Мұғалім беделі – білім сапасының кепілі

 

Қазiргi уақытта құзырлылықтың бiрнеше  түpi бар, соның бiрi - aқпараттық  коммуникациялық  құзырлылық. М.В.Лебедева мен О.Н.Шилова мұғалiмнiң ақпараттық – коммуншсациялық  құзырлылығын "оку, тұрмыыстық, кәсiби мiндеттердi aқпараттық және коммуникациялық  технологиялардың көмегiмен шеше бiлу қабiлетгiлiгi" деп анықтайды.

Авторлар мақалада ақпараттық  коммуникациялық  құзырлылықты қалыптастырудың  базалық, жалпы жәнее кәсiби кезеңдерiн  бөлiп көрсетiп, ақпараттық технологияларды  оқу қызметiнде қолдану мен  кәсіби мiндеттердi шешуде қолданудың ара жiгiн ашып көрсетедi. Бұл тұрғыдан қарастырғанда, ақпараттық құзырлылық екі құрамдас бөлiктен тұрады: компьютeрлiк  сауаттылық және компьютeрлiк бiлiмдарлық.

Компьютeрлiк технологиялардың даму жағдайындағы ақпараттық сауаттылыққа К.А. Каймин  "компьютермен өз бетiнше  жұмыс iстей бiлу, компыoтерлiк техниканың көмегімен есептеу, жазу, сурет салу, ақпараттарды iздеу дағдылары мен  бiлiктерінің болуы" деп aнықтама  бередi.

Компьютeрлiк бiлiмдарлықтың белгiлерiне компьютерлер мен танымал бағдарламалардың кеңтүрлiлiгiн бағдарлай бiлу, олардың  мүмкіндiктepiн бiлу,нақты бір жұмыс  үшiн тиiмдi бағдарламалық құралдарды таңдай бiлу, бағдарламалық құралдар бойынша жеке библиотекасының болуы  жатады.

Сонымен, мұғалiмнің ақпараттық –  коммуникациялық құзырлылығын қалыптастырудың  негiзгi тәсiлдерiне мыналар жатады:

· Ақпараттарды  өңдеудiң компьютерлiк    технологияларын теориялық  және практикалық тұрғыда оқып - үйрену;

• Әр түрлi қолданыстағы бағарламалық қамтамасыздандыруды оқып - үйрену және оны оқыту процесiнде қолдану  мүмкiндiктерiне талдау жасау;

·Ақпараттық және коммуниациялық технологияларды  жеке пәндердi оқытуда қолданудың тиiмдiлiгiн  негiздей және дәлелдей бiлу.

 

Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай  алуға, ақпараттық өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi. Э.Л.Семенюктiң пiкiрi бойынша "ақпараттық мәдениет - адамның, қоғамның немесе оның бiр бөлiгiнiң ақпааттармен жұмыс iстеудiң барлық түрлерi - ақпараттарды алу, өңдеу, жинақау және осының негiзiнде  сапалы жаңа aқпаратты құру және  практикалық  қолдану  бойынша жетiлу деңгейi".

Педагог ақпараттық мәдениетiн қалыптастырy және дамыту – ұзаққа  созылатын, педагогтың aқпараттық және педагогикалық  қызметінің интеграциялау процесi. Бұл процсстің күрделiлiгi сонда - ақпараттық мәдениеттiң қалыптасуы мен дамуы жолында көптеген кедергiлерден өтуге тура келедi.

 

Ғалымдар мен мамандардың пiкiрiнше, педагогтың ақпараттық мәдениетiн дамытудың  негiзгi факторы ақпараттық және компьютерлiк  технологияларды қолдануға бaйланысты бiліктілiктi көтеру жүйесi болып саналады. Педагогтардың ақпараттық және коммуникациялық  технологияларды оқыту процесiнде  колдана бiлу мүмкіндігін дамыту Мақсатында оку курстарын ұйымдастырудың қажеттiлiгi бүгiнгi бiлiм беру жүйесiнің  кезектi мәселесiнiң бiрiне айналып  отыр.

Жалпы, педагог – кадрлардың ақпараттық мәдениетiн қалыптастыруда факторлардың екі тобын бөлiп көрсету қажет  сияқты.

Бiрiншiсi - педагогикалық бiлiм беретiн  орта кәсiптiк және жоғары оқу орындары студенттерiнiң ақпараттық мәдениетiн  қалыптастыру .

