Мектеп окушыларына арналfан сайыс кештерi жене оларды откiзу жолдары мен тербиелiк менi

       2.4 Сайыс шараларын  дайындап, өткізу  жолдары.   

     Кешке дайындық кезінде  аудитория  ерекшеліктерін, сұранысын, мазмұнын  айқындаудан  басталады. Тақырып  аттары әртүрлі  болып  келеді: «Би ырғағы »,  «Үкілі үміт»,  «Кел, билейік»,  «Кел,таныс  болайық», «Жауқазын», «Ақ сүйік», «Шаңырақ», «Ұмытылған  әуендер», «Ескі  вальс», «Күлкі  жәрмеңкесі», «Қасиетті  жеті»,  «Алты  бақан»,  «Ойындар  әлемінде».

Кеш  тақырыбы  анықталғаннан  кейін, ынталы  топ  мәдени шұғылданымпаздылық  қызметкері  жетекшілігімен (не  болмаса  өздері  тағайындаған  жетекшісімен) өзара   кешті  дайындау  міндеттерін  бөліседі. Нақты  тапсырмаларды,  ынталы  топтың  әр мүшесінің  қабілеттілігі ескере  отыры бөледі.                                                                                                                  Нақты  тапсырмалар түрлері  мынадай  болулары  мүмкін:

Сайыстар  бағдарламасын  дайындау.

Би  бағдарламасын  дайындау.

Интермедиялар, шымшымалар, сықақтар дайындау.

Қызықты  өнерлі  адамдар  мен  қарым-қатынас   жасап,кешке  шақыру.

Тартымды  киноүзінділер  жинақтау  оны  кеште  көрсетуге  дайындау (мултфильмдер, диапозитивтер, әуесқой кинотүсірушілердің  шығармалары).

Сайысты демалыс  кеші  бағдарламасының жүргізуші  ретінде  дайындалу.

Аудиторияны  ұйымдастыру, шақыру  билеттерін,  жарнамалар  жазу  т.с.с.

Жүлделер, силықтар  сатып  алу.

Дәмхана  жұмысын  ұйымдастыру.

Енді, үлгі  ретінде  сайысты  демалыс  кешін  дайындау  жоспарының  түрімен  мазмұнын  көрсетейін.

І.Ұйымдастыру  жұмысы.                                                                                               а)ынталы  топқа  құру  және  міндеттерді  бөлу.                                                  б)қызықты, өнерлі  адамдарды  кешке  арнайы  шақыру.                              в)жүлделер , сыйлықтар  сатып  алу                                                                        г) дәмхана  жұмысын  ұйымдастыру.

ІІ. Әдістемелік  және  дайындық  жұмыстары.                                                       а)сайыстар  бағдарламсын  жазу  және  өткізуге  дайындау.                            б)интермедиялар,  сықақтар дайындау.                                                                                  в)би  бағдарламасын дайындау.                                                                                           г) кеш бағдарламасының жүргізушін дайындау.

Сайысты  демалыс  кешінің сценарийін  жазу.

     Қажет  деген  сайыстар деректер (сайыстар, интермедиялар, әндер, музыкалар, байқаулар  т.с.с.) жиналған соң, сценариді  жазуды  ынталы  топтың  қабілеті  бар  мүшесіне  береді. Не болмаса  бәрі  бірігіп  жазады.

Демалыс кешінің  сценарийі - шараның  толық  әдеби - мәтіндік мазмұны, онда  өткізілетін  сайыстардың  іс – әрекеттері,  элементтері  жүйелі түрде  жазылады:  жүргізушілердің  сөздері, қолдынылатын  ойындар  түрлерінің , интермедиялардың, әндердің кездесулердің  т.с.с.  мазмұндары,  қажетті  көрнекі – көркем, техникалық   құралдар  келтіріледі.

Кешті  өткізу,  оның  нәтиежесінің   талдап   қорыту.

     Өткізілген  әр  кешті  жүйелі  түрде талдау, талқылау  және  қорыту, ынталы  топ  мүшелерінің  нақты  практика  жүзінде   тәрбиелейтін, шығармашылықтары  мен  белсенділіктерін  арттыратын құралы  болып  табылады.

     Сайыстар  аудиториясын,  тақырыбын  және өтетін  орнын анықтау.

