Педагогическая психология

                                          Жоспар

 

1. Кіріспе.

II.  Негізгі бөлім

   1.Оқытудың мәні, мақсаты, міндеттері, оқыту процесінің заңдылықтары.

   2. Тәлім-тәрбие психологиясы және тәрбие процесінің мәні мен принциптері.

   3. Педагогика классиктерінің тәрбие мақсаты жөніндегі пікірлері.

   4. Өзін-өзі тәрбиелеу.

III.  Қортынды.

IV.  Пайдаланған әдебиеттер.

                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                             Кіріспе

 

Педагогикалық психология - психологияның тәрбиелеу және оқыту  жағдайындағы баланың психикалық іс-әрекетін зерделейтін сала.

Педагогикалық психология - білім беру мен тәрбиелеудің психологиялық  негіздерін зерттейді және жастың даму (жас ерекшелігі) психологиясымен  тығыз байланысты, өйткені, білім  беру мен тәрбиелеудің психологиялық  заңдылықтарын оқитындардың жас  шамасын және даралық ерекшеліктерін ескермейінше дамыту мүмкін емес. Педагогикалық  психология саласындағы зерттеулер білім беру мен тәрбиелеудің мәнін  дұрыс түсінуге, оқулықтар мен  оқу құралдарына қойылатын әр түрлі талаптарды анықтауға, оқушылардың  ақыл-ой әрекеті мен мінез-құлығын  басқара отырып, олардың дамуын қамтамасыз ететін білім беру және тәрбиелеудің тиімді тәсілдерін тауып негіздеуге мүмкіндік береді. Педагогикалық  психология педагогтар мен оқушылардың  арасындағы өзара қатынас мәселелерін, педагогтың жеке басына қойылатын талаптарды зерттейді, педагогикалық қабілеттер мазмұны мен қалыптасу үрдісін  ашады. Сонымен қатар оқушылар ұжымындағы өзара қатынастармен, олардың психологиялық  даралық ерекшеліктерімен санасып  отырудың мүмкіндіктерін іздестіреді. Оқу-тәрбие жұмыстарын және балалардың психологиялық ерекшеліктерін қарастырып, бірқалыпты даму зандылықтарынан ауытқыған  балалармен тәлім-тәрбие жұмысын жүргізу  әдіс- тәсілдерінің психологиясын зерттейді. Сондай-ақ, ересек адамдармен жұмыс  істеудің ерекшеліктерімен және оларды қалай оқыту мәселелерімен де шұғылданады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Оқытудың  мәні, мақсаты, міндеттері, оқыту процесінің заңдылықтары.

Оқыту үрдісі – оқушыға  білім, тәрбие берудің және оны дамытудың мақсаттары шешілетін мақсатты бағытталған, бірізді өзгеріп отыратын мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі. Оқыту – қазіргі заманның талаптарын ескере отырып, оқушылар тұлғасын, білім, іскерлік және дағдыларды меңгерте отырьш, мақсатты қалыптастыру мен дамыту процесі. Оқыту -қоғамдық құбылыс түріндегі ересектердің мақсатты бағдарланған жүйелі ұйымдастырылған қоғамдық қатынастар тежірибесі, қоғамдық сананың даму нәтижесі, еңбек өндірісінің мәдениеті, қоршаған ортаны қорғау мен оны белсенді қайта өзгерту туралы, білімдерді аға ұрпақтың өскелең ұрпаққа үйретіп, оны олардың меңгеруі. Оқыту ұрпақ сабақтастығын, қоғамның толық құндылықты қызмет атқаруын және тұлғаның соған сәйкес дамуына мүмкіндік жасайды. Оның қоғамдағы объективті міндетгерінің мәні осында.

 Түрлі деңгейлерде  іске асырыла отырып, оқыту процесі  циклдік сипатка ие болды. Оқыту  процесінің циклдері дамуының  ең негізгі көрсеткіштері, басты  екі мақсатқа негізделіп топталған,  педагогикалық еңбектердің ең  жақын дидактикалық мақсаттары:

- білім беру – бұл  мақсат окушылардың танымдык  іс-әрекеті тәсілін меңгеріп, олар  арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдердің, дағдылар  мен іскерлікті үйренулерін, өздерінің  рухани, физикалық және еңбек  қабілеттерін жетілдірулерін, еңбек  және кәсіби дағдыларды игеруін  көздейді:

- тәрбиелеу – әрбір  оқушының ғылыми көзқарасын, адамгершілігін, белсенді шығармашылығын және  әлеуметті кемелденген жоғары  адамгершіліктегі үйлесімді дамыған  тұлғасын дамытуды мақсат етеді.

