмен рентабельдікке, ал кейбір сақтандыру ұйымдарында сақтандырудың осы түрі бойынша операциялардың шығындылығына байланысты сақтандыру ұйымдарының сақтандыру төлемдерін жүзеге асырудан бас тартатын, сақтандыру шарттарын жасасудан бас тартатын, агенттік пункттер санын

қысқартатын жағдайлар  орын алып отыр, бұл сайып келгенде, сақтандырушыларға жəне жол-көлік  оқиғасының нəтижесінде зардап шеккен тұлғаларға келеңсіз əсер етеді.

Жолдарда апаттардың жоғары деңгейін, елдің автопаркінің икемсіз өсуін жəне сақтандыру төлемдерінің көлеміне əсер ететін өзге факторларды  ескере отырып, көлік құралдары иелерінің  АҚЖ сақтандыруының жəне тарифтерге байланысты проблемаларға жедел əрекет етудің тұрақты мониторингін ұйымдастыру қажеттілігі туындайды.

Көлік құралдары  иелерінің АҚЖ сақтандыру жөніндегі, оның ішінде сақтандыру жағдайын қарау  тəртібін жеңілдету жəне қысқарту жəне сақтандыру төлемін жүзеге асыру мақсатында заңнаманы жетілдіру жөніндегі жұмыстарды жалғастыру қажет. Халықаралық тəжірибені жəне осы жүйені қолдану практикасын ескере отырып, шығындарды тікелей реттеу жүйесін енгізу мүмкіндігі əзірленетін болады.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның əлемдегі бəсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты 2007 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Президентінің 2007 жылғы 11 сəуірдегі № 86 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі көлік стратегиясы əзірленген болатын, оның негізгі мақсаттары көлік-коммуникациялық кешенін одан əрі дамыту, сондай-ақ Қазақстанның көлік жүйесін дүниежүзілік көлік жүйесімен ықпалдастыру болып табылады.

Жоғарыда көрсетілген  стратегия атап айтқанда Қытай мен  Ресей сияқты елдерді қамтитын пайдалы, сенімді жəне қол жетімді транзиттік бағыттарды құра отырып, елдер арасында өсіп отырған сауда байланыстарын қамтамасыз етуге бағытталған.

Осыған байланысты Еуразия экономикалық қоғамдастығы (ЕурАзЭҚ), немесе Шанхай ынтымақтастығы ұйымы (ШЫҰ) шеңберінде қолданыстағы «Жасыл карта» халықаралық автосақтандыру жүйесіне ұқсас көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін сақтандырудың халықаралық жүйесін құру мүмкіндігі əзірленетін болады. ЕурАзЭҚ немесе ШЫҰ шеңберінде көлік құралдары иелерін сақтандырудың халықаралық жүйесін енгізу Қазақстанның «Жасыл карта» жүйесіне қосылуы жөніндегі жұмысты жалғастыруға, сондай-ақ мемлекетаралық автомобиль қатынасы проблемасын шешуге мүмкіндік береді.

Отандық практиканы жəне халықаралық тəжірибені ескере отырып, қызметкердің еңбек (қызметтік) міндеттерін орындау кезінде  зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыруды жүргізу ережелері мен тəртібін одан əрі жетілдіру жөніндегі жұмысты жалғастыру қажет. Бұл ретте экономикалық қызмет түрлерін кəсіби тəуекел топтарына жатқызу тізбесін нақтылау жəне сақтандырудың осы түрінің басқа шарттарын жаңғырту қажет. Жұмыс берушінің жауапкершілігін сақтандыру сақтандырудың міндетті түрі болып табылатындығын ескере отырып, оның жүргізудің барлық шарттары айқын жəне осы құқық қатынастарының барлық қатысушылары үшін түсінікті болуы тиіс. Осыған байланысты сақтандырудың осы түрі бойынша аннуитетті өнімдерге қатысты бірыңғай ең төменгі міндетті

талаптарды  белгілеу мүмкіндігі зерделенетін болады.

3. Міндетті сақтандыру  түрлерін жүзеге асыру кезінде  дауларды шешудің соттан тыс тетіктерін құру

Көлік құралдары  иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін  міндетті сақтандыруға байланысты дауларды жою жөніндегі проблемаларды шешу мақсатында сақтандыру омбудсман түрінде соттан тыс тетіктерді құру қажеттілігі туындады. Дауларды шешуде мұндай тетікті қолдану икемділікке негізделген, ол тұтынушылардың да, сақтандырушылардың да мұқтаждарына неғұрлым сəйкес келеді, атап айтқанда: төмен

шығындар, рəсімдердің  жылдамдығы мен формалдық емес сипаты, сақтандырушылардың қабылданған шешімді міндетті орындауы.

Сақтандыру  омбудсманы институттарын қолданудың дүниежүзілік тəжірибесі үкіметтік  агенттіктердің, заңнамалық комитеттердің, сақтандыру ұйымдары өкілдерінің жəне сақтандыру қызметтері тұтынушыларының тұтынушылар тарапынан сақтандыру қарым-қатынастарын бақылау мақсатында оларды құру жөніндегі мүдделерін біріктіруге негізделген.

