Нидерланды мен Қазақстан қарым-қатынасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                 Кіріспе.

 

Нидерланды  жоғары   дәрежеде  дамыған  капиталистік  индустриялы  ел.  Астанасы  Амстердам  онда  ( 1091000 )  халық өмір  сүреді.  Ақша  бірлігі гульден,  ал  ресми тілі  голланд.  Мемлекеттік құрлымы монархия.  Нидерланды  елінің   жалпы жер көлемі  41 562   шаршы шақырым. 

 ХVII  ғасырда  голанды   теңізшілерінің   географиялық  ашылулары   нәтижесінде  Нидерланды   өз  иеліктерін  кеңейтіп,   Оңтүстік  Шығыс  Азиядан   Кариб   теңізінің   аралдарына  дейін   созылып  жатқан   колониялдық   империяны  құрады. 

 Голондықтар  алтын,  татымдылықтар  және   басқа   да   тауарлармен   дүние   жүзінде    белсенді     сауда   жасады.    Кәзіргі   кезге дейін     елдің   экономикасында    сауданың   рөлі   зор.  Мемлекеттің   кірістің    жартысынан   көбі   экспорттан   түседі.

Голландық    отар  империясы   ыдырады   тәуелсіз   Индонезия   мемлекетіне  айналған   бұрынғы   Нидерланды   Үндістандағы    кәсіп   орындардың  национализациялауы    нәтижесінде   Нидерланды     біраз    күрделі   қаржысынан   айырылды.    Бұл   Нидерландыны   Еуропаның   Индустриялық    жағынан    күшті   дамыған   капиталистік  елдерімен   және   АҚШ – пен экономикалық   байланысын   күшейтуге    мәжбүр  етті.   1946 – 1970  жылдарда   елдің   ұлттық   табысында   өнеркәсіптің    үлесі   өсті,   ауыл   шаруашылығының  үлесі   екі   есе   кеміді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I.Тарау   Нидерланды  еліне  экономикалық географиялық сипаттама

1.1.  Нидерланды еліне жалпы сипаттама

 

Нидерланды,Нидерланды корольдігі (бейресми атауы – Голландия) – Батыс Еуропадағы мемлекет. Нидерландының солтүстік және батыс бөлігі Солтүстік теңіздің жағалауында орналасқан. Жер аумағы 41532 км2. Халқы 15,6 млн. (2000). Тұрғындарының 96%-ы голландықтар. Ресми тілі – нидерланд (голланд) тілі. Халқының 50%-ға жуығы – католиктер, 40%-ға жуығы – протестанттар. Нидерланд – король (патшайым) басқаратын конституциялық монархия. Жоғары заң шығарушы органы екі палатадан (бірінші және екінші) тұратын Бас Штаттар. Астанасы – Амстердам қаласы (үкімет резиденциясы Гаага қаласында орналасқан). Әкімшілік жағынан 12 провинцияға бөлінеді. Ақша бірлігі – еуро (2002). Ұлттық мейрамы – Патшайым күні (патшайым Беатрикстің таққа отырған және оның анасы Юлиананың туған күні) – 30 сәуір. Нидерланд БҰҰ-ға (1945), Еуроодаққа (1957), НАТО-ға (1949) мүше.

Нидерланды  Рейн,  Мааса және    Шельді   өзендерінің   сағаларында    орналасқан.   Бұл   өзендер   әкелген    топырақтан    дельта   мен   кең   көлемді    жазық   пайда  болған.   Территорияның   жартысынан   көбі    теңіз   денгейінен   төмен   жатыр   және   оңтүстігінде   ғана   жер   30  метрге    дейін    көтерілген.    Жазықтың   көп   бөлігі   Солтүстік   және   Оңтүстік   Голландияның   провинцияларынада   болғандықтан,   бүкіл   елді    Голландия   деп   те   атайды.  Халқының  көбі  католицизм – 36%  табынады,  ал  ежелгі   християндық конфессиялар - 3%  ислам - 2% ,  басқалары  32%  құрайды. 

