Қазақ халық педагогикасы негізінде оқушыларды еңбекке тәрбиелеу

5. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерін мектептен  тыс мекемелер тәрбиесінде пайдалану. 

6. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерін оқушылар  тәрбиесінде пайдалануға болашақ  педагог мамандарды даярлау. 

• 2.3. Қазақ халқының еңбек тәрбиесі дәстүрлерін үздіксіз білім беру жүйесінде пайдалану әдістемесі

2.3. Қазақ халқының еңбек тәрбиесі  дәстүрлерін үздіксіз білім беру  жүйесінде пайдалану әдістемесі 

Үшінші мыңжылдықтың табалдырығын аттаған бүгінгі қазақ халқының мақсаты – қазіргі ғаламдану  процесіндегі өзінің ұлттық мектебін халық педагогикасы дәстүрлерінде құру, ғылым-білім пәндерін бүкіл әлемдік стандартқа сәйкестендіру барысында тек қазақ тілі құнарында өркендету, дәстүрлі еңбек тәрбиесінің дербестігіне кепілдік беру. Бұл бүгінгі мәдени- әлеуметтік ортадағы оқушылардың дәстүрлі еңбекке деген құндылық бағдарын қалыптастыруды, ата-бабалар тәжірибесін меңгертуді міндет етеді. Қазақстанның тәуелсіз өркениетті мемлекет болуына байланысты Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңының қабылдануы, қазақ тілінің «Мемлекеттік тіл» ретінде жариялануы, қазақ этнопедагогикасының дербес ғылым мәртебесіне жетуі, «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың тұжырымдамасының», «Мәдени мұра бағдарламасының» және «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңдарының қабылдануы оқушыларды халқымыздың дәстүрлі еңбек түрлеріне тәрбиелеу мәселесіне жаңаша көзқарас тұрғысынан қарауды талап етеді. Бүгінгі таңда оқушыларға көпсалалы ұлттық мектептерде халықтың дәстүрлі еңбегімен тығыз байланыста тәрбие беруге зор үміт артылып отыр. Себебі, кеңес дәуірінде қазақтың ұлттық мектебі болмады, мектептер қазақ мектебі деп аталғанмен, олар орыс мектебінің қолайсыз көшірмесі еді, ұлттық мектептердің ұлттылығы жойылып, олардың қазақ халқы үшін пайдасы болғанымен, жас ұрпақтың ұлттық тұрғыдағы еңбек тәрбиесіне зияны тиді. Ұзақ жылдар бойы әкімшілдік-әміршілдік әдіске негізделген тәрбие кезінде жеке адам елеусіз қалды, оның өзіндік мүмкіндігіне, өмірлік мақсатына мән бермеушілік және оның еріктілік негізінде дамуына тежеу салушылық орын алды. Жас ұрпақ ата тарихындағы дәстүрлі еңбек тәрбиесінен, ана тілінен, төл мәдениетінен қол үзді. Сондықтан да бүгінгі таңда, отарлау мен бодандықтың бұғауынан азат етілген ерікті қоғамда, тәуелсіз және құқылық мемлекет құру кезеңінде қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесінің мазмұнын, қағидаларын, мақсаты мен міндеттерін қайта қарастырып, түбегейлі жаңартудың қажеттігі туып отыр. Ол үшін:

• Қазіргі қазақ мектебінің болашақта  «Қазақ ұлт мектебіне» ұласуын көздеп оның жүйесін теориялық-әдіснамалық  тұрғыдан белгілеу;

• Оқу-тәрбие процесін отбасынан бастап үздіксіз демократиялық 

нысанда қалыптастыру;

• Қазақтың көпсалалы ұлт мектебін балабақшадан бастап университетке  дейінгі аралықта үздіксіз білім  берудің барлық басқыш-сатыларын  қамтитын, әрі қазақ ұлтының тілін, ділін, мәдениетін, дәстүрлі еңбек тәрбиесін, рухани болмыс-бітімін осы басқыштардың әрқайсысында да әлемдік өркениеттің жетістіктерімен шебер ұштастыра білетін біртұтас үзіліссіз жүйе ретінде қалыптастыру;

• Қоғам мен мектеп, мектеп пен  ата-ана, мұғалім мен шәкірт, ата-ана мен бала арасындағы ынтымақтастыққа, сабақтастыққа, үздіксіз тәрбие нысанына, оның ұлттық ұстанымына баса назар аударып, нағыз демократиялық дербес мектеп жасау қажет.

