Кәсіби лицейдегі оқу процесі кезіндегі оқушылардың жеке мінезінің қалыптасуы

 Төмен деңгей: кәсіби лицейде жеке мінезінің қалыптасуы жүйесін жүзеге асыруға қызығушылығы болғанымен, бұл бағыттағы жұмыстарға ат салыспайды; жеке мінезінің қалыптасуы бағыттарының мәнін түсінеді, бірақ ынтасы жоқ; мазмұндық-танымдық, рефлексиялық-бағалау, шығармашылық бірліктерін меңгермеген. Бұл деңгейге даярлықтың барлық компоненттері құралмаған, не тек біреуі байқалатын іс-әрекеттегі студенттерді жатқызамыз. Жеке мінезінің қалыптасу түсініктер терең емес, әрі толымсыз. Икемділіктері әлсіз дамыған. Бұл деңгей студенттердің жеке мінезінің қалыптасуы даярлығы төмен екендігін сипаттайды.

 Курстық жұмыстың алғашқы бөлімдерінде осылайша теориялық - әдіснамалық алғышарттар, кейіннен теориялық негіздері арнайы модель жасап, оның өлшемдері мен деңгейлерін көрсетумен нақтыланды.

 Жұмыста алынған нәтижелер төмендегідей міндеттерді шешуге  мүмкіндік береді:

 -   әдістемелік-нұсқаулық білім негіздерін сапалы түрде меңгеру;

 -   тәжірибелік-әдістемелік даярлық   жүргізу; 

 -   өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін-өзі  жетілдіру әдістерін меңгерту;

 - жеке мінезінің қалыптасуы жетілдіру мен оқу процессінде қызығушылық пен сұранысты күнделікті өмірге белсенді енгізу арқылы жеке мінезінің қалыптасуы саласындағы «міндеттеу» жүйесінен жалпыға бірдей «еріктілік» жүйесіне көшу.

 Оқушыларға  берілетін әдістемелік–нұсқаулық  білім сабақтың теориялық бөлімінде жүзеге асырылады. Мұндай сабақтар барысында оқушылардың әдістемелік тәсілдердің  мәні  мен олардың өз ағзаларына тигізер әсерін танып түсінуіне, орайластыру-бағыттаушылық даярлықты жетілдіруіне  мүмкіндік туады.

 Әдістемелік-нұсқаулық  сабақтар оқушылардың  әдістемелік бағыттағы өз білімдерін кеңейтіп (мысалы, арнайы әдебиеттерді оқып-үйрену), өзіндік жоспары бойынша жүйелі жұмыс жүргізгенде өз нәтижесін береді.

 Кәсіби  лицей құу бағдарламасы бойынша  тәжірибелік-әдістемелік даярлықта төмендегідей жүйелі тәжірибелік тапсырмалар кешенін орынды:

 - таңертеңгі  гигиеналық жаттығулар жүйесін  жасақтау және жүргізу;

 - күн  бойына жүргізілетін жаттығулар  жүйесін құру;

 - сергіту  жаттығулары мен қозғалмалы ойындарды  ұйымдастыру және өткізу;

 - қозғалыс  дағдысын қалыптастыру, арнайы дене қабілеттерін жетілдіру жаттығуларын жүргізу;

 - бұқаралық  сауықтыру оқу процессіндетық шараларына қатысу;

 - оқу процессіндетық сайыстарға қатысу және төрелік ету.

 Оқушылардың жеке мінезінің қалыптасуы өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін-өзі жетілдіру әдістері жетекші қызмет атқарады. Бұл бағыттағы арнайы даярлық өзін-өзі жетілдіру туралы ақпарат, негізгі әдістер мен тәсілдерді қамтиды. Оқушылар назары төмендегідей іс-әрекетпен тапсырмалар орындауға бағытталуы қажет:

 - өзін-өзі  жетілдіру үдерісінің жеке мүдделік ерекшеліктерін нақтылау;

 - оқушының  жеке мінезінің қалыптасуы  қызметі бойынша қызығушылығы мен сұранысын есепке алу,  сұранысты қанағаттандыру жолдарын қарастыру;

  - әр  оқу сабағында  оқушының өзіндік  жұмысын ұйымдастыруға қажетті  ақпаратты таңдап алу;

 - дене  жаттығулары барысында кездескен   қиындықтармен жүйелі күрес жүргізу,  тұлғаның жағымды қасиеттерін,  ерігі мен жігерін дамыту;

 - жеке мінезінің қалыптасуы арқылы өз мінезін шыңдау, өмірде кездескен қиындықтардың шешімін таба білуге дағдылану;

 - тіршілік  сақтау, психология, анатомия, жеке мінезінің қалыптасуы, физиология саласы бойынша білімдерін тереңдету.

 Сонымен,  теориялық және әдістемелік-нұсқаулық  білім, білік, дағдыны және өзін-өзі жетілдіру мен өзін-өзі тәрбиелеу әдістерін меңгермейінше,  оқушының жеке мінезінің қалыптасуы жүйесін жүзеге асыру мүмкін емес.

