Меншік түрлері

 

 

3 Қазақстан Республикасындағы   жеке меншіктің даму          жағдайлары

        Республикамызда  нарықтық  қарым - қатынастарды  қалыптастыру  бағытында көптеген  шаралар жүзеге  асырылуда.Оның  сан  алуан, тәуелсіз  және  тең құқықты субъектілерінің болуы – нарықты қалыптастыру  мен оның  тиімді  жұмыс істеуінің қажетті шартыЯғни бұл мемлекет  меншігіндегі  кәсіпорындардың негізгі мемлекеттік басқару органдарына тікелей бағынудан құтқарып,оларды  акционерлік, кооперативтік және  т б кәсіпорындарға  айналдыруды  қажет  етті.

        Мемлекеттік   меншіктің  бүкіл  қоғамды   түгел  қамтитын  сипатынан   айыру, меншікті  мемлекет  иелігінен алу, акционерлік, кооперативтік және  жеке  меншікке  негізделген кәсіпорындардың алуан түрлерін  қалыптастыру  адамдардың  шаруашылық  және  еңбекке деген ынта-жігерінің  арта  түсуіне  жол  ашып, әлеуметтік  қиындықтарды  жеңілдетті.

         Қазақстан  Республикасының «Меншік туралы  Заңының» біршама ерекшеліктері бар.Сөз  болып  отырған  заң –алғаш  рет  республиканың  өз  меншігін  айқындап  берді.Сөйтіп  біздің  республикамызда да меншіктің алуан түрлілігіне  тұңғыш  рет  заң  жүзінде  рұқсат  берілді.Заңымыздың  45-бабында  былай  деп  атап  айтылған: «Қазақстан  Республикасының экономикасы сан алуан меншік  түрлеріне негізделеді. (Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қалыптасқан меншіктің экономикалық  түрлерін 1-кестеден  көруге  болады).

         Бүгінде  біз  осы  Қазақстан  Республикасында 

меншіктің  алуан  түрлері  мен  формаларын 

 

 

 

 

 

 

қалыптастырған –«Мемлекет  иелігінен  алу  және  жекешелендіру»  саясатының  нақты  қайтарымын  көріп  отырмыз.Соңғы  жылдары  мемлекеттік  меншікті  сатудан  ғана  емес,сонымен  бірге  оны  білгірлерпен  басқарудан  да  айтарлықтай  қаржы  табудың  үрдісі  байқала  бастады.

1999 жылдың  қорытындысы бойынша мемлекеттік акциялар  пакетіне  дивиденттерінің түсімі  бір миллиард  170 миллион  теңге  дерлік  болды.2001жылғы 1-маусымдағы  жағдай  бойынша  2000 жыл үшін  мемлекттік  акциялар  пакетіне  республикалық бюджетке  түскен   табыстағы сомасы  бір миллиард  649 миллион теңгені құрап, тұтастай  алғанда жыл қорытындысы бойынша 5,9 миллиард  теңге алынатын  болды.Бұл  цифрлар  жекешелендірілген  кәсіпорындардағы  өндірістің  жағдайы  мен  қаржы  ахуалында  сапалық  өзгерістерді  айқын  көрсетеді.

          Дивиденттен  келетін  түсімдермен  қатар  соңғы  жылдары  басқарушы  компаниялар  бюджетке  мемлекеттік  меншік  нысандарын  басқарғаны  үшін  төлемдер  аударуда.Осылайша, 2001 жылы  республикалық бюджеттің табысына  бір ғана  «Қазақмыс» корпорациясынан 35 миллион доллар  түсті.(Мемлекеттік пакеттерді  сату  жөнінде және  жалпы жекешелендірудің  даму  үрдісін соңғы жылдың  қорытындысы  бойынша  мәліметтерді  2-3 кестелерден көруге  болады.

           Егер  жекешелендірудің  экономикалық  тиімділігі  туралы  сөз  ететін  болсақ, онда  қазір нақты мыналарды атап  айтуға  болады: оның  сенімділігі мен қажеттілігі сондайлық , өткенді көксеушілер кейде ауызға  алатын 

 

 

 

 

 

алқылықтардың  санын  барша  жұртшылық  мойындаған  табыстар  әлдеқашан  артығымен  жауып  кетті. Өткен  он  жылдағы  жекешелендірудің  табыстары  ғана  220 миллиард  тенге шамасында болды.

