Шағын және орта кәсіпкерлік

сүйенбей ілгері басу мүмкін емес. Жеке және шағын бизнестің  дамуына заңдық база жасау және оған мемлекеттік қолдау көрсету шағын  бизнеске үлкен серпін береді.   

 

4. Қазақстанда кәсіпкерлікті  мемлекеттік қолдауды  жетілдіру

 

Кәсіпкерлік бірқатар экономикалық және әлеуметтік проблемаларды шешуде маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы барысында  мемлекеттік қолдауды талап етеді. Себебі ірі кәсіпорындардың монополиялық әрекетінен, экономикалық өзгерістер кезінде шағын бизнес қиын хал-жағдайда болады. Мемлекет бизнестің алдында  тұрған кедергілерді жоюға, құқықтық жағынан  көмек көрсетуге, өркениетті нарықтық қатынасты орнатуға ықпал етуге  тиіс.

Республикада қабылданған  «шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қолдау туралы» заңға сәйкес ел экономикасының маңызды салаларының бірі – ауыл шаруашылығында бизнесті дамытуда орындалуы  тиіс шараларды атап өткен қажет.

Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласының қажеттілігі бақылау  мен реттеуге жататын негізгі  параметрлері, тіпті дамыған нарық  жағдайын да да орын алатын обьективті факторлармен анықталады.

Кез келген экономикалық жүйеде нарыққа бағынбайтын, мемлекеттің  араласуын қажет ететін: бюджеттік, несиелік, салықтық, инвестициялық  сферасында мемлекеттік реттеу проблемалары бар.

Жалпы кәсіпкерліктің экономикалық белсенділігі мен әлеуметтік бағдар ұстауының кепілі оның өздігінен  қоғамның орташа топтарына жататындығы  емес, оның дәулеті мен тұрмысының нақты шынайы  меншікке негізделуі болып табылады. Қазіргі уақытта  шағын кәсіпорындар жұмыс істеп тұрған барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің 80 пайызын құрайды. Республикада шағын бизнеспен бір миллионнан аса адам айналысады.

                                                                                                                          

        Шағын  бизнесті дамыту үшін үш факторлық  жағдайды ескеру қажет Олар:

-кәсіпкерлердің құқығын  қорғайтын жүйе жасау;

-тексеруші органдардың  санын азайту;

-рұқсат берушіқұжаттардың  санын азайту.

Шағын және орта бизнестің  күрделі проблемаларының бірі несиелік ресурстарды алудың қиындығы.

Кәсіпкерлер банктен несие  алудан бес түрлі себеппен бас  тартады:

-пайыздық өсімнің жоғары  болуы;

-кепілдік талаптың тым  қатаң болуы;

-ақпараттың жетіспеушілігі;

-несие алу мүмкіндігіне  сенімнің жоқтығы;

-банктердің кәсіпкерлерден  аймақтық алшақтығы.

     Шағын кәсіпкерлікті  мемлекеттік негізгі қағидалары:

-шағын кәсіпкерлікті  дамытудың басымдылығы;

-шағын кәсіпкерлікті  мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;

-инфрақұрылымды дамытуды  және кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық

           формаларын таңдауда жағдай туғызу;

-алдыңғы қатарлы шетелдік  тәжірибені қолдану.

Қазақстан Республикасының  шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі  агенттігі Экономикалық зерттеулер институты және Кәсіпкерлер форумы кеңесімен бірлесіп, Қазақстан Республикасында  Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен  қолдаудың 1999-2000 жылдарға арналған мемлекеттік  бағдарламасының жобасын жасады. Бағдарламада бірқатар шараларды жүзеге асыру белгіленген:

Шағын кәсіпкерлікті  қаржы-несиелік және инвестициялық  қолдау.

Кәсіпкерлікті қаржылай қолдау едәуір шығындарды талап етеді, ал мемлекеттік  бюджеттің мүмкіндігі шектеулі. Мұндай жағдайда қаржыны пайдаланудың коммерциялық механизмдеріне көшу қажет. Қазір банктер 

сату-сатып алуды несиелейді  немесе ірі таур өндірушілерді несиелеуді қолайлы көреді. Шағын бизнес өтемді кепілдік базаның жоқтығынан несиелік ресурстарға қолы жете алмай тұр. Осыған байланысты шағын кәсіпкерлікке  лизингтік несиелер, сақтандыру, франчайзингті  дамыту қажет.

Кәсіпкерлікті қаржылай қолдау саясаты орташа және ұзақ мерзімді несиелеуді, аймқтық деңгейде кепілдік қорлар мен несие серіктестерін  құруға бағытталуы тиіс.

Салық салу және кеден саясаты.

