Инфляция және валюталық бағам

       8. Статистикалық мониторинг қағидасы (принцип статистического мониторинга). Валюта режимін либерализациялау сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың санының көбеюімен байланысты болады. Осыған байланысты, кейінгі либерализация есеп беру және мониторинг жүргізу мүмкіндігінің кеңеюі арқылы жүргізілуі қажет. Сонымен бірге, шаруашылық субъектілерінің экономикалық еркіндігін шектемейтін, статистикалық мониторинг жүйесін жетілдіруге қатысты шаралар қолданылуы қажет.

      9. Қағидасы (принцип прозрачности). Валюталық қатынас жүйесі екі жақты болмауы керек, ол, валюталық қатынас агенттері үшін де, сондай-ақ операцияның қатысушылары үшін де түсінікті болуы қажет.

      10. Ерекшелік қағидасы (принцип исключительности). Ұлттық Банктің, елдің сыртқы  төлем қабілеттігіне және ішкі  валюталық нарықтың тұрақтылығына қауіп төнген жағдайда, алдын-ала қарастырылған шектеулерді енгізуге құқы бар.       

2.2. ҚР-да валюталық қатынастарды мемлекеттік реттеу

      Әлемдiк  тәжiрибе  көрсеткендей, нарықтық  экономика  жағдайында  халықаралық  валюталар  қатынасынтарын  реттеу  екi  түрде  жүзеге  асырылады: 

• Мемлекет  тарапынан  реттеу;
• Нарықтық  реттеу;

    Валюталық қатынастарды мемлекет тарапынан реттеу негізінен Ұлттық Банк арқылы жүзеге асырылады.

     Сонымен қатар валюталық саясатты іске асыруда  ҚР-ның Ұлттық банкінің атқаратын шараларының орны ерекше болып табылады. Ұлттық банк валюта-қаржы қатынастарын реттеп отыратын бірден-бір мемлекеттік ұйым болып табылады.

     Ұлттық  банк бұл пайыз өсірулерді капитал  келуіне мәселелер туғызбайды. Себебі, Қазақстанға капитал ағымы пайыз қойылымына байланыссыз болып отыр. Оның мөлшері жеткілікті деңгейде сақталуда. Яғни ол тікелей шетел инвестицияларына қатыссыз, ал спекулятивті капитал ағымдарына керісінше тосқауыл қояды. Сонымен қатар Қазақстандық банкаралық рынок әлемдік рыноктарға соншалықты интервенцияланбаған, бағалы қағаздар  нарығында нақтылы қысқа мерзімді капиталдар кездеспейді, өйткені қазақстандық пайыздар оларды ынталандырмай отыр.

     Ұлттық  Банктiң негiзгi мiдеттерi – ұлттық валютаның iшкi және сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету. Оларға:

• Ақша айналымы, несие, банктiк есеп айырысу мен валюталық қатынастарды ұйымдастырады;
• Ақша, несие және банк жүйелерiнiң тұрақты қызметiн қамтамасыз етедi;
• Несие берушiлер мен салымшылардың , сондай-ақ шетел валютасын сатып алу – сату және айырбастау операцияларын жүргiзетiн банктiк және басқа ұйымдардың мүддесiн қорғау және олардың жұмысын бақылау сияқты мемлекеттiң экономикалық саясатын жүргiзедi.  

   Ұлттық  Банк Қазақстан Республикасында  валюталық реттеу мен валюталық  бақылауды жүзеге асырады және валюта операцияларының барлық түрлерiн жүргiзуге құқылы;

   1) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғаларға валюталық операциялар жүргiзуге, қолма-қол шетел валютасында бөлшек сауданы жүзеге асыруға және қызмет көрсетуге, сондай-ақ шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруға лицензиялар бередi;

   2) банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға: банкноттарды, монеталар мен құндылықтарды инкассациялауға; банкаралық клирингке; сейф операцияларына; төлем карточкаларын шығаруға лицензиялар бередi;

   3) Қазақстан Ұлттық Банкінің лицензиясы негiзiнде инкассациялау жөнiндегi операцияларды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың, сондай-ақ қызметiнің бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғалардың жарғылық капиталының ең төменгi мөлшерiн және қалыптастыру тәртiбiн белгiлейдi;

   4) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғаларға әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркелуге рұқсат бередi;

     Қазақстанның  Ұлттық Банкi ұлттық валютамен мынадай операциялар жүргiзедi:

1. осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнде ашылған банк шоттарының иелерiне бiр жылдан аспайтын мерзімге өтімділігі жоғары, тәуекелсіз бағалы қағаздармен және басқа да активтермен қамтамасыз етiлген кредиттер бередi;
2. өтеу мерзiмi бiр жылдан аспайтын, саудаға шығарылған бiрiншi сыныпты эмитенттердiң вексельдерiн қайта есепке алады;
3. мемлекеттiк бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
4. Қазақстанның Ұлттық Банкi кредиттердi қамтамасыз ету үшiн жарамды деп есептейтiн депозиттiк сертификаттарды, борыштық бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
5. депозиттердi қабылдайды, ақша төлемi мен аударымдарын жүзеге асырады, бағалы қағаздар мен өзге де құндылықтарды сақтауға және басқаруға қабылдайды;
6. туынды қаржы құралдарымен операцияны жүзеге асырады;
7. қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының аумағындағы және одан тыс жерлердегi банктер мен қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
8. чек жазып бередi және вексельдер бередi;
9. егер осы Заңда тікелей тыйым салынбаған болса, басқа банк операцияларын, сондай-ақ өз міндеттеріне сәйкес өз атынан мәмілелерді жүзеге асырады.

