Туризмнің теориялық аспектілері қоғамдық дамудың экономикалық критериясы ретінде

11-Кесте. Қазақстан Республикасында  туризмді ұйымды-экономикалық қолдау  бағасы

Туристік фирмалар қызметінің экономикалық жағдайларының шамалас жүйесін  және оның әкімшілікпен және басқа  органдармен өзара әрекеттері кезіндегі  мүдделерін, сонымен қатар дамытудың  негізгі приоритеттерін анықтау  қажет (кесте 12).

Туристік фирмалардың қызметтерін  жақсартуға мүмкіндік беретін негізгі  шаралар – бұл шағын бизнес кәсіпорындарын капиталдандыру, фирмалардың  қызметін маркетинг принциптеріне  қайта бағыттау, лицензиялық жүйені жетілдіру. Қазақстанда туристік қызметтің  әлеуметті-экономикалық механизмдерін  оқып-үйренумен қатар, туристік ағымдар  болжамын есептеуді жүргіземіз және мемлекеттік бағдарламамен ұсынылған  болжаммен талдау.

Қазақстанда «Қазақстан Республикасында  туризм индустиясын дамытудың ұлттық бағдарламасы» құрылды, онда 2010 жылға  дейінгі туризм бойынша көрсеткіштер мен туристік ағымдардың болжамы  есептелінді. Осы кезде болжамдарды  есептеу кезінде қонақ үйлер  мен басқа орналастыру құралдарының максималды сыйымдылығы есепке алынды. Орналастыру орындарында қажеттілік пен туристердің жалпы болжамды ағымының құрылымы математикалық әдістер  көмегімен өткен көрсеткіштер негізінде  бағаланатын болжамның сандық әдісі  негізінде анықталынған.

          Қазақстан туризм саласында дүниежүзілік  тәжірибені, ғаламдар болжамын ескере  ортырып, төл туристік бизнесін  жедел дамытуға күш салуы тиіс. Жалпы, тарихи, мәдени байланыстар  халықтың пиғылын, мемлекет азаматтарының  ой - өрісін көрсетеді. тарихи  мұрағаттар да, туристік бизнес  те болашаққа қызмет етеді,  стартегиялық идеяларды жүзеге  асыруға тартылар көпір болады.

          Дүниежүзілік туристік ұйымның  болжамы бойынша, 2020 жылға қарай  саяхатшыларды ең көп қабылдайтын  ел Қытай болмақ. Ал, осы елге  жетудің тиімді де қысқа жолының  екеуі де Қазақстан арқылы  өтпейді ме?

          Өркениетті елдерде туризмді  дамыту басты мақсаттардың біріне  жатады және туризм елдің мәртебесін (имидж) қалаптастыратын құрал  болып есептеледі. Елінің сұлу  табиғатымен әлемді тандандыру  арқылы мемлекет бюджетіне ақша  түсірі, кіріс келтіру ең пайдалы  іс екені де белгілі.

          Осы туризм арқылы қалтасын  қампайтып отырған елдерде жетерлік. Кіп – кішкентай Израильдің  бюджетіне тек қана туризмнен  – 2 млрд. доллар, Тайландқа –  7 млрд. доллар, ал АҚШ – тың  қоржынына 50 – млрд. доллар пайда  түседі екен.

          Ал, бізде сыртқа шығатын туристік  сапарлардың  мөлшері – 50 пайызға  жуық ьолса, елімізге келетіе  туристік сапарлар – 16 пайызды  ғана құрайды. Туристер ағының  қайткенде көбейтуге болады? Осы  орайда Туркия мен Тайландтың  туризмнен түсетін кірісті көбейту  үшін визаны арзандатып, кейбір  елдер үшін визасыз жүе кіргізгені  нәтижелі болған. Туркия мен Тайландты  туристер тасқыны басып қалды.  Тайланд визасы небәрі 8 доллар  тұрады.

12-Кесте. Қазақстан Республикасында  туристік фирмаларды ұйымды-экономикалық  қолдаудың бағасы

        Туризм  бойынша көрсеткіштерді болжау  кезінде орналастыру орындарының  өткізілімдік мүмкіндігін ғана  есепке алып қана қоймай, сондай-ақ  көрсету объектілерінің өткізілімдік  мүмкіндіктерін, сонымен қатар республика  ландшафтарының максималды мүмкін  болатын туристік жүктелімді  есепке алу қажет. 

Осымен бірге туристік ағымды шектейтін  негізгі факторларының бірі неғұрлым әйгілі ескерткіштер немесе құнды градоқұрылыстық  ансамбльдердің және қызмет көрсету  объектілерінің өткізілімдік мүмкінділіктері  болып табылады.