• «Қазақ ұлт мектебі» тәуелсіз Қазақстанда  ғана өз атына лайық мәртебе

ала алады, өйткені ол Қазақстанның ұлттық білім саясатын жүзеге асыратын еліміздің ең негізгі көпсалалы  оқу-тәрбие мекемесі болып табылады. Оқушыларды жан-жақты дамыту ғасырлар қойнауынан келе жатқан еңбек тәрбиесінің  ең негізгі мақсаты. Халық өзінің жас ұрпағы есті, адал, мейірімді, еңбекқор, ержүрек, ар-ожданы мол, парасатты болып өссін деген үмітпен өмір тәжірибесі сынынан өткен тәлім-тәрбие мұрасын қолданған. Әсіресе, баланы еңбекке тәрбиелеуге байланысты ерте заманнан жиып-терген ұлттық тәлім-тәрбиесінің асыл қазынасы, мол тәжірибесі бар. Ананың бесік жырынан басталатын қарым-қатынас, іс-әрекет, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, халықтың ауызекі творчестволық үлгілері – жеткіншектердің дүниетанымын, сана-сезімін, мінез-құлқын қалыптастыратын тәлімдік мұра. Сондықтан «Қазақ халық педагогикасының еңбек тәрбиесі дәстүрлерін үздіксіз білім беру жүйесінде пайдалану әдістемесін» жасауға жоғарыдағы аталған құжаттармен қатар, мемлекеттің білім беру саласындағы саясатының тұжырымдамасы, ҚР азаматтарының жаңа әлеуметтік-экономикалық мінез-құлқын қалыптастыру тұжырымдамасы, этникалық-мәдени білім беру тұжырымдамалары тірек етілді. Әдістеме алты бөлімнен тұрады және қазақ халық педагогикасының дәстүрлі еңбек түрлерін өзара бірізділікті сабақтастықта жүзеге асыруды көздейді:

1. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерінде оқушыларды  тәрбиелеу мазмұны.

2. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерін отбасы  тәрбиесінде пайдалану.

3. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерін мектепке  дейінгі мекемелердің тәрбие процесінде пайдалану.

4. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерін жалпы  білім беретін мектептің оқу-тәрбие  процесінде пайдалану.

5. Қазақ халық педагогикасының  дәстүрлі еңбек түрлерін мектептен  тыс мекемелер тәрбиесінде пайдалану.

6. Қазақ халық педагогикасының дәстүрлі еңбек түрлерін оқушылар тәрбиесінде пайдалануға болашақ педагог мамандарды даярлау.

• Тест тапсырмалары
• 7.1. Константы простых типов и типа STRING

1. Қазақ халық педагогикасындағы  еңбек тәрбиесі әдістеріне жатады:

А) өзіне саналы қатынасты қалыптастыру

В) өзіне-өзі бұйрық беру

С) өзін-өзі сендіру

! Д) үлгі-өнеге көрсету, мадақтау, талап ету, баға беру, жазалау

Е) жағдайаттар туғызу, тапсырма беру, көрсету

2. Қазақ халқының дәстүрлі еңбек  түрлері қамтылған бағдарлама:

А) « Әліппе»

В) «Кәусар бұлақ»

! С) «Атамекен»

Д) «Дәстүр»

Е) «Елім-ай»

3. Қазақ халық педагогикасындағы  еңбек тәрбиесінің құралдарына  жатады:

А) шілдехана, бесікке салу

! В) ұлттық ойындар, фольклор, сәндік-қолданбалы өнер

С) халық әндері мен күйлері

Д) кесте тігу, кілем тоқу

Е) тұсау кесу, сүндетке отырғызу

4. Қазақ халқының қыз баланы  еңбекке тәрбиелеудегі қол өнеріне  жатады:

А) үй бұйымдарын дайындау

В) жүн түту, мал төлін күту

С) қой қырқу, мал суару

! Д) кесте тігу, кілем тоқу, киім  тігу

Е) тамақ пісіру, үй жинау, ши тоқу

5. Қазақ халқының ер баланы  дәстүрлі еңбекке тәрбиеледегі  қол өнеріне жатады:

А) тері өңдеу, тігу, қой қырқу

В) шөп даярлау, мал өнімдерін өңдеу

С) зергерлік бұйымдар даярлау

Д) метал өңдеу, ер тұрман даярлау

Е) ағаштан, металдан, сүйектен, теріден  тұрмысқа қажетті барлық бұйымдарды даярлау

6. Еңбек тәрбиесі факторларына  жататындар:

А) үлгі-өнеге, мажақтау, мораль, сөгіс, қорқыту, жаттығу

В) мақсат, міндет, мазмұн, форма, әдіс-тәсілдері, тапсырма

С) табиғат, халықтық тәрбие, балалар, ата-ана, туған-туыстар,жолдастар

!Д) табиғат, ойын, сөз, іс, қарым-қатынас,  салт-жәстүр, тұрмыс, өнер, дін, үлгілі  идеал