Қорытынды

 

    Қорыта  айтқанда. инфляциямен күрес әдістері - мемлекеттің экономиканы реттеудегі жүргізетін іс-әрекеттерінін жиынтығы.

    Инфляция- өндiрiс процесiнiң бұзылуы, шаруашылық салаларының  бiр-бiрiмен  үйлесiмсiз  дамуы және мемлекеттiңэмиссиялық саясаты мен коммерциялық банктердiң iскерлiгiнiң икемсiздiгi салдарынан туындайтын күрделi, әрi көп факторлы құбылыс.          

    Инфляция  көп факторлы құбылыс болғанымен мынадай себептерi бар:

• шектен тыс әскери және инвестициялық шығындар:
• қоғамдық байлықтың өсуiне;
• тауар өндiрiсi шығынының өсуi;
• мемлекеттiк қаржы өзгерiстiгi, қарыздыңөсуi;
• ақша белгiлерiнiңшамадан тыс өндiрiлуi.
• несие экспансиясы,  яғни халық  шаруашылығында  шектен тыс экономикалық пайдасыз несиелеу;
• монополист- кәсiпорынның өз өнiмiне баға көтеруi;
• жалақыныңпайдасыз көтерiлуi.

    Ақша  тауардың  жалпы эквивалентi болғандықтан, олардыңсаны  барлық тауардың құнына, яғни тауарлардың бағасына сәйкес  болуы керек.  

    Тәуелсiз  Қазақстанның тәжiрибесi  инфляцияға қарсы күресте энергоресурстарына, монополды құрылымдардың өнiмiне  және транспорт қызметтерiне  баға белгiлеуде , сондай-ақ  өнеркәсiп пен ауыл шаруашылығы  өнiмдерiне баға  қайшысын жоюға мемлекеттiк  реттеудiң қажеттiлiгi  аңғартты.            

     Және валюталық бағамға көшетін болсақ, халықаралық  валюталар және қатынастар – ұлттық  шаруашылықтарының қызметкерлерiнiң нәтижесiнен өзара қызмет  ететiн және  әлемдiк шаруашылықтағы  валюталардың  қызмет  етуi  барысында қалыптасқан қоғамдық  қатынастар  жиынтығын бiлдiредi.

     Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының интернационалдануы негiзiнде бiрте-бiрте белгiлi бiр формаларды иемдене бастады. Нәтижесiнде валюталық жүйе қалыптасты.

        Ваюталық  жүйе дегенiмiз - ұлттық  заңдылықтарымен немесе  мемлекет  аралық  келiсiм шарттарымен  бекiтiлетiн  валюталық  қатынастарды  ұйымдастыру  және  реттеу  формасын  бiлдiредi .

      Валюталық жүйелер 3  түрге  бөлiнедi:

1. Ұлттық  валюталық  жүйе;
2. Дүниежүзлiк  валюталық  жүйе;
3. Аймақтық  немесе  мемлекет  аралық  валюталық  жүйе 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық дамуының индикативтік жоспары туралы 2000 жылдың 15 мамырындағы Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысы.
2. Сейсенбаев Б. Нарық жолы – жарық. Егемендi Қазақстан 1994 жыл.
3. Баян Көшенова, Оқу құралы  / Ақша,  несие,  банктер,  валюта қатынастары, - Алматы: “Экономика” 2000ж.
4. Байгiсиев Майдан-Әлі  / Халықаралық валюта қатынастары және валюталық құқық: Оқу құралы. Алматы: Қазақ университетi, 2004. – 302 бет.
5. Ақша,  несие,  банктер:  Оқулық /  Ғ.С. Сейiтқасымов. – Алматы : Экономика,  2001, - 466 б.
6. С.Б. Мақыш , Оқу құралы /  “Ақша айналысы және несие” – Алматы,    Қазақ университетi, - 2000ж.
7. Экономическая теория./ А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург 2001г.
8. Деньги,  кредит,  банки:   Учебник  /  Под. Ред.  О.И Ловрушина,  Изд. 2-е,  - Москва: 1999г.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасының   ұзақ мерзімдік (2030 ж. дейінгі) даму стратегиясы.  Алматы - 1997
10. «Макроэкономика», Н.Қ. Мамыров, М.Ә. Тілеужанова.  Алматы – Экономика, 2003ж.
11. «Банки Казахстана» №3, 2006ж. // Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2006 жылдың 7-мамыр №5 баспасөз-релизі 2006 жылдың қаңтар-ақпанға арналған.
12. Қазақстан Республикасының президентінің халыққа жолдауы. 2006 жыл, маусым
13. Қазақстан Республикасының Презтденті Н.Ә Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қаласы,2008 жылғы 7 ақпан «Егемен Қазақстан» 2008ж 7 ақпан,№36
14. Сейсенбаев Б. Нарық жолы – жарық. Егемендi Қазақстан 1994 жыл.