Туризмдегі физикалық жүктелім туризм мен қоршаған орта арасындағы сандық-сапалық өзара байланысты көрсетеді. Қабылдау жүктелімі туристік топтардың жекелеген мінездеріне  әлеуметті-психологиялық тәсілге  негізделген, бұл көрсеткішке туристердің  талғамдары, әдеттері мен жергілікті халықтың дәстүрлері және т.б. әсерлерін  тигізеді. Осы кезде жүктелім түрінде  субъективті элементтер үлкен мәнге  ие болады, сондықтан да туристік ағымдарды  болжау рекреациялық ресурстардың физикалық  жүктелімінен шыға жүргізіледі. Әрине, бұл тәсіл кезінде, экономикалық көзқарас жағынан берілген ресурстарды  қолдану тиімділігін есептеу  керек.

Күнделікті тұтынушылар циклі  бір күндегі туристік қызметтер  сағытының санын әрбір туриске  қызмет сағатының санына қатынасы ретінде  анықтайды. өткізілімдік мүмкіндікке  негізделген туристік ағымдарды  есептеу жоғары жүктелімдіктің салдарынан табиғи ландшафтарды ң бұзылуына  алып келуі мүмкін. сондықтан да болжау кезінде туристердің өтілімділік  көрсеткіші, сонымен қатар туристік жүктелім нормативі оптималды сәйкес келуі керек.

Туристік жүктелімді анықтау туристік ағымды болжау кезінде неғұрлым объективті болып табылмайды, өйткені ол тек  сезілетін және сезілмейтін көптеген параметрлерге байланысты сандық көрсеткіш. Бұл көрсеткіш ұзақмерзімді жоспарлау  кезінде пайдалы ақпарат береді.

«Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы»  бойынша болжамдық көрсеткіштер мен туристік жүктелім параметрлері бойынша болжамдық көрсеткіштерге зерттеу жүргіземіз. Бірақта жұмыста  көрсетілген көрсеткіштерге жету осы  бөлімнің басында көрсетілген саланы дамыту жағдайларын қалыптастыру кезінде  ғана мүмкін. 13-ші кестедегі көрсетілген  болжалынған көрсеткіштер шетелдік туристердің белсенді демалуы үшін жағдайлар жасау мен дамыған  туристік инфрақұрылымы кезінде  неғұрлым нақты болады.

Болжамдарды салыстыру туристік сыйымдылық шегі 1020 мың адамды құрайтынын көрсетеді, ал «Қазақстан Республикасында туоизм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы»  бойынша 2010 жылы бұл көрсеткіш 1510 мың  адамды құрды, норманы 490 мың адамға жоғарлатадығ ал туристер ағымының жоғарылымы – жылына 8,8 млн. адам-сағат. Осы көрсеткіштің жоғарлауы салдарынан табиғи ресурстардың деградациясы болуы мүмкін, басқа  жағынан тарих пен мәдени ескерткіштерінің эстетикалық негіздерін бұзуына  алып келеді.

Туристік ағымдарды болжаудағы маңызды мәнге неғұрлым аттрактивті  туристік аймақтардың приоритеттерін анықтау ие болады.

Бұл туристік қызмет көрсетуді болжау мен жоспарлау тәжірбиесінен  шығады, сонымен қатар бар туристік бағдарлар, туристік аймақтар бойынша  орналастыру объектілерінде қажетті  орын санын анықтау және оларды жоғарлату  бойынша жобалық шешімдерді қабылдау.

13-Кесте. Қазақстан Республикасында  туризм бойынша болжамдық көрсеткіштер

Осыған орай, ежелде «Ұлы Жібек  Жолы» өткен туристік аймақтарда туристердің қандай ерекше қызығушылықтары  бар екендігін анықтауға болады. Ұлы Жібек Жолының қазақстандық бөлігінде болжанылған туристердің  ағымы жылына 50 мыңға жуық шетелдік туристерді құрайды. болжауға әсер ететін орналастыру объектілерінің сыйымдылығы, туристердің ағымы, туристік объектілердің  өткізілімдік мүмкіндіктері, сонымен  қатар бір туристен алатын табыс  сияқты негізгі факторларға сүйене отырп, толығымен Қазақстан Республикасы бойынша пайда мен өткізілген өнімдер бойынша болжанылған  көрсеткіштерді есептеу жүргізілді.

Тәжірибеде болжалынған көрсеткіштерді алу үшін келісілген инвестициялық  саясатты жүргізу қажет. Біз көңілімізді  туристерді қабылдаумен айналысатын  фирмалар, яғни ішке кіру туризмін сегменттеуде ғана инвестициялық және салықтық қолдауға көңіл бөлінеді. Барлық сала қызметінің тиімділігі үшін оның барлық бөлімшелік құрылымдарының өзара байланысы  қажет, бір уақытта әртүрлі қалаларда  орналастыру, тамақтану, көліктік және экскурсиялық қызмет көрсету сұрақтарын шешу үшін біртипті туристік ұйымдар  әрекет етуі қажет. Бір элементінде  жетіспеушілік пайда болған кезде  потенциалдық клиент үшін тізбектеме аттрактивтілігін жоғалтады. Сондықтан  да толық құнды және сапалы туристік өнімді жасауға барлық қатысушылардың мүдделерін үйлестіру туралы сұрақ  тұр.