Бұл  кезең, сайыстар  бағдарламасын қандай  аудитория үшін , дайындаудың   қажеттілігін  білуден  басталады.  Аудитория  құрамына, жасына  байланысты  психологиялық ерекшеліктері, білім  деңгейі, кәсібі  алдын - ала  анықталады. Аудитория  ерекшеліктерін  жете  білу, оның  кейбір  сайыс  түрлеріне  деген сұранысын қанағаттандыруға, жаңа сайыстарды  өткізу  үшін  ынталандыруға, сайыстар іс - әркетіне    қатыстыруға  алдын - ала   жағдай  жасауға мүмкіндіктер туғызады. [15.20]

     Сайыстар  бағдарламасы  жас ерекшеліктеріне  байланысты-балаларға , жастарға, ересектерге  т.б. арналады. Кейбір бағдарламалар  аралас  аудитория  құрамына  арнаулы  да  мүмкін ,  мысалы «ата-аналар мен  балаларға».

     Бағдарлама, тақырып жағынан күнтізбектегі  мейрам – тойға, салт-дәстүрге , тарихи,  мәдени оқиғаларға байланысты болады. Сондықтан,  сайыстар  бағдарламасы  жеке  шара  түрінде,  немесе  көпшілік – көркем  шараларының  құрамдас  бөлімі  ретінде өтуі  мүмкін.

     Сайыстар  түрлеріне, қатысушылар  құрамына байланысты, бағдарламалар  үлкен  залда,  бөлмеде,  алаңда,    саяжайда, өзенде, көлде  т.б.  жерлерде өткізіледі.

Тәрбиелік  мақсатты анықтау.

     Сайыстар  іс-әрекеті  адамдарға  тәрбиелік, сауықтық  және танымдық  мәні бар  процесс  болғандықтан,  оны  ұйымдасырушылар  аудитория   құрамын,  ерекшеліктерін,  сұранымын білгеннен соң,  нақты  тәрбиелі-танымдық  мақсаттын  қоя  білулері  керек. Бағдарлама  алдына қойылған мақсатты қоя  білулері керек. Бағдарлама  алдына қойылған  мақсатқа байланысты,  сайыстар  мазмұны  және түрлері  айқындалады.

Сайыстар  мазмұны жағынан табиғат, қоғам, техникалық құылыстарына, не болмаса  аңшылық,  соғыс, еңбек, жанқя-тұрмыстық, жан-жануар әлеміне, спорт, көркемөнер, музыка т.б. байланысты  болады.

       Сайыстар  мазмұны  жағынан  өте бай, жан-жақты  болуы   себепі, сайыстар  бағдарламасы алдына  қойылатын  мақсаттарда  әр  түрлі болуы мүмкін, мысалы: сайыстар  іс - әрекетіне  қатысушылардың  ой - өрісін, эстетикалық  талғамдарын   кеңкейту; табиғатқа  экологиялық   көзқарастарын қалыптастыру; адамгершілік  жағымды  қасиеттерді: батылдыққа, жігерлілікке, кеңпейілдікке, сабырлыққа, төзімділікке, тапқырлыққа   т.с.с.  тәрбиелеу;  адамды бір-бірімен   таныстыруға, қарым - қатынас   жасауға, пікірлесуге, шығармашылық  қабілеттерін  саналы  түрде   көрсетулеріне жағдай жасау т.с.с.  болып  табылады.

Қойылған   мақсат  пен  аудитория  ерекшелігіне  байланысты сайыстар түрлерін  жинау.

     Тақырыпқа  байланысты, әр түрлі   бастаулардан  (кітап, газет, журнал   т.с.с)  сайыстар  жинап, олардың өту  тәртібі  мен  мазмұндарын жазып  отыру керек. Сайыстар түрлеріне - қазіргі және ұлттық  сайыстар, сайыс өлеңдері мен айтыстары, сайысты аңыздар мен мысалдар, психологиялық, логикалық есептер  мен жаттығулар,сөзжұмбақтар түрлері (кроссвордтар, анарграммалар, пиктограммалар,лабиринттер, ребустар т.с.с), жаңылтпаштар мен  санамақтар, жұмбақтар мен сайыс өлеңдер  т.б.  жатады.