 Білім сапасына өзіндік бақылау жүргізу  үшін меңгерудің үш деңгейін білу қажет:

 І деңгей. Оқу материалын саналы түрде  ұғыну, мазмұнын есте сақтау.

 ІІ  деңгейі. Педагог көрсеткен үлгі бойынша меңгерілген білімді  тәжірибеде қолдана білу білігі.

 ІІІ деңгей. Өзгермелі жағдайға сәйкес, білім мазмұнын өз бетінше өзгерте  алу және өз бетінше іздене білу қабілеті.

 Теориялық білім мазмұны  өз бетінше меңгеру  қабілеті жеке мінезінің қалыптасуы жаттығуларын «Өзімді өзім жаттықтырамын» тұжырымдамасына сәйкес тиімді ұйымдастыруға, жүйелі жетілдіруге бағытталды.

 Өзін-өзі  жетілдірудің мұндай тәсілі тәжірбиеде оқушылардың  жеке тұлғалық  ерекшеліктері мен өз ағзасының мүмкіндігін танып-білуіне жол ашады, белсенді және мақсатты түрде өзін-өзі тануына мүмкіндік береді.

 Жеке  мінезінің қалыптасуы жүйесін жүзеге асыру үдерісі дене жаттығуларының жекелеген сабақтарын жүйелі түрде өткізу жолымен жүзеге асады. Салыстырмалы түрде алғанда, осы процесстің аяқталған бөлімі, кезекті және дербес буыны бола отырып, әрбір жаттығу осы сипатта алдыңғы және келесі буындармен байланысты болуы, әрі жеке мінезінің қалыптасуы міндеттерінің шешілуіне белгілі бір үлесін қосуда. Бұл тек оларды міндеттер жүйесіне сәйкес жүргізгенде және мазмұны мен түрі жағынан мұқият ұйымдастырған кезде ғана мүмкін болмақ (5-сурет).

 Бұл сабақтың түрлері өз бетінше оқу процессіндетық шаралар мен оның ішінде отбасылық, аула клубтарындағы жеке мінезінің қалыптасуы сабақтарымен толықтырылып отырады. Олар: таңертеңгі гимнастикалық жаттығу, шынығу, оқу процессіндетық және қозғалмалы ойындар, жеке мінезінің қалыптасуы бойынша үй тапсырмасын орындау, демалыс кезеңдерінде ұйымдастырылатын туристік саяхаттар, «Әкем, анам және мен» сипатындағы жанұялық оқу процессіндетық сайыстар т.б.

 Жеке  мінезінің қалыптасуыің сан түрлі әдістері олардың оқушы дамуына әсері мен оқу күні бойынша жаттығулар көлемін толықтырады деген пікір қалыптасқан. Жеке мінезінің қалыптасуы түрлерін жетілдіру маңызды, дегенмен мәселенің екінші жағы- оқушылардың кешенді жеке мінезінің қалыптасуы  толық, әрі жан-жақты ұйымдастырмаған жағдайда жеке мінезінің қалыптасуы міндеттерін сапалы орындау мүмкін емес. Себебі жоғарыда аталған жұмыс түрлерінің әрқайсысы арнайы мақсатты көздейді, жекеленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.

 Осыған  сәйкес өзара байланысты мына төрт қағида бар:

 Біріншіден, кез-келген жұмыс түрі жеке мінезінің қалыптасуы үдерісіне өзіндік әсері бар.

 Екіншіден ,  жеке мінезінің қалыптасудың бір түрін екінші тәсілмен толығымен алмастыру мүмкін емес.

 Үшіншіден, жеке мінезінің қалыптасу түрлерін кешенді түрде жүргізген жағдайда  оқушылардың жеке мінезінің қалыптасуы міндеттерін толық шешуге болады.

   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 Сурет 5 – Дене жаттығулары бойынша  сабақ формаларының жалпы сипаттамасы

 Төртіншіден, кәсіби лицейде педагогикалық ұжым (оның ішінде тек дене шынықтыру мұғалімдері ғана емес) мен ата–аналар бірлігі және оқушылардың өздері тарпынан ынта, қызығушылық, өзіндік басқару мен ұйымдастыру  болмаған жағдайда жеке мінезінің қалыптасуы кешенді мақсаттары мен міндеттерін толлыққанды шешу мүмкін емес.

 Жеке  мінезінің қалыптасуын ұйымдастыру түрлері оқушының өз бетінше ұйымдастырылған жұмыстарымен толықтырылған жағдайда нәтижелі.

 Оқушының  күнделікті қозғалыс тәртібін толықтыруға  арналған жұмыс түрлері жеке мінезінің қалыптасуы жүйесінің элементтері есебінде болды:

 - Таңертеңгі гимнастикалық жаттығулар. Күнде таңертеңгілік 9-10 жаттығудан тұратын кешен. Бұл оқушылардың орталық нерв жүйесін қалыпқа келтіріп, оқушы ағзасын сергітеді.

 - Кәсіби лицейге дейінгі және үйге қайтар жолдағы серуен. Таза ауада жаяу жүрудің өзі шынығу, сауықтыру әсерін тигізеді.