Шағын бизнес субъектілеріне салық салудың әділ жүйесін құрудың  негізгі принципі жалпы экономикалық мүдделердің фискальдық мүдделерден  басым болуы тиіс. Шағын бизнес субъектілеріне салық салудың әділ механизмі кәсіпкерлердің табысын  анықтаудың байыпты тәртібінің болуын көздеуі керек. Кәсіпкерлердің табысына бірыңғай жеңілдікті мөлшерлеме енгізу немесе патенттік төлем кәсіпкерлердің жұмысын жеңілдетеді. Ағымдағы және аванстық төлемдер төлеудің қазіргі  тәртібін жою керек.  Өндірісті  дамытуға, бәсекеге түсе алатын экспортқа  бағдарланған немесе импортты ауыстыратын  өнімдер шығаруға қаржы жұмсайтын  шағын кәсіпкерлер үшін табыс  салығын есептеген кезде салық  салынатын табысты осы қаржыға  кеміту қажет.

Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың  басты бағыттарының бірі – кеден  баждарын төлеу кезінде шағын  кәсіпорындарға жеңілдіктер беру.  Қазақстанда өндірілмейтін шикізаттарды импортаған кезде қосымша құн  салығын салуды кейінге қалдыру  қажет.

Салалық бағдарламаларды  жетілдіру.

Шағын кәсіпкерлікті дамытудың  маңызды жағы салалық министрліктер  мен ведомстволар, сондай-ақ ірі  отандық кәсіпорындар тарапынан  қолдау жасау болып табылады. Бүгінгі  таңда шағын бизнесті қолдау бағдарламасы транспорт және коммуникацич салаларында, сондай-ақ жекелеген кәсіпорындарда жасалынған.

          Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымдарын дамыту.

Шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың инфрақұрылымдарын  қалыптастыру үшін болашақта Шағын  кәсіпкерлікті дамыту қорының жұмысын  қайта қарау қажет.

Нарық инфрақұрылымын дамыту шағын кәсіпкерлікті дамытудың  маңызды бөлігі болып келеді. Шағын  бизнестің тиімді қызмет етуін қамтамасыз ететін нарықтық инфрақұрылымға мынадай  элементтер жатады: аудиторлық, консалтингтік, бухгалтерлік және басқа қызмет түрлері, қаржы-несие институттары, сақтандыру компаниялары әрі түрлі оқу орындары жатады. Сонымен қатар бұл нарық  инфрақұрылымын субъектілерінің өзіндік  проблемаларын шешу қажет. Қазақстанда  кәсіпкерлер мүддесін қорғайтын  жетілген ұйымдар бар. Олар: Қазақстан  кәсіпкерлер конгресі, Кәсіпкерлер  мен өңдеушілер одағы.

Лизинг және франчайзингті  қалыптастыру.

Бүгінгі таңда шағын кәсіпкерлікті  дамыту саласында жедел және қаржы  лизингі с жүзінде дами алмай  отыр.  Лизинг қатынастарды тезірек  енгізу мақсатында олардың дамуын қолдау жөнінде бірқатар шараларды қабылдау қажет.

Франчайзинг шағын кәсіпкерлік  өкілдерінің ірі бизнеспен қарым-қатынасының  тиімді үлгісі ретінде өз дамуының зор мүмкіндіктеріне ие. Қазақстанда  франчайзингтің дамуы үшін: франчайзинг  ассоциациясын, франчайзингтің оқу-консультациялық  орталығын құру қажет.

Ақпараттық қамтамасыз ету.

Бұл орайда бағдарлама бойынша  шағын кәсіпкерлікті ақпараттық қамтамасыз етудің ұлттық жүйесін жасау  жоспарланған. Осы жүйе шеңберінде заңдық-нормативік актілер, оқу орталықтары, заңгерлік фирмалар, адвокаттық кеңселер, инфрақұрылымның басқа да обьектілері  бойынша деректердің ақпараттық базасы құрылады.

Шағын кәсіпкерлік  субъектілерін қорғау инфрақұрылымын құру.

        Бүгінгі таңда кәсіпкерлік өзінің құқықтық мәртебесін жағынан жеткілікті қорғалған институтқа жатпайды, бұл әсіресі шағын бизнеске қатысты. Шағын бизнестің ортақ мүдделерін және әр субъектінің мүдделерін қорғау мемлекеттік емес ұйымдардың рөлін күшейту мақсатында, әр түрлі заңдарды жүзеге асыру керек.

Шағын және орта бизнесті қаржыландыру мәселелері.

Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қолдау бағыттарының бірі – ол мемлекеттің  қаржы-несиелік және инвестициялық  климат жасау және несиелеу жүйесін  жетілдіру басты мәселелер болып  саналады. Республикамызда шағын  кәсіпкерлікті тиімді қаржыландыру үшін қажетті ресурстарға деген  үлкен тапшылық орын алып отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Кәсіпкерлік іс-әрекеттің  қазіргі  анықтамасының әртүрлі  көзқарасы   бар. Көбінесе жалпыламасы  – кәсіпкерлікті кең түрде, қоғамдық қайта өндірістегі арнайы фактор ретінде қарастыру, онда ол өндірісті  өтімдік  факторларының жаңа  тиімді  комбинацияларын жасау  арқылы қайта өндіру үрдістерінің қажетті  динамикасын қамтамасыз етеді. Нақты  формада, кәсіпкерлік – бұл қатерлі  инновациялық іс-әрекетке  негізделген  шаруашылық  жүйесі, оның мақсаты  – кәсіпкерлік табыс көру   және   де   қайта өндіру үрдісін, немесе оның жеке стадияларын (өндіру, тарату, алмасу және тұтыну) толық  алып  тұру  болып табылады.