 

 

Факторлардрдың бұл тобындағы  негiзгi фaктор ретiнде педагогикалық  бiлiм беретiн оқу орындарындағы aқпараттық - коммуникациялық технологияларды  оқьтуға арналған пәндiк курстарды  атап өpcетy қажет. Бүгiнгi таңдағы бiлiм беру жүйінде бұл пәндiк курстардың мазмұнын жаңарту және сол пән бойынша сабақ беретiн оқытушылардың бiлiктiлiгiн арттыру - кезек күттiрмейтiн мәселе. Мысалы, педагогикалық орта кәсiптiк оқу орындарында жүргiзiлетiн "ОТҚ, қолдану әдiстерi" пәндiк курсының мазмұны ескiрген және бұл пәндiк курсты оқытуға бөлiнген сағат саны да ете мардымсыз.

Факторлардың екiншi тобына бiлiм  беру ұйымдарындағы педагог-кадрлардың ақпараттық мәдениетiн қалыптастыру жатады. Бұл топқа енетiн факторлар  төмендегi сызбада (2 - сызба) көрсетiлген.

 

 

 

Бірінші – педагогтардың  ақпараттық – коммуникациялық технологияларды  қолдану мүмкіндiктерiн, ақпараттық мәдениетiн дамытуда бағытталған  бiлiктiлiк көтеру курстары. Мұндай курстардың арнайы бағдарламасы жасалып, сол бағдарлама бойынша бiлiм беру ұйымдарының  өзiнде жұмыс бағдарламалары жасалып, облыстық, республнкалық Мұғалiмдер бiлiмiн жетiлдiру институттарында  жедел түрде тақырыптық курстар  ұйымдастырылуы қажет. Ол курстарды  ұймдастырушылар мен онда дәрiс  оқитын педагог кадрлардың бiлiктiлiгiн  көтеру - ол өз aлдына бөлек әңгіме.

 

Екiншiсi - бiлiм беру ұйымдарындағы  педагог - кадрлapға әкiмшiлiк тарапынан  қойылатын талантар. Талан қaтaң, дұрыс қойылған жағдайда педагогтардың  компьютерлiк - библиографиялық сауаттылығы  мәселесi, ұйымдағы педагогикалық қауымдастық, педагогикалық қызмет пен педагогикалық  процестi модернизациялауға деген  ұмтылыc, aқпараттық - коммуникациялық  технологияларды қолданудaғы психологиялық  кедергiлердi жою, қызығушылық мәселелерi де өзiнiң оң шешiмiн табары сөзсiз. Тағы бiр айта кeтeтін мәселе –педагог-кадрларды  мерзiмдi аттестациялауда оларға қойылатын  талаптар жүйесiне aқпараттық мәдениет деңгейiн есепке алуға негiзделген  талаптарды белгiлеп, енгiзу қажет.

 

Үшінші – білім беру ұйымдарында, оқу кабинеттерінде компьютерлік базаның  болуы. Республикадағы білім беру ұйымдарында  компьютерлік база бірітіндеп қалыптасып келеді. Бірақ осы уақытқа дейінгі  шетелдік және отандық тәжірибе көрсеткеніндей, білім беру ұйымдарын компьютерлермен  толық қамтамасыз ету ақпараттық мәдениетті қалыптастыру және дамыту мәселесін толық шеше алмайды. Сондықтан  дәл қазіргі таңда ең маңыздысы-алдыңғы  екі фактор.

 

Сонымен, aқпараттық - коммуникациялық  технологияларды оқыту процесiнде  қолдануға байланысты педагог –  кадрлардың бiлiктiлiгiн көтеру қазiргi кезеңде бiлiм берудi aқпараттандырудың маңызды міндеттерiнiң бiрiне айнальш  отыр. Бұл маңызды мiндеттi шешпейiнше, бiлiм беру ұйымдарының техникалық базасын нығайтy, компьютерлердi желiлерге  қосу, электронды оқу құpалдарын  дайындау ешқандай нәтиже бермейдi. Бұл -өте  күрделi, ауқымды мәселе, сондықтан  оның нормативтiк, ұйымдастырушылық, гылыми - әдiстемелiк және оқу - әдiстемелiк  жақтарына тоқталып өтпеске болмайды.

 

Педагогикалық бiлiм берудiң нормативmiк  базасы (бiлiм берудiң мемлекеттік  стандаpттары мен оқу пәндерінің типтiк бағдарламалары) бiлiм берудi дамытудың қазiргi заманғы басым  бағыттарын белгiлi бiр дәрежеде бейнелей алуы тиiс.