 - Оқу сабақтарына  дейінгі жаттығу. Сабақтағы нәтижелі іс-әрекет пен оқу күнін белсенді бастауға мүмкіндік туғызады.

 - Жеке мінезінің қалыптасуы сабақтары. Бұл сабақтар мазмұны мемлекеттік талап пен оқу бағдарламасына сәйкес белгіленіп, оқушылардың күші мен жылдамдығын, ептілігі мен шыдамдылығын және ерік-жігерін, батылдық пен табандылықты және тез шешім қабылдау секілді тәрбиелік қасиеттерін дамытады.

 - Сабақ үстіндегі  сергіту минуттары.  Ой еңбегі барысында ағзаның тынығуына әсерін тигізеді.

 - Үлкен үзіліс кезіндегі   дене жаттығулары мен қозғалмалы ойындар. Оқу күні ортасында оқушылардың белсенді демалысын қамтамасыз етеді.

 - Күнделікті денсаулық  сағаттары (материалдық жағдайы сәйкес келетін кәсіби лицейдетерде жүргізіледі). Оқушыларға  40-60 минут бойы таңдауы бойынша дене жаттығулармен айналысуға мүмкіндік береді. Әсіресе, қозғалыс белсенділігі төмен оқушылар үшін өте пайдалы, аурудың алдын алу шаралары қызметін атқарады, денсаулыққа септігін тигізеді.

 - Оқу процессіндетық сағаттар. Кіші кәсіби лицейде жасындағы балалар үшін ұзартылған күн топтарында ұйымдастырылады. Сабақтың бұл түрі сауықтыру қызметін атқарады, бастауыш класс оқушыларының түрлі сайыс, ойындарға қызығушылығын туғызып, шынықтырады.

 - Оқу процессіндетық үйірмелер, ұйымдар мен топтардағы жұмыс. Белгіленген оқу процессінде саласы бойынша оқушының жалпы және арнайы дайындығын көрсетіп, дене жаттығуларымен жүйелі айналысуды қамтамасыз етеді.

 - Жалпы кәсіби лицейшілік оқу процессінде бұқаралық шаралар. Бұл жұмыс түріне денсаулық және оқу процессінде айлықтары, оқу процессінде мерекелер, жалпы кәсіби лицейдеішілік сайыстар жатады. Бұл шаралар барлық оқушының оқу процессінде пен жеке мінезінің қалыптасуы жаттығуларына қызығушылығын туғызады.

 - Өз бетінше дене жаттығуларымен айналысу. Бұл жұмыс түрі қозғалыс тәртібінің  маңызды бөлігі. Кей жағдайда ең тиімді әдіс болып есептелінеді, себебі оқушының жеке тұлғалық қызығушылықтары мен қабілетіне сұранысына сәйкес ұйымдастырылған жұмыс өз нәтижесін береді.

 Оқушылардың тәрбие жұмысы – мұғалімнің кәсіби қызметінің ажырағысыз және құрамдас бөлігі. Сондықтан жоғары педагогикалық  білім берудің негізгі міндеттерінің  бірі кәсіби лицейде оқу-тәрбие жұмысына дайындау болып табылады. Педагогикалық кәсіби лицей орны студенттерінің, оқушылармен тәрбие жұмысына даярланудың маңызды құралы, тұтас педагогикалық процестің құрамдастарының бірі есебіндегі жеке мінезінің қалыптасуы болып табылады. Алайда, студенттердің көпшілігі жеке мінезінің қалыптасуы тек биологиялық тұрғыдан ғана қарастырып, оның қоғамдық маңыздылығын терең түсінбейді, ал шындығында, оқушының тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуында айрықша орын алатын жеке мінезінің қалыптасуы мен оқу процессінде әлеуметтік қызметінің маңыздылығы.

 Кәсіби  лицейде тәрбие жұмысына жеке мінезінің қалыптасуы құралдарымен дайындау қажеттілігі мен оны қанағаттандыру мүмкіндігі арасындағы қарама-қайшылықтың болуымен де байланысты, өйткені жеке мінезінің қалыптасуы мұғалім оқушының апталық қозғалыс қажеттілігін (10-12сағат) аптасындағы 2 сабақ ішінде (2 сағат) қамтамасыз ете алмайды.

 Педагогикалық кәсіби лицей орны студенттерін  дене тәрбие жұмысына дайындау тиімділігі төмендегідей педагогикалық  шарттарды орындаған кезде қамтамасыз етілмекші: студенттердің жеке мінезінің қалыптасуы құралдарын оқушылармен тәрбие жұмысына пайдаланудағы білімдерін, шеберліктері мен икемділіктерін меңгеру қажеттілігін түсінуі. 

2. Жеке  мінезінің қалыптасуы процесінің кәсіби бағытталуы.

 

 Оқыту мен тәрбиелеудің белсенді түрлерін, құралдары мен әдістерін қолданып, студенттердің жеке-психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, іскер көзқарас таныту.

 Студенттердің жүйелі дене жаттығуларына қызығушылығы мен қажеттілігін қалыптастыру, бұларды  өзін-өзі физикалық жағынан тәрбиелеуге  қосу.