 Оқытудың мақсаты –  дамытудың қоғамдық – тарих  тәжірибесінің жан – жақтарын: білімдер мен іскерліктері, ғылым,  мораль, еңбек, әдебиет, өнер, жалпы  және дене тәрбиесін меңгеруге  бағытталған мұғалімнің педагогикалық  әрекеті мен оқушының оқу-танымдық  өзара бірлескен әрекетінен ойша  күтілетін түпкі нәтиже. Жалпы  мақсатта қоғам ғылымның, техникалық, сондай-ақ өндіргіш күштер мен  өндірістік қатынастардың дамуына  сәйкес кетеді.

 Оқыту педагогика ғылымының  категориясы ретінде және окыту  процесі немесе дидактикалық  процесс бірдей мағынадағы ұғымдар  емес. Процесс оқыту жағдайларының  толық педегогикалық құбылыс  ретінде педагогикалық іс-әректтің үзіндісі, актісі ретіңде ауысып отыруы. Іс-әрекет ретінде оқыту ұғымымен іс-әрекеттердің шеңберін, міндетін білдіретін «қызмет» ұғымы тығыз байланысты. Оқытудың қызметі оқыту процесінің мәнін сипатгайды

 Оқытудың әлеуметтік, педаготикалық психологиялық мәні  оның қызметтерінен біршама анық  айқындалады. Солардың ішіндегі, бірінші кезектегі біршама мәндісі  — оқушыларда білімділерді, дағдыларды  және шығармашылық іс-әрекет тәжірибесінің  іскерлігін қалыптастыруы (білім  беру қызметі). Оқытудың екінші  қызметі — оқушылардың дүниетанымын  қалыптастыру (тербиелеу қызметі). Ол  балалар мен ересектерде объективті  түрде қоршаған орта жөнінде  ой толғауға мүмкіндік жасайтын  білімдерінің толығуына қарай  біртіндеп қалыптасады. Алдыңғы  екі қызметімен тікелей байланыстағы  тұлғасын және оның өз бетінше  ойлауын дамыу қызметі атқарылады (дамыту қызметі).

 Адамның дамуы –  бұл оның денесінің физиологиялық  және психологиялық сипаттамаларының  олардың ішіндегі ең бірінші  ақыл-ойының сапалы дамуын білдіреді.  Сонымен қатар, оқытудың кәсіби  бағдарлау қызметінің де мәні  зор.

 Үздіксіз білім беруде  дайындау қызметі, адамды өндіріске  және қоғамдық қарым-қатынастарға  белсенді араласуға бағыттайды, практикалык әс-әрекетке дайындайды, өзінің политехникалық, кәсіби, жалпы  білімі, толық дайындығын үнемі  жетілдіріп отыруға бағыттайды. Креативтілік қызметі тұлғаның  жан-жақтылығын үздіксіз дамытуды  көздейді. Өзінің мәні жағынан  оқьпу процесі — түрлі реттегі  және деңгейдегі заңдар мен  зандылықтар арнайы айқындалатын  зандылықты түрде дамитын процесс.  Заңдылықтар объективті, мәнді қажетті,  жалпы, тұрақты және белгілі  бір жағдайларда қайталанып отыратын  өзара байланыстарды бейнелейді. Феномен мәнінің қатаң түрде  айқындалған ерекшеліктсрі –  зандарды құрайды.

Оқыту процесінің заңдылықтары: Оқушының білімге деген ынтасына оқытушы әсерінің сәйкестігі. Бұл заңдылық баланың қоршаған дүниені тануға деген ықыласын жүзеге асыруға жағдай жасайды, мұғалімнің балаға өмірде қажет болатын, оларды қызықтыратын білімді берудегі белсенді ыкыласын қажет етеді.