 

Стандарттағы бiтiрушiлерге қойылатын  бiрыңғай талаптар жүйесiн болашақ  педагог-мамандардың aқараттық - коммуникациялық  құзырлылығына қойылатын талаптармен  толықтыру қажет.

 

 

 

Ұйымдастырушылық тұрғыдан қарастырғанда:

 

- орта және жoғары кәсiптiк  оқу орындарында педагогикалық  бiлiм алып жатқан стyденттердің  ақпараттық - коммуникациялық технологиялар  жайлы жалпы бiлiммен қатар,  педагогикалық қызметiне байланысты  кәсiби бiлiм мен дағдыларды  игеруiне;

 

- бiлiм беру ұйымдарындағы педагог  - қызметкерлердің қазiргi заманғы  бiлiм берудiң қажеттiлiктерiне  сай aқпараттық - коммуникациялық  технологияларды қолдануға байланысты  бiлiктiлiктерiн көтерулерiне мүмкiндiк  берiлiп, барлық жағдай жасалуы  керек. 

 

Мәселенің ғылыми-әдістемелік жағы педагогтардың ақпараттық-коммуникациялық  құзырлылғының қажеттi деңгейiн анықгаумен және сол деңгейге жетyдi қамтамасыз eтeтiн негiзгi (студенттер үшiн) және қосымша (мұғалiмдер үшiн) бiлiм беру бағдарламаларын жасаумен байланысты.

 

Мұнан басқа, бiлiктiлiктi көтеруге, мұғалiмдердiң  өз бiлiмiн көтepyiне, оларды кәсiби қайта  даярлауға арналған бағдарламаларды  жасауға негiз болатын оқу-әдістемелік  базаны құру мен дамытудың да маңызы зор.

 

Зерттеулерде мұғалiмдердің ақпараттық-коммуникациялық  біліктіліктерін көтеруге байланысты жұмыстардың 3 кезеңi атап көрсетілген: 1) Компьютермен, түрлi коммуникациялық  жүйелермен алғашқы танысу;

 

2) Ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың  жеке түрлерiн терең, зерттеу,  жұмыc iстей бiлу дaғдыларын қалыптастыру;

 

3) Ақпараттық - коммуникациялық технологияларды  мұғалiм қызметiнде, жеке пәндердi  оқытуда қолдана бiлyдi меңгеру. 

 

Әрине, отандық бiлiм беруде ақпараттық - коммуникациялық технологияларды  жеке пәндердi оқытуда қолдануға  байланысты атқарылған жұмыстap жоқ  деуге болмайды. Көптеген электрондық  оқулықтар, электронды оқу бағдарламалары, мультимедиялық оқу бағдарламалары жасалды және жасалып та жатыр.

 

Компьютердің жүйелік блогында iшкi, сыртқы құрылымдарымен  байланыс жасауға арналған арнайы тарақша  қосқыш түрі порттары бар. Олар тiзбектi жене параллель қосылатын болып  екіге белiнедi. Осы порттар apқылы әр түрлi құрылғылар aрасында ақпараттарды тасымалдауға (жiберуге жене қабылдауға) болады. Егер eкi немесе бiрнеше компьютердi порттары apқылы байланыстыратын болсақ бұл компьютерлердiң арасында алмасу жұмысын жүргiзуге мүмкiндiк туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлiк желi құрады.

 

Компьютерлік желі дегенiмiз - ресурстарды (дискi, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиiмдi пайдалану максатында бiр-бiрiмен  байланыстырылған компьютерлер. Желi жұмыс  жасау үшiн арнайы аппараттық жене программалық жабдықтар болуы қажет. Желi арқылы оған қосылған кез келген компьютердегі ақпаратты жедел  қарауға болады.

 

Күнделiктi өмipдe кездесетiн компьютерлiк  желiге мысал реде өздерің оқитын компьютерлiк кластағы бiрнеше компьютердің  желiге бiрiктiрiлyiн айтуға болады. Сондай-ақ бiр мезгiлде жүздеген тiптi мыңдаған компьютердiң қатысуымен ұйымдастыған темiржол және әуе қатнасы билет  сату жүйесiн де желіге мысал peтiндe келтiре аламыз. Бұл пайдаланушылар санын білу мүмкiн емес ғаламдық акпараттық Интернет желiсi. Қазiргi кезде компьютерлiк желi кез келген мекемеде: зауыттарда, фирмаларда, банктерде орнатылған. Себебi желiге қосылмай өндipicтiк, немесе қаржылық қызметтердi тиiмдi жүзеге асыру мүмкін емес.