Жеке кəсіпкерлік субъектілері шағын кəсіпкерлік субъектілеріне, орта кəсіпкерлік субъектілеріне, ірі  кəсіпкерлік субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.

Шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекелесу қабілеттерінің төмен болу себептері:

- Өндірістік активтердің  қатты тозуы және технологиялылығының  нашарлығы;

- Шағын және орта кәсіпкерлік  субъектілері мен жалдамалы жұмыскерлері  біліктілігінің төмен деңгейі;

- Салық жүйесінде орта  кәсіпкерлік үшін жеңілдіктер  қарастаралмаған. Соның нәтижесінде  шағын кәсіпкерлік субъеутілеріне  сапалық жағынан өсуге және  орта кәсіпкерлік санатына өтуге  деген экономикалық қозғаушы  күштер жоқ. 

- Аймақтық және салалық  қималарда шағын және орт кәсіпкерлік  субъектілерін барынша кең қамту  жолымен несие қорларының тиімді  үлестірілуін қамтамасыз ету.

- Экономиканы әртараптандыруға  жәрдемдесу және шағын және  орта кәсіпкерлік саласындағы  бәсекелесу қабілетін жақсарту

Аталған мақсатқа басқарушы  органдар төмендегі міндеттерді  шешу есебінен жетуі қажет:

- Ішкі өндірісін кеңейту,  инновацияларды ендіру және өз  өнімдерінің бәсекеге қабілетін  жасқарту үшін жоғары әлеуетті  мүмкіндіктері бар шағын және  орта кәсіпкерлік субъектілерін  қолдау құралдарын кеңейту.

- Шағын және орта кәсіпкерлік  субъектілерін қаржыландыруға арналған  мамандандырылған қорлар мен  басқа да қаржылық институттарды  құруға атсалысу.

- Шағын, орта бизнес  субъектілері үшін және кәсіпкерлік  басқамасы бар тұрғындарға арналған  ақпараттық-талдау, кеңестемелік қызметтерді  қашықтан көрсету құралдарын  жасау.

- Қаржылық емес қолдау  субъектілерінің күш-қуатын біріктіру,  олар көрсететін қызметтерді  стандарттау, сондай-ақ осы саладағ,ы  сәтті шетелдік тәжірибені қабылдау  мен қайта қолдану мақсатында  кәсіпкерлікке қаржылық емес қолдау көрсету инфрақұрылымы Қазақстанның барлық аймақтарында дамыту.

- Аймақтарда нүктелік  қаржыландыру бағдарласамасын жасау. 

• Лизингтік компанаиялармен келісіп орналастыру бағдарламасын жасау.
• Аймақтарда жергілікті атқарушы органдардың қатысумен пайыздық мөлшерлемені субсидиялау.

- Шағын кәсіпкерлікті  техникалық қайта жарақтандыруға  қолдау көрсету. 

• Ауылдық жерлердегі шағын несиелендіруді жүзеге асыратын ШНҰ-рын тікелей қаржыландыру.

- Шағын бизнесті дамыту  жөніндегі үкіметтік емес агенттікті  құру.

Аталған жұмыстар іс жүзіне асқан кезде ғана еліміздің, оның аймақтарындағы кәсіпкерлік ахуал  жақсарып, кәсіпкерліктің дамыған елдерімен  бәсекелесу деңгейі көтеріліп, ел экономикасы  қарқынды күш алары сөзсіз.

 

 

 

 

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. «Кәсіпорын экономикасы» Оқу құралы,Р.Қ.Ниязбекова, Б.А. Рахметов, П.Т. Байнеева,Алматы 2008ж.
2. «Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру», Р.Қ. Елшібаев, Алматы 2009ж.
3. «Кәсіпорын экономикасы»Рахметов Б.А, Байнеева П.Т, Қалманова Н.М.. Оқу құралы: Алматы – 2012ж.
4. «Кәсіпкерлік» Сейдахметов А.С, Елшібекова Қ.Ж, Ізмаханова А.Қ..  Оқу құралы: Алматы – 2011ж.
5. «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік»Үмбетәлиев А.Д.. Оқу құралы: Аламты-2009ж.
6. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың «Қазахстан 2030» жолдауы
7. ҚР Үкіметінің №301 қаулысымен 2010 жылғы 13 сәуірінде бекіткен «Бизнестің жол картасы 2020» мемлекеттік бағдарламасы.
8. ҚР сы Президентінің 2003-2015 жылдарға арналған «Индустриальды -инновациялық даму стратегиясы»
9. Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері - ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы.
10. Дағдарыс арқылы жаңаруға және дамуға - ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2009жылғы Қазақстан халқына Жолдауы.
11. Қазақстандағы және оның аймақтарындағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуының жағдайы туралы есеп. Алматы, 2010.