 Оқушьшардың жеке жөне  ұжымдық іс-әрекеттеріне оқытушының  әсерінің сәйкес болу зандылығы.  Бұл заңдылык мұғалімнің, оқыту  процесінде баланың айналысатын  іс-әрекеттерінің әрбір түрінің  оның қандай қасиетін талап етіп, сонымен бірге оны дамытып отыратынын түсінуіне мүмкіндік жасайды.

 Оқушының танымдық, ақыл-ой  және басқа да мүмкіндіктеріне  оқыту әсерінің сәйкестігі. Бұл  заңдылық мұғалімдерден оқушылардың  ерекшелігі контингенттерін, олардың  жеке және әлеуметтік психологиялық  ерекшеліктерін, танымдық мүмкіндіктерін, сабақтың және сабақтан тыс  уақыттағы қызығушылықтары мен  мінез – құлықтарын ескеруді  және оқу -тәрбие әсерінің балалардың  жеке және топтық ерекшеліктеріне,  олардың жеке және ұжымдық  іс-әрекеттерінің ерекшеліктеріне  сәйкестендірілуді қадағалауды  талап етеді.

 Оқытушы мен оқушының  іс-әрекеттерін оқытудың техникалық  құралдарының ОТҚ мүмкіндікгеріне  сәйкестігі. ОТҚ нақты бір сабақтың  мақсаттары мен міндеттеріне  қатаң түрде сәйкестікпен қолданылуы  керек.

 Оқытушы мен оқушының  іс-әркетін қазіргі таңдағы өмір  мен іс-әрекеттің талаптарына  сәйкес модельдеу. Соңдықтан олардың  барлық оқулары ойын түріндегі  тірішілік жағдайларыменен, мысалдармен  кеңейтіліп оқу барысында меңгерген  білімдерін, іскерліктерін және  тәжірибеде қалыптасқан дағдыларын  қолдануларына мүмкіндік жасайтын  олардың қызығушылықтары артатын  жағдайларды және еңбек әрекеттерімен  толықтырылуы керек.

 Сонымен, оқыту үрдісінің  заңдылығы – құбылыстар мен  үрдістердің дамуын бейнелейтін,  объективті, қажетті, мәнді байланыс.

 Жалпы заңдылықтар:

- оқыту талаптарына сәйкес  оқыту процесін сәйкестендіру,

- ол білім беру,тәрбие  және дамыту процестерімен байланысы,

- оқыту процесі оқушыны  нақты оқу мүмкіндігін және  сыртқы жағдайына тәуелді,

- білім беру мен оқу  процесі заңды түрде өзара  байланысты,

- оқытудын мазмұны ғылымның  даму логикасы және деңгейіне,  қоғамның талабын көрсететін  міндеттеріне тәуелді,

- оқытудың әдістері мен  құралдары және оқуды ынталандыру,  оқу іс-әрекетінің бақылау және  өзіндік бақылауды ұйымдастыру  білім беру мазмұнына және  міндеттеріне тәуелді,

- оқытуды ұйымдастыру  формалары оқытудың міндетіне,  мазмұнына және әдісіне тәуелді,

- үйлесімді жағдайға  сәйкес оқу процесін барлап  заңдылықтарын мен компоненттерін  өзара байланысын оқытуды берік,  саналы және іс-әрекетті нәтижелі  қамтамасыз етеді.

- Оқытудың барлығына  тән зандылықтар қандай-да бір  түрінде болмыс көрінес беруі  сөзсіз:

- Оқу процесі оқытушымен  оқушының мақсатына сәйкес болады,егер  мұғалімнің іс-әрекеті оқылатын  материалды меңгерту

 тәсіліне сәйкес келсе.

- Жеке адамды мақсатқа  сәйкес оқыту бұл іс-әрекетке  тікелей қалыптасуына байланысты.

- Оқыту мақсаты, оның  мазмұны және әдістері арасында  тұрақты тәуелділік бар; яғни  мақсаты, оның мазмұнын, әдісін  анықтайды, ал соңғысы мақсатқа  жетудің шарты болып табылады.