           1993 жылдан  бергі Қазақстан экономикасына тікелей инвестициялардың  жалпы көлемі  14 миллиард  долларындай болды.Ал  бұл  біздің  еліміздің  биік  имиджінің, яғни  жақсыаттылығының, шетелдік  әріптестер   тарапынан деген сенімнің  көрінісі  емес  пе?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-кесте

Меншіктің  экономикалық  түрлері

Жеке	Ұжымдық	Мемлекеттік
Еңбектік	Еңбектік  емес	Жеке  топтық	Республика  меншігі	Облыстық, аудандық  муниципалдық  меншігі
Еңбек  табысы  есебінен	Мұрагерге  қалдырылған  мүлік  есебінен  табыс, сақтандыру, несие  мекемелеріне  салған  қаржылар: акция, облигация  және  басқа  бағалы қағаздардан табыс.	а)жалгерлік  меншік ә)ұжымдық  кәсіпорын  меншігі  (сатып  алынған) б)кооперативтік  меншік в) акционерлік г) қоғамдық  ұйымдарының меншігі ғ)діни  ұйымдарының  меншігі д) шаруашылық  қоғамы  меншігі е) бірлестіктер (ассоцияциялар) ж) шетел мемлекетінің  меншігі (концессия) з) біріккен  меншік (шетел мемлекеті кәсіпорыны)	Республикалық меншік (жер  қойнауы  сулар, өсімдік әлемі, жануар  әлемі, әуә кеңістігі).	Коммуналдық  меншік (тұрғын  үй, мәдениет  және  денсаулық, халыққа білім беру, жергілікті  бюджет  қорлары).

 

 

 

 

 

 

 

2-кесте

Мемлекеттік  мүлікті  жекешелендіру  туралы  2007жылғы  есеп.

Көрсеткіштердің  атауы	Жолдың  коды	өлшем  бірлігі	Есеп  кезеңі  үшін  барлығы	Акциялардың  мемлекеттік  пакеттері  және  мемлекеттік  қатысу  үлестері	Мүліктік  кешендер  ретінде  мүліктік  кешендер,мемкәсіпорындар  мен  мекемелердің  бөлімшелері  мен құрылымдары	Басқа  да  мемлекеттік  мүлік
1	2	3	4	5	6	7
Жасалған шарттар бойынша сатылған обьектілердің саны	1		1426	43	11	1372
Бұзылған шарттардың саны	2		55	1	2	52
Обьектілерді сату бағасы	3		6606779	4824255	173712	1608882
Обьектілерді жекешелендіруден түскен ақшалай қаражаттың түсімі барлығы	4		6494536	4890822	169864	14338 50
Республикалық бюджетке аударылған ақшалай қаржат	4,1		5125852	4479956	124137	525759
Жергілікті бюджетке аударылған ақшалай  қаражат	4,2		1368684	326656	159140	420268
Алдағы есеп беру кезеңінде жекешелендірілген обьектілерден түскен ақшалай қаражаттың түсімі	5		325444	107455	26267	187722

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Республикалық  мемлекеттік меншіктен АҚ(ЖШС)жылжымай тын құрылыс обьектілері,көлік,машиналар мен жабдықтарды және

басқа да мүліктер жөніндегі  2007 жылғы есеп.

2-кесте.

№ Р/C	Облыс	Обьектілердің қойылғаны	Обьектілер  сатылды	Сатылған обьектілердің бағаларының сомасы,мың теңге	Сату проценті
1	2	3	4	5	6
1	Ақмола	-	-	-	-
2	Ақтөбе	-	-	-	100
3	Алматы	-	-	-	-
4	Атырау	1	1	52	100
5	Шығ. Қазақстан	1	-	-	-
6	Жамбыл	-	-	-	-
7	Бат.Қазақстан	2	2	8560	100
8	Қарағанды	2	2	19060	100
9	Қызылорда	1	1	3582	100
10	Қостанай	2	2	13700	100
11	Маңғыстау	-	-	-	-
12	Павлодар	-	-	-	-
13	Солт. Қазақстан	1	1	10509	100
14	Алматы қ.	6	5	79320	83
15	Астана қ	-	-	-	-
16	Оңт Қазақстан	1	1	650	100
17	Байқоңыр қ	-	-	-	-
18	ҚР ҚМ ММЖЖ	19	-	-	-
	Жиыны	37	34	656886	71

 

Қорытынды.

 

       Біздің  қарқынды  саяси әлеуметтік  және  экономикалық  күн өткен сайын жаңа,тіпті,кейбір  жағдайда  күтпеген  оқиғаларға  тап  болып  отыр.Ал  экономика  адамзат  өмірінің  және  қоғамның  барлық  жақтарын  анықтайтын  болғандықтан,соңғы  5-10 жылдардың ішінде  түбегейлі өзгерістер  жасалуда.

       Мұндай  өзгерістерге  осы  курстық  жұмыста   қарастырылған  өндіріс  сферасындағы  қайта  құру  жатады. Бұл меншіктің жаңа  формаларының  пайда болуы;өндірісті  одан  әрі  қарай  монополиялықтан  босату; жекешелендіру,жаңадан  пайда  болып  жатқан  акционерлік  кәсіпорындар,сондай-ақ,өнеркәсіпте,ауыл  шаруашылығында  және  қызмет  түрлерінде  кең  тыныс  ала  бастаған  кәсіпкерлік  түрлері.Бұлардың  көптеген  формалары  заңдылық  құқығын  алып,экономикалық  әрект  жасауда.Басты  нәрсе  мынада,мемлекеттік  мүлікті  басқару,жекешелендіру,жеке  меншік  секторды  кеңейту, және  нығайту жөніндегі бүкіл жұмыс өзіндік бір мақсат  қана  емес,ол  елбасы  Н.Назарбаев  үнемі  атап  көрсететіндей, жүргізіліп  отырған саясаттың арнасында болуы керек.