Е) бүгінгі күнге дейін сақталған халықтың тұрмыстық құралдары, қоршаған табиғи ортаны қорғау мен өнердегі ескерткіш

7. Халықтық педагогикадағы адамның  мінез-құлқына, сана-сезіміне әсер  ететін әдістерге: 

А) бұйрық беру, өтіну, тапсырма беру, сену

В) жауаптың барлық берілген варианттары жұрыс емес

С) түсіндіру, көндіру

!Д) жазалау, мадақтау, үлгі-өнеге  көрсету

Е) үйрету, тәлімгер, жазалау, тілек, кеңес, ым, қолдау, марапаттау

8. Халықтың ұрпақтан-ұрпаққа берілетін  халықтық тәрбие тәжірибесі бейнеленген  пән: 

А) халықтық педагогика

В) этнопедагогика

С) шындық

Д) халықтың әдебі

Е) халықтық эстетика

9. Халықтық педагогикадағы негізгі  орынды алатын тәрбие әдістері:

А) еңбек

В) өсиет-өнеге

С) мадақтау

Д) талап ету

Е) ата-ананың жекелеген үлгі-өнегесі

10. Бала тәрбиесіне байланысты  ырымдар, салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар:

А) беташар, атқа мінгізу, тұсаукесер

В) бесікке салу, тоғыз құмалақ

С) шілдехана, сыңсу, қырқынан шығару

Д) құрсақ той, шілдехана, бата беру

Е) иткөйлек кигізу, тұсау кесу, атқа отырғызу, бесікке салу

11. Қазақтың халықтық көркемөнер шығармашылығындағы қыз бала тәрбиесіне арналған қолөнерінің түрлері:

А) үй тазалау, тамақ дайындау, мал  азығын дайындау

В) кілем тоқу, қой қырқу, жүн  түту

С) малға қарау

Д) үй шаруашылығына қажетті юұйымдар

Е) аталғанның барлығы

12. Қазақ қобызының түп нұсқасын жасаған:

А) әл-Фараби/From>

В) Ықылас/From>

С) Қорқыт/From>

Д) Шоқан/From>

Е) Баласағұн/From>

13. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны  ілесің» деген мақал білдіреді: 

А) тәлім-тәрбиеге кіріспені/From>

В) тәлім-тәрбие нәтижесін/From>

С) тәлім-тәрбиені ұйымдастыруды/From>

Д) тәлім-тәрбиеге үйретуді/From>

Е) тәлім-тәрбиеге жаттықтыруды/From>

14. Қазақ халқының дәстүрлі шаруашылығы: 

А) мал бағу, егін егу, аң аулау, сәндік қолданбалы өнер/From>

В) ауыл шаруашылығы, мал шаруашылығы/From>

С) зергерлік, тоқыма тоқу, егін салу/From>

Д) тері илеу, жүн иіру, аң аулау/From>

Е) кілем тоқу, кесте тігу, ағаш өңдеу/From>

15. «Атамекен» бағдарламасының  авторы:

А) З.Ахметова/From>

В) М.Р.Құрсабаев/From>

С) М.Балтабаев/From>

Д) Ә.Садуақасов/From>

Е) С.Қалиев/From>

16. «Қазақтың тәлімдік ой-пікір  антологиясы» оқулығының авторлары: 

А) С.А.Ұзақбаева, Қ.Ж.Қожахметова/From>

В) Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев/From>

С) Р.К.Төлеубекова, З.Ә.Әбілова/From>

Д) Р.К.Дүйсембінова, Ш. Құлманова/From>

Е) Қ.Аймағанбетова, Р.Жаңабаева /From>

17. Халық педагогикасының принципіне  жатады:

А) ақылды, арлы, намысқой, еңбексүйгіш  азамат болу/From>

В) үлкенді сыйлау, құрметтеу/From>

С) белсенді, іскер, ойшыл тұлға/From>

Д) арманшыл, батыл/From>

Е) кішіпейіл, қонақжай/From>

18. Орхон-Енисей бойынан табылған көне мұра:

А) Алтын адам/From>

В) Шақпақ ата мешіті/From>

С) Айша бибі күмбезі/From>

Д) Жошы хан кесенесі/From>

!Е) Күлтегін, Тоныкөк, Білге қаған  құлпытастары/From>

19. «Қазақ халық педагогикасындағы  еңбек тәрбиесі» зерттеуінің  авторы авторы:

А) З.Ахметова

В) М.Р.Құрсабаев

С) Қ.Қ.Шалғынбаева

Д) Қ.Ж.Қожахметова

Е) Қ.Б.Жарықбаев

20. Халықтық педагогикадағы еңбек  тәрбиесінің ортасы:

А) мұғалім, қоғам, халық/From>

В) Отбасы, ауыл, аймақ, ру, табиғат, тайпа, ұлт/From>

С) географиялық мекені, ағайын туыс/From>

Д) досы, жолдасы/From>

Е) мектеп, қоғамдық орындар/From>

21. Халық педагогикасының мақсаты: 

А) елжандылық, еңбексүйгіштік

В) үлкенді сыйлау, кішіпейіл болу

С) сегіз қырлы бір сырлы азамат тәрбиелеу

Д) намысқой, арлы болу

Е) еңбекқор, адамгершілігі бар

22. Халық тәрбиешілері:

А) әке-шеше, атасы мен әжесі, ағасы  мен әпкесі, ауыл ақсақалы, өнер иелері

В) ата-анасы, досы, құрбысы

С) ұстазы, жолдасы

Д) ру, тайпа, ұлыс

Е) этнос, халық

23. Кәсіптік дәстүрлерге жатады:

А) жайлау, күздеу, уызғандық, қыстау, көктек

В) ерулік, қонақасы

С) құн төлеу, құтты болсын айту

Д) құда түсу, ат қою

Е) қыз ұзату, келін түсіру

24. Ұлттық тағамдарға жатады:

А) кәкпір, бақыр, келі

В) ақ, қызыл, көк (сүт, ет, жеміс)

С) қазы, қарта, жал-жая, қымыз, бал қымыз, уыз қымыз

Д) саба, мес, торсық

Е) елеуіш, тостаған, астау

25. Қазақ үй жиһаздарына жатады:

А) шәйнек, тапа, қауға

В) қымыран, торта, ежігей

С) алаша, текемет, сырмақ, кебеже

Д) қойыртпақ, қатық, тосап

Е) қуырдақ, тасқорық, шара 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.А. Стратегию 2030 претворять молодым //«Учитель  Казахстана», 17 января, 1998. – С. 2-3.

2. Қазақстан Республикасының «Білім  беру туралы» заңы. //«Егемен Қазақстан», 1999. 11 маусым. – Б. 2.

3. Қазақтың тәлімдік ой-пікір  антологиясы. Т.1. /Құраст. Қ. Жарықбаев, С.Қалиев). – Алматы, «Рауан», 1994. – 320 б.

4. Қорқыт ата. /Аударған Ә. Дербісалин. – Алматы, «Қазақстан», 1993. – 108 б.

5. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. – Алматы, 1973. – 318 б.

6. Баласағұн Ж. Құтты білік. /Көне  түркі тілінен аударған және алғы сөзі мен түсініктерін жазған А. Егеубаев. – Алматы, «Жазушы», 1986. – 616б.

7. Қашқари М. Түбі бір түркі  тілі. – Алматы, «Ана тілі», 1993. –  125б.

8. Уәлиханов Ш. Таңдамалы. –  Алматы, «Жазушы», 1986. – 560 б.

9. Абай (Ибраһим) Құнанбаев. Екі томдық шығармалар жинағы. – Алматы. 1986. – 640 б.

10. Алтынсарин Ы. Таңдамалы педагогикалық  мұралары. – Алматы, «Рауан», 1991. –  390 б.

11. Жұмабаев М. Таңдамалы өлеңдер,  поэмалар, зерттеулер, аудармалар. –  Алматы, «Ғылым», 1992. – 195 б.

12. Байтұрсынов А. Ақжол: өлеңдер мен тәржімелер, публ. мақалалар және әдеби зерттеулер. /Құрастырған Р. Нұрғалиев. – Алматы: Жалын, 1991. – 464 б.

13. Дулатов М. Шығармалары. –  Алматы, «Жазушы», 1991. – 225 б.

14. Құдайбердиев Ш. Үш анық. –  Алматы, 1991. – 80 б.

15. Аймауытов Ж. Таңдамалы шығармалар. – Алматы: Жазушы, 1989. – 372 б.

16. Книга Марко Поло о разнообразии  мира. Записанная пизанцем Рустикано  в 1298 от р.х. – Алматы, «Наука», 1990. – 120 с.

17. Гумилев Л.Н. Көне түріктер. – Алматы, «Білім», 1994. – 495 с.

18. Сәрсенбаев Н. Обычаи, традиции  и общественная жизнь. – Алма-Ата,  «Казахстан», 1974. – 84 с.

19. Қозыбаев М.Қ. Қазақстан тарихы. – Алматы, «Рауан», 1992. – 244 б.