 Заңдылықтар оқушы  мен оқытушыны іс-әрекетінің сипатына, оның қолданатын құралдарына,  оқыту әдістері және оқу материалының  мазмұнына тәуелді. Оның көрініс  табуы мұғалімнің оқыту мақсатына  толықтығын сезінеме және мақсаты  жауап беретін әдістері мен  құралдарын қолдануына тәуелді.

 

 Тәлім-тәрбие психологиясы және тәрбие процесінің мәні мен принциптері.

1) Оқыту психологиясы  — дидактиканың психологиялық  негіздерін, оқыту мен білім берудің жекелеген әдістеме мәселелерін, бағдарлап оқыту мен балалардың ақыл-ойын дамыту сияқты өзге де мәселелерімен айналысады.

2) Тәрбие психологиясы  — гуманистік және әлеуметтік  тәрбие мәселелерінің психологиясын  зерттеп, оқушылар ұжымының, еңбекпен  түзету педагогикасының психологиялық  негіздеріне қатысты мәселелерді  іздестіреді.

Бұлардан басқа мұғалімдер психологиясы, кемтар балаларды (ересектерді  де) оқытып тәрбиелеу мәселелерін  қамтиды.

Педагогикалық психология —  балаларды оқыту мен тәрбиелеу  мәселелері туралы білімдерді қарастыратын, сондай-ақ мұғалімдердің, тәрбиешілердің, ата-аналардың, педагогикалық топтар мен ұжымдардың іс-әрекетінің психологиялық  негіздерін зерттейтін психология ғылымының  саласы. Педагогикалық психология терминін орыс педагогі П.Ф. Каптерев (1849-1922) енгізді. Педагогикалық психология қалыптасуына XIX ғ, ортасындағы сараптау психологиясы тікелей ықпал етті. Педагогикалық  психология педагогика мен балалар  психологиясымен дифференциалдық  психологиямен тығыз байланысты. Педагогикалық психология құрылымы үш бөлімнен тұрады: тәрбие психологиясы, оқыту психологиясы, мұғалім психологиясы. Психологиялық-педагогикалық зерттеу  нәтижелері білім беру әдістерімен  мазмұнын құрастыру кезінде, оқу  құралдарын жасауда, диагностика құралдары  мен психикалық даму түзетімін тексеруде  қолданылады. Педагогтың жұмыс істеу  стилі — педагогикалық үрдісте  жетекшілердің оқушылармен қатынас  жасау әдістерінің жиынтығы, педагогикалық  жұмысқа теориялық және тәжірибелік  дайындалудың бірлігі де педагогикалық  психология қарастыратын мәселелерінің  бірі.

Тәрбие процесінің мәні - баланың ұжым және қоғаммен қатынастарының жүйесін құру, педагогикалық жағдайлардың, тәрбиелік әсерлердің нәтижесін  талдау, жоспарлау жұмысын реттеу; Тәрбие процесінің жобасын құру және жүзеге асыру; тәрбиелік ықпалдарды реттеу және оларға түзетулер енгізу; қорытынды, есепке алу және бақылау.

Тәрбие диалектикасы сыртқы ықпалдық (объективті) адам санасына (субъективті) өтіп, іс-әрекет барысында көрінетін  құбылыс. Адамның қоғамдық мәнінің  қалыптасуында әлеуметік іс жағдай маңызды рөл атқарады.

Тербие процесінде адамның  қоғамдық мәнінің қалыптасуына сыртқы және ішкі қарама-қайшылықтар ықпал  етеді.

Сыртқы қарама-қайшылықтар:

•  Қоғамдық ережелер мен  адамдардық тәртібі арасындағы сәйкессіздік.

•  Мұғалімнің талабымен  оқушының тәртібінің арақатынасы.

Ішкі қарама-қайшылықтар:

•  Тәрбиешінің талабы мен тәрбиеленушінің мүмкіндігінің  ара- қатынасы.

•  Тәрбиеленушінің қажеттіліктері мен қанағаттандыру тәсілдерінің ара  қатынасы.

5. Тәрбиенің негізгі зандылықтары. Педагогикалық құбылыс пен үрдіс  арасындағы байланысты заңдылықтар  деп атайды.

1. 'Тәрбиенің қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына, демократиялық принципті іске асыруына, адам құқығын қорғау мәселелеріне тығыз байланыстылығы.