4. Сақтандыру  нарығының инфрақұрылымын дамыту

Сақтандыру  нарығын дамыта отырып сақтандыру нарығының  дамыған инфрақұрылымының болуы үлкен əсер алып отыр. Осыған байланысты сюрвейер, андеррайтер, апат комиссарлары жəне т.с.с. сияқты сақтандыру нарығы қатысушыларының өкілеттіктерін заңнамалық бекіту талап етіледі. Аталған нарық қатысушыларын дамыту сақтандырылатын тəуекелдерді жəне сақтандыру жағдайы басталу нəтижесінде келтірілген зиянның мөлшерін нақты бағалауды жүзеге асыру қажеттілігімен шартталған.

Сақтандыру  ұйымдарының делдалдары - агенттер желісін дамытуға ерекше көңіл бөлінетін  болады. Сақтандыру агенттерінің тиімді жұмыс істейтін желісін құру сақтандыру ұйымдарына өз сақтандыру

өнімдеріне  сату көлемін ұлғайтуға жəне сақтандырушыларды  неғұрлым кең қамтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Агенттік желісін құрудағы маңызды сəт  агенттердің кəсіби даярлығын ұйымдастыру  болып табылады. Қандай да бір сақтандыру өнімінің біліктілік, білім, оның ар-намысын көрсету деңгейіне тұтастай алғанда сақтандыруды дамыту жəне атап айтқанда өмірді сақтандыру тəуелді. Қолданыстағы заңнамаға сақтандыру нарығының аталған қатысушыларының мəртебесін, біліктілік талаптарын, қызметінің шарттары мен жауапкершілігін анықтайтын тиісті түзетулерді енгізу қажет.

Сақтандыру  агентінің жеке кəсіпкерлікке жатқызу  мəселесін қарау ұйғарылады. Жеке кəсіпкер ретінде сақтандыру агенті қызметінің басымдықтары мыналар болып  табылады. Сақтандыру агенттері салық салудың оңайлатылған жүйесін алатын болады, сақтандыру ұйымдары пайда тартуға бағытталған өз қызметінде мүдделі білікті агенттерді алады, ол түптеп келгенде сақтандыру қызметін кеңейтуге жəне ұсынылатын сақтандыру өнімдер санының артуына, қызметтер ұсыну сапасының жақсаруына əсер етеді. Мемлекеттің атынан уəкілетті органдар сақтандыру ұйымының ішкі құрылымының айқын моделін алады.

Осылайша сақтандыру нарығы инфрақұрылымының бір бөлігі ретінде өзара сақтандыру жүйесін  дамытуға көңіл бөлінетін болады. Өзара сақтандыру қазіргі заманғы сақтандыру нарығы элементтерінің бірі болып табылады. Өзара сақтандыру қажеттілігі ең алдымен коммерциялық сақтандырушылар түрлі себептерге: таза шығындар, сақтандыру сомаларының жоғары мəніне байланысты сақтандыруға қабылдаудан бас тартатын тəуекелдердің көп санының болуымен шартталған.

Сақтандыру  нарығының инфрақұрылымын дамыту бөлігінде  маңызды мəселе сақтандыру нарығының  түрлі қатысушыларын біріктіретін қоғамдық ұйымдарды құру жəне дамыту болып табылады. Мұндай ұйымдарға  оқу бағдарламаларын дайындау, əзірлеу жөніндегі өкілеттіктерді жүктеу жəне сақтандыру нарығында қызметті жүзеге асыруға пиғылды тұлғаларды оқытуды жүргізу, сондай-ақ сақтандыру нарығына қатысушылардың, оның ішінде сақтандыру агенттерінің, андеррайтерлер мен т.б. қызметін сертификаттау қажет.

Сақтандыру  секторын дамытудың маңызды сатысы кепілдік беру институттарының қызметін одан əрі жетілдіру, оны халықаралық  практикаға сəйкес келтіру болып  табылады. Кепілдікті схемаларды құру мақсаты сақтандыру қызметінің тұтынушылары жəне сақтандыру нарығының тұрақтылығын сақтау үшін сақтандыру ұйымын мəжбүрлеп тарату зардаптарын жұмсартуға негізделген. Сақтандыру ұйымын мəжбүрлеп таратқан жағдайда сақтандырушылардың құқықтары   мен мүліктік мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету қолданыстағы «Сақтандыру төлемдерін кепілдендіру қоры» акционерлік қоғамының негізгі міндеті болып табылады. Қор міндетті сақтандырудың неғұрлым жаппай түрлері бойынша, атап айтқанда көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру жөніндегі жəне тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру жөніндегі сақтандыру төлеміне кепілдік береді. 31 сақтандыру ұйымы Қордың қатысушылары болып табылады.