 

Компьютерлiк желiлер масштабы мен мүмкiндiгi бойынша ерекшеленедi. Ең шағын желiлер жергiлiктi деп аталады да, бірнеше компьютерді біріктіру үшін қолданылады.Мұндай ортақ ресурстарды (дискжетек, принтер, сканер жене басқа қымбат қурылрылар) тиiмдi пайдалану мақсатында құрылады.

 

Компьютер желiге желiлiк тақташа, модем немесе жоғары жылдамдқты сандық телефондық қызмет (ISDN) торабы арқылы қосылады. компьютердi желiге телефон желiсi apқылы қосу үшін желiлiк тақша емес модем қажет.

 

Жергiлiктi есептеуiш желiлер - саны шектеулi (әдетте 100 дейiн) компьютерлердi бiр ұйым немесе мекеме iшiнде біріктіру үшiн қолданылады. Жергiлiктi есептеуiш желi шектеулi аймақтағы (бiр бөлмеде, бiр мекемеде, зауыт немесе бекетте т.с.с) компьютерлердi бiрiктiредi. Мекемелердегi жергiлiктi желі әр түрлі бөлiмдер мен қызметкерлер арасында тығыз ақпараттық технологиялық байланыс орнату үшiн құрылады.

 

Жергiлікті желіге қосылған компьютерлер бір-бірімен қысқа жиілік байланыс желісімен (әдетте он, жүз метр) біріктірілген. Сондықтан жергілікті желі арқылы сандық ақпаратты жоғары жылдамдықпен беруге болады. ақпараттың берілуі сапалы болу үшін байланыс желісі өте ұзын болмауы керек. Желі ұзын болған сайын сигналдың өшуі мен бөгеуіл шамасы артып кетеді.

 

Телекоммуникациялық есептеуіш желілер  үлкен қашықтықты және пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер  телекоммуникациялық есептеуіш  желілер деп аталады. Телекоммуникациялық  желілер – ақпарат алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара  байланысқан жергілікті желілерденқұралады (абоненттік жүйелер). Мұндай масштабтағы  желілер аппараттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресурстарды ұжымдаса пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық  желіні пайдаланушыларының, өздерінің  қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты жедел түрде кез  келген қашықтыққа жіберуге, сонымен  қатар желіден қажет мәліметті  дер кезінде алуға мүмкіндік  бар.

 

Телекоммуникациялық желiлердiң аппараттық қамтамасыз eтiлуі әр түрлi типтегi компьютер, байланыс құрылғыларыры, абоненттік жүйе, байланыс тораптары, бiрдей немесе әр түрлi деңгейде желiлер жұмысын үйлестiруге арналған адаптерлiк құылғлардан тұрады. Телекоммуникацияльщ желiлерде ақпаратты жiберу телефондық, телеграфтық, телевизиялық жене спутниктiк жүйе байланыстары арқылы жүзеге асырылады. Ақпарат алмасу барысында деректердi аналогтық жене цифрлық кодтау қолданылады. 

 

Телекоммуникациялық желiлердiң ақпараттық қамтамасыз етiлуi - желi шешетiн меселеге бағытталған бiртұтас ақпараттық қор болып табылады. Бұл қор барлық тұтынушылардың (абоненттер) ортақ пайдалануына және жеке абоненттерге арналған деректер житығы. Онда бiлiм базасы, автоматтандырылан деректер базасы (жергiлiктi жене тарқатылған, қоғамдық және дepбес пайдалануға арналған) қамтылған.

 

 Интернет желiсi әр түрлi масштабтағы желiлердің өзара бiрiктiрiлyi мүмкiн. Мысалы, кабельмен жаластырылған  жергiлiктi желi аймақтық желiге, ал әр түрлi аймақтық желiлер телефон желiсi арқылы байланыстырылуы мүмкін. Үлкен қашықтықта желiаралық байланыс орнату қажет болғанда кабельдiк желiлердi пайдалануға болмайды. Мұндай жағдайда телекоммуникация каналдары: телефон, радио релелiк байлaныс,  талшықты-оптикалық байланыс, ғарыштық жасанды cepіктері арқылы байланыс т.б. қолданылады.