     Сайыстардың әр алуан түрі,  қойылған  мақсат пен аудиториялық  сұраныстарына  сәйкес  болуы,  сайысқа  қажетті  реквизиттердің, құралдардың  күні бұрын  дайындауы  бағдарламаның  тартымды  өтуіне  бастапқы  шарттар  болуы  табылады. Осылармен  қатар,  бағдарламаны жүргізушілерге    арнайы , түрлі  сайыстарды  бір-бірімен  қисынды, әсерлі,  қызықты байланыстыруға көркем сөздерді  жинауда  қажет.  [12.25]

Сайыс  кеші  бағдарламасында:  ән, би  өнерлері  мақал - мәтелдер,  жұмбақтар,  ғылымның  әр түрлі  салаларынан  сұрақтар,  салт - дәстүр  сұрақтары,  спорттық  ойын  жарыстары,  ұлттық  киім  үлгілерінен  жарыс,  қол  өнер шеберлігі  жарыстары,  көңілді  көріністер  т.б. Сайыс  кеші  өткізілмес  бұрын  белсенділер тобы  әділ  қазы  алқасын  құрады.  Әділ  қазы   алқаларына  өмірде  тәжірибесі  мол, адамгершілігі  жоғары,  тәрбиелі , әділ  бағалай  білітін  қабілеті бар  жан - жақты  сайланады.

     Сайыс  кешінің  өз  дәрежесінде  өтуі,  кештің  жүргізушісіне  байланысты. Сондықтан  сайыс кешін  жүргізушіге  талаптар  қойылады. Жүргізушінің  сахнада  өзін - өзі  ұстауы,  жүріс - тұрысы,  сөзге  шешен,  әр  бір  сайыстың  тақырыбын,  қатысушылардың  шығу кезегін  түсіндіріп, олардың  орындалу  тәртібін  қадағалап  отыратын  жанкүйерлер  мен  әділ  қазылар  мен  байланыста  болып  керек  болған  жағдай  коментаторлық  роль  атқара  алатындай  болуы  керек.

Сайыс  кешіне  қатысушыларға  да  талаптар  қойылады  олар  білімнің, ғылымның  әртүрлі  салларын  терең  игерген, әдепті, іс - әрекеті, мінезі,  сөйлеу  мәдениеті  жоғары,  ұшқыр  ойлы,  кез – келген  жағдайда өзін - өзі  үстай  біліп,  өзгелерге  үлгі  болатындай  қасиеттері  болуы  керек.     
 
 
 
 
 
 

                                 Қорытынды  бөлімі 
 

     Курстық жұмысты қорытындылай  келе,  мектепте  сайыстарды  дайындап  өткізу  жолдарының  және  оның  басты  нәтижелерін  түйіндейік. Еліміздің  өркениетті  елдер  қатарына  қосылу  бағытындағы  үлкен  мәселелердің  бірі – келешек  ұрпақтың  рухани  дамуы. Елбасы Н.Назарбаевтың  ұлттық  рухани дамудың  кең  көлемді  мәселелерін  екшелей  келе «Егер  біз  мемлекет  болуымыз  келсе, өзіміздің  мемлекетімізді  ұзақ  мегзеп  тұрғымыз  келсе, онда халық  руханиятының  бастауларын  түсінгеніміз  жөн»  дегеніне сүйене отырып, қазақ  жастарын  заман  талабына сай  эстетикалық  талғамы жоғары, парасатты, отансүйгіш, елжанды, жан-жақты  дамыған  тұлға  етіп  қалыптастыру, осы  бағытта  тәрбиелеу – бүгінгі  күнгі  мәдениет  мекемелерінің  алдындағы  өзекті  мәселесі.