      Біздің  қызметтеріміздің  негізгі  бағыттарының  қатарында   өнеркәсіптегі  де,сол  сияқты  ауыл шаруашылығындағы  да  қаржылық  жағынан  қабілетсіз  және  тиімсіз  өзгерістерді  жою,кәсіпорындарды  техникалық  және  технологиялық  тұрғыда  қайта  жарақтандыру  мәселелері  тұруы  тиіс.

       Сөзбұйдаға  сала  бермей,төлем  қабілетінің  сұранысына  ұйытқы  болатын  кәсіпорындардың  қызметіне  жаңа  көзқарастар  талдап  жасауға  назар  аудару  керек.Сөз  ең  алдымен,біздің  экономикамыздың  мұнай-газ, энегетика кен-металлургия салалары  туралы  болып  отыр.Біздің  экспортты  диверсификациялауды  байыппен  қолға  алатын  уақыт  жетті. «Қазақстан-2030» стратегиясында  көрсетілгендей, өз  шикізатымызды өңдейтін өнеркәсіпті дамытып, тауарлардың жаңа  түрлерін  шығара  отырып,өндірісті  кеңейту  керек.

       Сөз  соңында   бүгінде  экономиканың  жеке  меншік  секторында  жұмыс   істейтін  адамдарға  қамқорлық   жасау  ісіне  назар  аудартқым   келеді.Бізге  барлық  жерде  мемлектті  қоса  алғанда  капиталл  иелері  де,басқарушылар  да  жасампаз  міндеттерді  шешуге  бағдарланып,әрдайым  адамдарды  есте  ұстайтындай  жағдай  туғызу  қажет.

       Біз  бәріміз,міне, он  жылдан  астам уақыт бойы  құрып жатқан  тиімді  нарықтық  экономиканы қалыптастыруға  мүдделі болуымыз  керек, тек сол ғана  елдің және  оның  азаматтарының XXI ғасырдағы берекелі  өмірін  қамтамасыз  етуге қабілетті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған  әдебиеттер

1 Биқондиев,Ботвиг «Рыноқтық  шаруашылық  негіздері»/Алматы-1992.190-бет

2  Доғалова «Жекешелендіру»/Алматы-1998ж

3 Қалмырзаев С /Жекешелендіру.Қазақстанға  жекешелендіруге  қажетті  құжаттар  мен  материалдар» 5т./Алматы  «Атамұра»-1995ж. 272-бет

4 Б Мәдешев «Нарықтық экономикасына кіріспе»/Алматы «Экономика»-1995ж

5ҚазМБА  «Меншік  және  кәсіпкерлік»/Методикалық  оқу  құралы /Алматы-1993ж 30-бет

6 В Крымова «Экономикалық теория»/Кестелі  оқу  құралы/ Алматы «Аркаим»-2003ж 115-бет

7 Ә Әубәкіров, Б Б Байжұмаев, Ф Н Жақыпова/«Экономикалық  теория»/Алматы 1999ж

8 Мәуленова С «Экономикалық теория»/Алматы «Экономика»/2004ж 194-бет

9 Шеденов Ө К,БайжомартовҮ С,Жүнісов Б А,«Жалпы  экономикалық  теория»/Алматы 2002ж

10 Ә Әубәкіров,С Досқалиев,М Есқалиев «Экономикалық  теория  негіздері»/Алматы «Санат»1998 479-бет

11 Қалмырзаев С С «Тиімді  экономиканың  негізі -жеке  меншік  институты»/«Егемен  Қазақстан» газеті 2001ж4-шілде

12 Дүйсенбек Ә «Жекешелендіру:ел  не  алды мемлекетте  не  қалды?»/«Егемен  Қазақстан» газеті 1999ж 15-маусым

13 Раханов М «Жеке меншік- нарықтық  экономика негізі»/«Егемен  Қазақстан» газеті 2000ж20-сәуір

14 Статистикалық  бюллетень/2003ж №12

15 Қ Р Үкіметінің  Мемлекеттік мүлікті басқарудың  және  жекешелендірудің  тиімділігін арттырудың 2003-2005ж  арналған  бағдарламасын  бекіту  туралы  Қаулысы /Қ Р Президенті  мен  Қ Р Үкіметінің  Актілер  жинағы  2003ж №6 71-82-беттер

 

 

Жоспар

I Кіріспе

  Қазақстан экономикасының  қаржылық  және                                                                             құрылымдық  дағдарыстан шығуы.

II Негізгі бөлім

   1) Меншік :мәні  және  түрлері

   2) Жекешелендіру- баршаға   берілген  тең  мүмкіндік.

   3) Қазақстан Республикасында  жеке  меншіктің  даму  жағдайлары.

III Қорытынды

    Бүгінгі  нарықтық  экономикадағы  жеке  меншік  секторының  маңыздылығы.

    Қолданылған  әдебиеттер  тізімі.