1.1-кесте. 2009 жылғы әлемнің ең ірі трансұлттық  корпорациялары (Forbes Global 500 рейтингісіне  сәйкес)

Рей-тинг	Компания	Сала	Мемлекет	Сату көлемі (млрд долл.)	Таза пайда (млрд долл.)
1.	Royal Dutch Shell	Мұнай	Нидерланды	458,361	26,277
2.	Exxon Mobil	Мұнай	АҚШ	442,851	45,220
3.	Wal-Mart Stores	Бөлшек сауда	АҚШ	405,607	13,400
4.	BP	Мұнай	Ұлыбритания	367,053	21,157
5.	Chevron	Мұнай	АҚШ	263,159	23,931
6.	Total	Мұнай	Франция	234,674	15,500
7.	ConocoPhillips	Мұнай	АҚШ	230,764	-16,998
8.	ING Group	Банк	Нидерланды	226,577	-1,067
9.	Sinopec	Мұнай	Қытай	207,814	1,961
10.	Toyota Motor	Автомобиль	Жапония	204,352	-4,349

 

2. Нидерланды елінің экономикасы мен өнеркәсібі

 

Нидерланды – экспортқа бейімделген жоғары өнімді ауыл шаруашылығы бар, дамыған өнеркәсіпті ел. Экономикасында сыртқа капитал шығару, сыртқы сауда, теңіз транспорты маңызды орын алады. Мұнай, табиғи газ (жылына 90 млрд. м3 шамасында) өндіріледі. Өнеркәсіптің жетекші салалары: мұнай өңдеу (органикалық химия өнімдерін өндіру), мұнай-химия, машина жасау, кеме және ұшақ, газ және химия өнеркәсібіне қажетті құрал-жабдықтар, дәрі-дәрмектер жасау, металлургия мен металл өңдеу, электротехника (Нидерланд – дүние жүзіндегі бейне және дыбыс аппаратураларын шетке шығаратын ең ірі мемлекеттердің бірі), дәмдік тағамдар шығару. Алмас пен қымбат бағалы тастарды өңдеу бұрыннан жақсы дамыған сала болып есептеледі. Ауыл шаруашылығында етті-сүтті ірі қара өсіру басым. Нидерланд – дүние жүзіндегі сүт пен сүт өнімдерін сыртқа ең көп шығаратын мемлекеттердің бірі (сары майдың дүниежүзілік экспортының 1/5; қоюлатылған сүттің 1/2 ; құрғақ сүттің 1/4; ірімшіктің 1/4 бөліктері Нидерландының үлесіне тиеді). Сондай-ақ сыртқа көп мөлшерде шошқа, құс етін, жұмыртқа, темекі, арақ-шарап пен сыра шығарады. Жылыжайда көкөніс пен жеміс-жидек (жылыжайлардың көлемі жөнінен дүние жүзіндегі алғашқы орындардың бірін иеленеді), гүлдер мен гүл түйнектерін (жылына 2 млрд-тан астам қызғалдақ түйнектерін шет елдерге сатады), саңырауқұлақтар өсіру жақсы дамыған. Негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары – бидай, картоп, қант қызылшасы. Балық аулау, шетелдік туризм де қазынаға елеулі пайда келтіреді. Ұлттық жиынтық өнімнің жан басына шаққандағы жылдық мөлшері 18560 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері – Еуроодақ елдері.

Нидерланды  жоғарғы  дамыған  өнеркәсіптік  мемлекет.  Басты  Салалары     машина   жасау,  электроника,   мұнай   химиясы,  ұшақ  жасау,   кеме   жасау,   қара   металургия,   тоқыма,    жиһаз   жасау,  цилюза – қағаз  жасау,   сыра   және   дайын   киім   өндіру.   Көлемінің   кішілігіне   қарамастан   тағы   бір  басты   саласы   Амстрдамда   алмаз    өндіру   болып   табылады.  