Қордың жəне сақтандыру ұйымдарының тікелей өзара байланысын ескере отырып Қорды акцияландыру туралы мəселені қарау қажет. Бұл Қордың жұмысын нарық қажеттілігіне бағыттауға, үлкен икемділік пен басқарушылық алуға мүмкіндік береді, бұл Қордың өзінің де, тұтастай алғанда сақтандыру нарығының да елеулі дамуына əкеп соқтырады.

Сақтандыру  төлемдеріне кепілдік беру жүйесін  одан əрі кеңейту мақсатында сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру жүйесіне сақтандырудың басқа міндетті түрлерін, сондай-ақ өмірді сақтандыруды кезең- кезеңмен енгізуге бағытталған шараларды қабылдау қажет, өйткені осы сəтте оның барлығынан да артық жоғары əлеуметтік мəнге ие болуына байланысты осындай кепілдіктерге мұқтаж. Кепілдік беру резерві сомасының сақталуы мен көбеюін қамтамасыз ету үшін оларды инвестициялауға рұқсат етілген қаржы құралдарының тізбесін кеңейту қажет.

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 20 ақпандағы «Қазақстан Республикасының  кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру мəселелері бойынша өзгерістер мен  толықтырулар енгізу туралы» Заңында сақтандыру ұйымдарына өз қызметін «ипотекалық сақтандыру» сыныбы бойынша жүзеге асыру мүмкіндігі берілген. Осымен қатар, «Қазақстандық ипотекалық кредиттерге кепілдік беру қоры» акционерлік қоғамының қызметін одан əрі жетілдіру шеңберінде оның қызметін халықаралық тəжірибеге сəйкес келтіру ұйғарылады, ол сақтандыру ұйымына оны қайта ұйымдастыру дегенді білдіреді.

5. Сақтандыру ұйымдарын одан əрі капиталдандыру

5-8 жыл бойы  сақтандыру нарығының іс жүзінде  өмір сүруі жəне дамуы кезінде  сақтандыру нарығында сақтандыру ұйымдарының банкроттық мысалдары іс жүзінде жоқ. Ішінара бұл уəкілетті органның сақтандыру ұйымын капиталдандыру деңгейіне қоятын талаптарының тұрақты артымен шартталған, оны барлық сақтандыру ұйымдары уақтылы қамтамасыз ете алмайды. Осыған байланысты, мəжбүрлеп таратудың себебі жеке меншік капиталдың жеткіліктігі бөлігінде пруденциалдық нормативтерді орындамау, болып табылады. Бұған бірнеше себептер ықпал етеді: акционерлердің мөлшерінің аздығына байланысты капиталдың талап етілетін мөлшерін төлей алмауы (мəжбүрлеп таратылған сақтандыру ұйымдарының көп бөлігі шағын акционерлері бар үлкен емес болып табылады), сондай-ақ жеке меншік капиталдың жеткілікті жоғары өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейтін барабар емес тарифтік саясаты, жылдам пайда алу үшін ашылған бірқатар сақтандыру ұйымдарының

алыпсатарлық  бағыттылығы жəне өзге объективті жəне субъективті факторлар.

Бұл  ретте   жеке меншік   капиталдың  ең   аз   мөлшеріне   қойылатын

талаптарды  арттырудың негізгі міндеттері жеке меншік капитал өсімінің тиісті қарқынымен қамтамасыз етілмеген жиналатын сақтандыру сыйақылары көлемі өсуінің жоғары қарқыны, ЕС Директиваларында белгіленген талаптарға, атап айтқанда 2-3 млн. eypo жақындауы. Жеке меншік капиталдың ең аз мөлшерінің осы сомасы сақтандыру (қайтасақтандыру) ұйымдарын капиталдандырудың кезең-кезеңмен үш жылдық жоспарын аяқтағаннан кейін 2008 жылдың басына қамтамасыз етілетін болады. Кейіннен сақтандыру ұйымдарын капиталдандыруды сақтандыру ұйымдарының акционерлері тікелей жүргізетін болады, ол объективті себептермен, атап айтқанда сақтандыру ұйымы қызметінің өсуімен шартталған.

6. Сақтандыру ұйымдарын пруденциалдық реттеуді одан əрі жетілдіру

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 20 ақпандағы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сақтандыру мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңына сəйкес пруденциалдық нормативтер ЕС Директиваларына (Solvency) жəне IAIS қағидаттарына сəйкес келтірілді. Risk based supervision енгізу жолымен пруденциалдық реттеуді одан əрі жетілдіру жəне Solvency II төлем қабілеттілігі жүйесіне көшу талап етіледі. Мұның бəрі сақтандыру нарығын реттеуге жəне сақтандыру ұйымының тəуекелдерін басқару жүйесін орнатуға жағдайлар жасайды.

7. Сақтандыру статистикасының базасын қалыптастыру, сақтандыру тарифтерін реттеу

Қазіргі сəтте Агенттікке сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының тарифтерін есептеу əдістемесін қарау жөніндегі өкілеттіктер берілген. Көрсетілген өкілеттік объективтік қажеттілікпен шартталған.