Қазақстандағы кәсіпкерлік

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ

ЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

СӨЖ 
 

Тақырыбы: Қазақстандағы кәсіпкерлік қызмет

Орындаған: Әбілда Сымбат

Қабылдаған: Иляшова Гулия Кенжебековна 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2011ж 
 
 
 

ЖОСПАР 
 
 
 

     І.  Кіріспе 

     І бөлім:  Қазақстандағы кәсіпорындардың қазіргі жағдайына талдау. 

ІІ бөлім:  2.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік және макроэкономикалық реттеудің мүмкіндіктері мен болашағы.

               

                 2.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындарды  дамыту мүмкіндіктері мен болашағы. 

ІІІ. Қорытынды 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ 

     Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, «комсомолдық кәсіпкерлік» басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы капитал жинай алды, себебі несие ақша «қымбат» алынып, «арзан» қайтарылды.

   Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы қабылданған «СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы» заңы алғаш рет ресмилендірді. 1988 жылы «Кооперация туралы заң» қабылданды. Кооперативтер мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық инфрақұрылымның болмауына байланысты кооперативтердің аз бөлігі ғана аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдары жалға беру, бірлескен кәсіпорындар мен банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайды біршама ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттікі болып қала бергенімен, жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде кәсіпкерлік белсенділікке жағдай жасады.

Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін  кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына  «Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы  мен шаруашылық қызметтің еркіндігі  туралы» (1991), «Жеке кәсіпкерлікті  қолдау және қорғау туралы» (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі  үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емес, тұтынушылар мен  тауар өндірушілер арасындағы делдалдық  та емес, сауда шықты. 

    Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 – наурыздағы №3398 «Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы» және 1998 жылғы 27-сәуірдегі №3928 «Жеке және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне деген құқығын қорғау туралы» жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді. Осы жарлыққа орай, Қазақстанда шағын бизнесті дамыту жөніндегі алғашқы арнайы орган ретінде сауда және экономика министрлігінің құрамында шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі агенттік құру және оның жұмысын  ұйымдастыру ұйғарылды.

Экономиканы тұрақты  болуы және оның бәсекелік сипатын  қалыптастырудың басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып  табылады. Жалпы кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:

   Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы қажет. Ол – шаруашылық қызметінің бағытын таңдау, өндірістік, сауда бағдарламаларын анықтау, қаржы көзін таңдау, өнімдерді тасымалдау, өнімге баға белгілеу, табысты өз мұқтажына жұмсау;

    Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдікті қажет етеді. Қабылдаған шешімдерге деген жауапкершілік болмайтын болса, ол кәсіпкерліктің де болмағаны;

Кәсіпкерлік қызметтің  белгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар ұстауы, экономикада қажетті  нарықтық құрылым орнатумен байланысты. Яғни кәсіпкерлік дамуы үшін оның құқықтық базасы, әлеуметтік-экономикалық шарттары қалануы керек.

    Төртінші шарт жоғарыда аталған шарттардан туындайды. Еркін кәсіпкерлік меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте болуын қалайды.

Кәсіпкерлік –  қызметтің ерекше бір түрі ғана емес. Бұл тағы да белгілі стиль және тәртіптің типі, жинақтап айтсақ: үлкен  бастама, дәстүрден тыс шешімдерді іздестіру, тәуекелге бару, іскерлік қызметтің орын алар жері, ең алдымен  кәсіпорын. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

І бөлім.  Қазақстандағы кәсіпорындардың қазіргі жағдайына талдау. 

        Қазақстан Республикасының территориясында  қызмет ететін кәсіпорындардың  дамуы мен қазіргі жағдайына  талдау жүргізейік.

        Экономикадағы қиыншылық жағдайларына  қарамастан еліміздің территориясында  қызмет ететін біріккен және  шетел кәсіпорындарының саны  жылдан-жылға өсуде. 2004 жылдың 1 қаңтарда  тіркелген кәсіпорындардың саны 5444 болды, ол 2002 жылмен салыстырғанда  1,5 есе өскенін көрсетеді. 2004жылы  Қазақстан Республикасы бойынша  тіркелген кәсіпорындардың ішінде:

ірі кәсіпорындар саны –191;

орта кәсіпорындар – 206;

кіші кәсіпорындар – 5147.

        Бұл көрсеткіштер Қазақстан Республикасында  кіші және орта кәсіпкерлікті  дамыту үшін жағымды жағдайлардың  жасалғанын байқатады.

Қазақстан Республикасы территориясында қызмет ету түрлері  бойынша кәсіпорындардың тіркелген  санын 3-кестеден көруге болады. 
 
 

Кесте – 3: Қызмет ету түрлері бойынша кәсіпорындардың тіркелген саны 

      

    Кестеде көрсетілген деректер бойынша, Қазақстан Республикасында тіркелген кәсіпорындардың 2214-і үй бұйымдарын және автокөлікті жөндеу, сауда саласында, 910-і өндіру өнеркәсібінде, 657-ы қозғалмайтын мүлікпен операциялар жасау кәсіпорындарында қызмет етеді. Кестедегі деректерге сүйенсе, Қазақстан территориясында тіркелген кәсіпорындардың саны

14

жылдан-жылға  өсуде.

        Шетел мамандарының бағасы бойынша  Қазақстан Республикасында инвестициялау  үшін неғұрлым жағымды аудандар  болып Алматы Астана қаласы, сонымен  қатар Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Атырау, Қарағанды, Шығыс Қазақстан  облыстары саналады. Облыстар бойынша  кәсіпорындардың тіркелген санын  4-кестеден байқаймыз. 

Кесте – 4: Облыстар бойынша кәсіпорындардың тіркелген саны 

 

          Қазақстан Республикасында 2004 жылы 5444 кәсіпорын тіркелген болса,  оның 53%-і Алматы қаласында қалыптасқан,  яғни 2867бойынша қызмет ететін  біріккен және шетел кәсіпорындарының  саны 2004 жылы – 2867 кәсіпорынды  құраған, ол 2002 жылмен салыстырғанда  1,5 есе өскенін көрсетеді. Соның  ішінде қызмет ететін біріккен  және шетел кәсіпорындарының  шоғырланған орталығы Алматы, Астана  қалалары, Қарағанды және Атырау  облыстары. Бұл аймақтарда қызмет  ететін біріккен және шетел  кәсіпорындарының өсуі оңды тенленцияны  көрсетеді. Ол оңтүстік, Солтүстік  Қазақстан, Павлодар облыстарында 2003 жылы қызмет еткен біріккен  кәсіпорындар төмендесе, 2004 жылы  қайта көтерілу байқалады. Ол  сол облыстардың инвестициялық  ақуалының жақсарғанын көрсетеді. 

         Қазақстан территориясында қызмет  ететін кәсіпорындардың көбісі  өндіру, сауда салаларына бағытталған.  Біріккен және шетел кәсіпорындарында  жұмыс істейтін адамдардың саны 2004 жылы 346072 жеткен (5-кесте). Кәсіпорындардың  жұмысшыларының тізімдік құрамына, бір және одан көп күнге  уақытша жұмысқа, маусымдық немесе  тұрақты жұмысқа қабылданған  барлық жұмысшылар жатады. Сонымен  қатар бірге, нақты жұмыс істейтіндермен  қатар, ресми жұмысқа тіркелгендер  де есепке алынады. 
 

 
 
 

Сурет – 1: Кәсіпорындардың  формалары 

Кесте – 5: Облыстар бойынша 2002-2004 жылдары  кәсіпорындарындағы жұмысшылар саны мен еңбек ақы қоры.