Өнеркәсіп   өндірісінің  ( капиталистік   дүниедегі   өнеркәсіп   өндірісінің   1,3 % )  және   сыртқы   сауда   айналымының   ( 4,6 % )   көлемі   жағынан Нидерланды   капиталды   дүниедегі     алдыңғы    он   елдің   қатарына   жатады.   Теңіз   саудалық   кеме   қатынасында   да   Нидерландының   үлесі   едәуір.     Елдің    экономикалық   дамуына    оның   Еуропадағы   аса   маңызды    теңіз   және   континенттік   жолдардың    тоғысатын   жерінде   орналасуы   аса     зор    ықпалын    тигізеді.  2 – ші  дүние  жүздік   соғыстан   кейінгі   елдің   экономикасының   құрылымы     елеулі   тұрде   өзгерді.   Соғыс   кезінде   қираған   шаруашылықты   қайта  құру,   экономиканықуатты  техникалық   прогрестің   жоғары    талабына   сай   арттыру   пройесі   аса   күрделі   жағдайдан   өтті. 

Өнеркәсіптің   салалық   құрлымында   түбірлі   өзгерістер   болды,   ауыр   өнеркәсіптің   үлесі   артты,   әсіресе   металургия,   химия,   мұнай  өңдеу,   электртехника   өндірісінің    қуаты  артты.   Отарлық   рынктың   азаюы  себепті   тоқыма   өнеркәсібі   өндіріс   көлемін   2,5   есе  кемйтті.   Нидерланды   өндіріс  пен   капиталдың   шоғырлауы  өте   күшті.  Экономикада   ірі   манаполиялар    үстемдік    етеді.  Мысалы: « Ройын  дачи – Шелл »    американдық  « Сантдард   ойл   оф   Нью – Джерси » компаниясымен   бірлесе отырып,   мұнай   айырудың  1\2   бөлігінен   астамын,   мұнай   өндіруді,   табиғи   ғаз   өндірудің  1\2   бөлігін  бақылайды.  Шетелдік  инвестициялар   ұдайы   өсуде,   оның  1\3  бөлігін   американ    капиталының   үлесіне   тиеді.        

Мемлекеттік   және  жартылай  мемлекеттік    компаниялардың   ролі  артуда.  Мысалы: Химия   өнеркәсібіндегі ірі   компаниялардың   бірі  « ДСМ » ( « Датч  Статсмайнс »),   елдегі   бірден – бір қара  металургия   концерні « КНХС » акцияларының  1\3  бөлігі   мемлекеттің   құрамында.  Еуропа   экономикалық  ынтымағы   құрамына  кіру   Нидерлан   экономикасының   жеке   салаларының   дамуында   диспропорция   туғызды,   өндірістік   күштердің   біркелкі   орналаспауын,   әлуметтік  теңзідікті   күшейттеді.   1970  жылдардың   басында     дағдарыс   белгілері   күшейіп,   өндірістің  өсу   қарқыны    баяулады,   жүмыссыздық   көбиді.   Халықтың   жанбасына   шаққанда   жалпы  ұлттық  табыстың   мөлшері  жөнінен   Нидерленды  капиталистік  дүниеде   12 – орында  ( 2553  доллар, 1971 ж ) көрсеткіш.  Ірі  меншік   иелерінің    байлығы   артуда,  соғыстан   кейінгі   дәуірде   миллионерлер   саны   940 – тан   6,7  мыңға жетті. 

Нидерландының  құқықтық   жүйесі  азаматтық   құқыққа  қатысты   азаматтық   кодекстің   едәуір  бөлігі   қарастырылған.  Мұның  өзі  Нидерланды   жүйесі  болып  табылатын  Еуропалық  Одақтық   құқықтық  принцптерімен   мормаларымен   ұлттық    заңнамалық   базаны   толықтай  сәикестілікке   келтіру   үшін   қабылданған  болатын.   Сот  билігі   тәуелсіз.  Барлық  соттың  әріптестіктеріде   өмірбақилыққа  сайланатын  судерлер  отырады.

Патшалықтың  жарғысы  бойынша Жоғарғы сот Нидерландық Антильдік    островтар мен Аруба   құрлығының  сот оргндарымен    қарастыруылған  істер бойынша   үкімдер шығара  алады.

Нидерландыда  70  астам  саяси  партиялар,  2 профсоюз   орталығы  бар,  олар  Федералдық   Нидерландқ   провлсоюз және  Нидерландық   провосоюздар    бірлестігі.  2003  жылы   соңғы   парламеттік сайлаулар    барысында   Екінші  Палатаға    12  партия  сайланған   болатын.  Парламеттік көпшіліктің   қолдауын   пайдаланатын   Үкімет   қалыптасу  үшін  коамиция   құру  қажеттілігін   туған.