Жас  өспірімдердің  дүниетанымын  кеңейтіп, ой  - өрісін, белсенділігін, арттыратын  мазмұнды  шаралар  тұлғаның  қалыптасуына  белсенді  ықпал  етеді. Атап айтқанда, азаматтыққа,  қоғамдық  белсенділікке  баулитын  және  еңбек  ардагерлерімен, көп балалы  отбасылармен, түрлі  мамандық  иелерімен, құқық  қорғау орындарының  қызметкерлеріімен, т.б. кездесу, жүздесулер, дене  тәрбиесі мен  салауаттылық  өмір салтын қалыптастыратын  іс-шаралар, олардың  адамдармен  қарым-қатынас әрекетіне, қоғамға, еңбекке, ғылым-білімге, спортқа  деген  қарым-қатынасын  дамытып, жастарды  Отаншылдық, елжандылық, патриоттық  рухта  тәрбиелейді.                          Жастардың  еліміздің  ертеңі, болашағы  екені  түсінікті. Санаға  сызат  түсірмей, тәлімді  ұрпақ  өсіру  әркімнің  де  басты  мақсат-парызыны, әсіресе мәдениет  саласында  қызмет  етушілердің  басты  міндетіне  айналуы  тиіс. Осы  жолда яғни   бала  өміріндегі    сайыстың  маңызы туралы  В.А. Сухомлинский  былай  деп  жазады: « Сайыс  дегеніміз- орасан  зор  жарық  терезе, осы  терезе  арқылы  баланың  рухани  дүниесіне  қоршаған  дүние  туралы  түсініктердің,  ұғымдарыдың  ширек  тасқыны  келіп  құйылады.  Сайыс  дегеніміз -  бұл  ынталық  пен  құмарлықтың  отын  жағатын  ұшқын.»

     Әрбір  мәдениетті,  білімді  адам  өзінің  кәсіптік, дүниетанымдық деңгейін  ұлттық  мәдениетпен  ұштастыра  білуі  тиіс.   «Қай  халықтың болмасын, - дейді елбасымыз  Н.Назарбаев, - өзге  жұртқа  ұқсамайтын  бөлек  болмыс – бітімін  даралап, өзіндік  тағдырын  айқындайтын  басты  белгісі - мәдениеті. Мәдениет – ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, парасаты. Өркениетті  ұлт, ең алдымен, тарихымен, мәдениетімен, ұлтын  ұлықтаған  ұлы  тұлғаларымен,  әлемдік  мәдениеттің  алтын  қорына қосқан  үлкенді - кішілі үлесімен  мақтанады. Сөйтіп  тек  өзінің  ұлттық  төл мәдениеті  арқылы  ғана  басқаға  танылады».   
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

• Бүркітбаев  Ә.   Қазақтың  ат  спорты.   Алматы, «Қазақстан»,  1974.
• Болғамбаев  М.  Қазақтың  ұлттық  спорт  түрлері.  Алматы, «Қайнар», 1985.
• Дәрімбетов  Б.,  Сариев Ш., Тамаша.  Алматы, «Қайнар», 1989.
• Елшібеков Ж.  Зейрек. (Танымдық  сайыстар  әлемінде).  Алматы, «Өнер»,  1991.
• Ел  аузынан. Шешендік  сөздер,  ақындық  талғамдар,  аңыз әңгімелер. (Құрастырушылар: Б. Адамбаев, Т.Жарқымбекова)  Алматы «Жазушы»,  1989.
• Жеті жұз жұмбақ. (Құрастырған   Ә.Табылдиев).  Алматы  «Жалын»,  1985.
• Ийна  Аасамаа.  Әдептен  озбайық. (Аударған  З.Қариев),  Алматы, «Рауан»,  1990.
• Кеш жарық. (Құрастырған  А.Жұманқұлов)  Алматы,  «Өнер»,  1989.
• Кәдеге  жарар кеңестер. (Құрастырған М.Р. Рүстемов),  Алматы  «Қайнар»,  1991.
• Күлдіргі  әңгімелер. (Құрастырған Қ.Саттаров)  Алматы, «Жазушы»,  1987.
• Кел , ойнайық.  (Құрастырған Қ.Толыбаев)  Алматы, «Өнер», 1990.
• Сайыстар.  (Құрастырған Т.Піралиев)  Алматы, «Қаз.мем.бас.», 1963.
• Сағындықов Е.  Қазақтың  ұлттық  сайыстары Алматы  «Рауан», 1991.
• Соқыр теке.  (Ауыз  әдебиетіндегі балалар сайыстарының  үлгілері). Құрастырған Ш. Ыбыраев Алматы.  «Өнер»,  1990.
• Төтенаев Б.  Қазақтың  ұлттық  сайыстары.  Алматы «Қазақстан», 1978.
• Табылдиев Ә.  Халық тағылымы. (Қазақ халық педагогикасы  және тәрбие).  Алматы «Қазақ  университеті», 1992.