Ауыр   өнеркәсібі –  мұнай  өңдеу,   химия   өндірісі,   қара   металургия   және   машина   жасау   жағалық   аудандарда,   көбінесе,   Роттердам   және   Эймейден,    Амстрдам,   Дордрехт,    Арнем,    Неймегенде    шоғырланған.   Бұл   қалалардың   барлығы    кеме   жүретін    өзендермен    каналдардың    бойында   орналасқан.     Ірімшік,   школад,    сигара,   қант,    консерва   енген   жемістер,   джин,   сыра,   өндіруден     жақсы   дамыған.

Мұнай   мен   газды   өндіру     ұлғаюмен   қатар   өндіру    (  негізгі    кен   орын     Лимбург)   көлемі   азайып  кетті.   Қажеттілікті   қамтамасыз    ету  мақсатында   мемлекет   жыл   сайын   млн   тонналап     көмірді    шетелден   сатып   алады.     Оңтүстік  Голландия    мен Дрентеде   шикі    мұнайдың   аздаған   қоры  бар.   Нидерланды   көп  мөлшерде   шетелден   мұнай   алғанымен,     экспортқа   мұнай   өнімдерін   ( бинзин,  керосин,  лигорин,  мазут )   шығарады.    Мұндағы   табиғи  газдың  ролі  зор   (  дүние жүзі  бойынша 4  орында  )  ЖСЭ –да 91 % ,  ал  АЭС – да   4%   электр  энергетика  өндіріледі. 

 Нидерлнды   өнеркәсібі    техника  жағынан   күшті   дамыған,  маман  жұмысшылар  көп,   еңбек   өнімділігі   жоғары   соғысқа    дейінгі  1938  жылғымен   салыстырғанда    өнеркәсіп  өндірісінің     көлемі   1972  жылы   6,1  есе   өсті.  1948 – 1970  жылдарды   әсіресе   химия,  мұнай   айыру     тамақ   өнеркәсібі  мықты   дамыған.     Ал  тоқыма   өнеркәсібі,   тігін   ағаш   өңдеу,    қағаз   өнеркәсібінде    өндіріс   көлемі   едәуір    келіп  кетті.  Макро  экономикалық   жобалау,   ауыл   шаруашылығының   қәзіргі   заманғы    қаражатын   аспектілерін    енгізу,   сүт   өнімдерінің    өндірісінің   жаңа   техналогияларын   ашу,    құс  түмаудың  потогендік    түрін   диогностикалық,   және   онымен   күрес   жүргізу   мәселері  бойынша   Қазақыстан  Республикасы  ауылшаруашылығы  министрлігінің   қызметкерлері   үшін    курстар   ұйымдастыру   бойынша     келісімдерге   қол   жеткізді.

 Табиғи   газдың   негізгі   кен  орыны   Слохтерен  ( Грониген   өңірі  1973  жылы  70,8 мирд  м3,  ал   1957   жылы   ол  мирд  м3 )  Гаапа  мен   Схонебек   маңынан   мұнай   өндіріледі  ( 2 млн  тонна   шамасында )  Солтүстік  теңіздің   континентік    шельфіндегі   мұнайлы,   газды   жерлерде  барлау  игеру   іске  асырылуда.  Линбург    бассейінде   көмір   өндіріледі.       Бірақ   көмір  өндіру   біртіндеп    кемітілуде  ( 1957 жылы  11,7  млн  тонна,   1973  жылы   1,7  млн тонна )  Энергетика    баланысында   мұнай ұлесі 5%  ( 1973 жылы )   электрстанцияларының  (  негізінен ЖЭС – тен қуатты  11,7  мың Мвт ( 1973 жылы )   Додеварда ( қуаты 50 Мвт)   Флиссинген   маңында ( 475 Мвт)  атом  электр  станциялары  бар.  Қара  метал  өндіру  Эймейден,   түсті  металл  өндіру  Флисснген,  Делфзейл  ( алюмийний ),  Бюдел (мырыш )    Арнам ( калий )  қалаларында   шоғырланған.